شنیدهای که میگویند صدای انسان، کاملترین ساز دنیاست؟ اگر باور نداری چطور است که به موسیقی اپرا گوش دهی؟ بیدلیل نیست اگر بگوییم که اپرا نقطهی اوج این ساز شگفتانگیز است. زیرا شنونده فقط صدا نمیشوند، بلکه کنار هر نتی که اجرا میشود، احساسات به عمیقترین شکل ممکن بیان میشوند. احساساتی که بیانگر عشقها، آرزوها، خشمها، امیدها و داستانهایی از جنگها، پیروزیها، رویاهای و تراژدیهاست. این احساسات چون با موسیقی و نمایش همراه است، تأثیر بیشتری روی مخاطب میگذارد. به همین دلیل میتوان اپرا را یکی از باشکوهترین جلوههای موسیقی دانست که قرنهاست مردم را در سراسر جهان مجذوب خود کرده است.
به عنوان یک هنرجوی تازه کار آموزش آواز، بد نیست که دربارهی این نوع آواز بیشتر بدانی. در این مقاله ما میخواهیم پا به دنیای شگفتانگیز اپرا بگذاریم، از ریشههای آن در یونان باستان تا اجرای اولین اپرا در ایتالیا صحبت کنیم. به عناصر و انواع صداها در اپرا بپردازیم و در نهایت تفاوت اپرا با تئاتر موزیکال را بررسی کنیم.
موسیقی اپرا چیست؟
آواز اپرا یکی از انواع موسیقی کلاسیک است که ترکیبی از شعر، موسیقی، آواز و نمایش است. درواقع اپرا یک فرم موسیقی است که یک داستان دراماتیک را با آواز، موسیقی و نمایش روایت میکند. برای تأثیرگذاری بهتر روی طراحی صحنه و لباس نیز کار میشود. در اپرا، برخلاف تئاتر معمولی، گفتوگوها اغلب بهصورت آواز اجرا میشوند و موسیقی نقش اصلی را در انتقال احساس و پیشبرد داستان دارد. به طور کلی، اپرا نقطهی تلاقی صدا، نمایش و احساس است.
نکتهای که در این نوع موسیقی مطرح است این است که هر دیالوگی باید با آواز و همراه با موسیقی ادا شود. به همین دلیل یک گروه بزرگ از نوازندگان نیز در سالن وجود دارند که خوانندگان را همراهی کنند. جالب است بدانید که امکان استفاده از میکروفن در اپرا وجو ندارد و به همین دلیل صدای خوانندگان باید پرقدرت و واضح باشد.
بررسی تاریخچه اپرا، از فلورانس تا سالنهای باشکوه دنیا
تاریخچه پیدایش اپرا به زمان «وینچنزو گالیله» (پدر گالیله فیزیکدان) باز میگردد. او در آثار نمایشی یونان باستان سه حماسه یافت که به همراه موسیقی اجرا میشدند. ازینرو گالیله نتیجه گرفت که تراژدیهای یونانی با همراهی موسیقی اجرا میشوند. این نظریه باعث شد تا گروه زیادی از خوانندگان آن دوره به تقلید از درامهای یونانی، به فکر اجرای نمایش اپرا بیفتند.
گالیه از دو خوانندهی معروف آن زمان یعنی «جولیو کاچینی» و «ژاکو پری» دعوت کرد تا در اولین نمایش اپرا شرکت کنند. این نمایش «اپرای دافنه» نام داشت که به عنوان اولین نمایش اپرا در جهان شناخته میشود.
از مشهورترین آهنگسازان موسیقی اپرا که تاثیر زیادی در هنر اپرا داشت میتوان ریچارد واگنر را نام برد. او اپراهایی را آهنگسازی کرد که هنوز هم منبع الهام مهمی برای بسیاری از آهنگسازان و هنرجویان اپرا به شمار میرود.
بعدها این هنر پایش را از ایتالیا بیرون گذاشت و وارد سایر کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه، اتریش و … شد. اپرا در هر کدام از این کشورها با فرهنگ، داستانها، اسطورهها و سبکهای موسیقاییشان در هم آمیخت و روزبهروز قدرتمندتر و تأثیرگذارتر شد. تا جایی که این هنر امروزه در اکثر کشورهای جهان در سالنهای بزرگ و مخصوص اپرا برگزار میشود.
آیا اپرا همان تئاتر موزیکال است؟
درست است که تئاتر موزیکال از اپرا ریشه گرفته است اما این دو در فرم اجرایی تفاوت زیادی بایکدیگر دارند.
- هنگام انتخاب بازیگر برای نمایش اپرا مهمترین نکتهای که باید در نظر گرفت، مهارت آواز خواندن و دانش موسیقی بازیگر است. اما هنگام انتخاب بازیگران برای تئاترهای موزیکال، در کنار توجه به صدا، باید به مهارتهای بازیگری، فیزیک بدنی و چهره آنها توجه کرد. در واقع در اپرا، صدا و مهارتهای آوازی بر مهارت بازیگری و ویژگیهای ظاهری، اولویت دارد.
- از دیگر تفاوت اپرا با تئاتر موزیکال وجود دارد این است که اپرا قوانین آوازی خاص خود را دارد و بههیچعنوان در اپرا نباید به نثر سخنوری کرد. درواقع خواننده تماممدت باید با حالت آواز سخن بگوید. حتی سادهترین جملات هم باید با آواز ادا شوند، به همین دلیل داشتن مهارت آوازی اهمیت زیادی در این نوع هنر دارد.
- داشتن صدای بلند و رسا در اپرا برای خوانندهها اصل مهمی است و آنها اجازهی استفاده از میکروفن را ندارند. درحالیکه در تئاتر موزیکال برای تقویت صدا از میکروفن استفاده میشود. چون در تئاتر موزیکال اولویت اول توانایی نقش بازی کردن است و در مرحلهی بعد به صدا و قدرت آوازی توجه میشود.
- از نظر ساختمان و سالن اجرا نیز بین تئاتر موزیکال و موسیقی اپرا، تفاوت وجود دارد. هر کدام از اینها در سالنهایی با امکانات خاص خود به اجرا درمیآیند. درواقع به دلیل عدم استفاده از میکروفن در اپرا، ساختمان سالن اجرا باید به گونهای باشد که صدای خواننده در داخل سالن طنینانداز شود.
بررسی عناصر اپرا
موسیقی اپرا از چند بخش مهم تشکیل میشود که در این بخش به آنها اشاره میکنیم:
اپرانامه یا لیبرتو (libretto)
یکی از مهمترین بخشهای اپرا، متن آن یا لیبرتو است. لیبرتو یک واژهی ایتالیایی است که به معنی کتاب کوچک است. درواقع لیبرتو متنی است که با همکاری اپرانامهنویس و آهنگساز نوشته میشود و اپرا بر اساس آن اجرا میشود. ابتدا اپرانامهنویس متن داستان یا شعر را می نویسد و بعد آهنگساز براساس آن قطعات را میسازد.
موسیقی
موسیقی حکم استخوانبندی اپرا را دارد و بدون آن اپرا معنایی دارد. این بخش شامل ارکستر و آوازهایی است که خوانندهها میخوانند. همیشه گروهی از نوازندگان در بخشی از صحنه وجود دارند که خوانندهها را همراهی میکنند.
طراحی صحنه و نحوه نورپردازی
همانطورکه پیشتر هم اشاره کردیم، اپرا تلفیقی از آواز و نمایش و صحنه است. درواقع طراحی صحنه و نحوهی نورپردازی با هدف تأثیرگذاری بیشتر انجام میشود. از محل قرارگیری خواننده-بازیگرها گرفته تا ارکستر و گروه کر همگی نقش مهمی در نتیجهی نهایی دارند.
طراحی لباس و گریم
لباسها یکی از جذابترین بخشهای صحنهی اپرا هستند. طراح لباس باید به دوران تاریخی، موقعیت اجتماعی و شخصیت نقش توجه کند. لباسها معمولاً بسیار دقیق و چشمگیر طراحی میشوند تا در هماهنگی کامل با صحنه و موسیقی باشند.
انواع آواز در موسیقی اپرا
مهمترین بخش و به نوعی قلب تپندهی اپرا، موسیقی است که همراه با آواز اجرا میشود. در اپرا انواع آواز وجود دارد که در این بخش آنها را بررسی میکنیم.
ازبرخوانی (recitative)
بخشهایی که در آن خواننده با ریتم آزادتر و نزدیک به گفتار، داستان را جلو میبرد.
آریا ( aria)
وقتی که یک شخصیت از طریق یک ملودی به بیان احساساتش میپردازد، در واقع دارد آریا میخواند. این نوع آواز کاملا باقدرت بیان میشود و به نوعی بخش اصلی اپرا است.
بل کانتو (bel canto)
این سبک به زبان ایتالیایی به معنای آواز زیبا است.
کُر (Chorus)
گروهی از خوانندگان که نقش مردم، سربازان یا جمعیت را ایفا میکنند.
کاستراتو (Castrato)
نوعی از اپرا است که در آن خواننده مرد صدای زیری دارد. جالب است بدانیکه در طول دوره باروک، به دلیل اینکه صدای زنان ممنوع بود، پسران جوان را قبل از اینکه به سن بلوغ برسند، عقیم میکردند تا صدایشان کلفت نشود و بتوانند نقشهای اصلی را اجرا کنند.
بررسی انواع اپرا
اپرا در طول تاریخ رشد کرده و در سبکها و انواع مختلفی اجرا میشود. در این بخش به انواع آواز اپرا میپردازیم:
اپرا جدی (Serious)
همانطورکه از اسم این نوع اپرا پیداست، در آن به موضوعات کاملا جدی مانند شرح قهرمانیها و افسانهها پرداخته میشود. در این اپرا توجه ویژهای به صدای انفرادی و سبک bel canto داده میشود. این سبک آواز، در ایتالیا در طول قرن هفدهم شکل گرفت. برای تأثیرگذاری بیشتر محتوا روی مخاطب، صحنهسازیها، گریمها، لباسها و از همه مهمتر، موسیقی باید همراستا با محتوا و آواز باشد. به همین دلیل از موسیقیهای قوی و تکنیکی استفاده میشود که فضا را جدیتر و دراماتیکتر کند. یک نمونه از این نوع اپرا، اپرای «رینالدو» توسط جرج فیدریک هندل است.
اپرا کمیک (opera buffa)
این نوع از اپرا در قرن 18 در ایتالیا شکل گرفت که سبکتر از اپرای جدی بود و حالت سرگرمکنندهای داشت. اصولا اپرای کمیک به زندگی روزمره مردم، روابط عاشقانه و … میپردازد که اغلب پایان خوشی دارند. متناسب با محتوا، آوازها و موسیقی نیز سبک و روان هستند.
اشکال دیگر این اپرا، اپرا بوفا «opera buffa» و اپرای کوچک یا اپرتا «operetta» نام دارند. یک نمونه از این نوع اپرا، اپرای «La serva padrona»توسط «جیووانی باتیستا پرگولسی» است.
اپرا ترکیبی یا نیمه تراژیک (Semiseria)
این نوع اپرا یک داستان جدی به همراه یک پایان خوب دارد. به همین دلیل است که بسیاری از مردم آن را به عنوان اپرایی که ترکیبی از عناصرکمیک و جدی دارد تعریف میکنند. یک نمونه از این اپرا، اجرای «La gazza ladra» توسط«رزینی» است.
اپرا Cornique
نوعی از اپرای فرانسوی است که به جای آواز، صحبت میکنند. ایدهی اولیه این اپرا طنز بود، اما بعدها، در آن از داستانهای جدی نیز استفاده شد. مانند اپرای «کارمن» که توسط «ژرژ بیزت» به روی صحنه برده شد.
اپرا Grand
این واژه به نوعی از اپرا اشاره دارد که در قرن نوزدهم در پاریس ظاهر شد. اپرایی مجلل، بزرگ و همراه با ارکستر بزرگ و گروه کر پرجمعیت. در این نوع اپرا، محتوا اصولا تاریخی، اسطورهای و افسانهای است. یک نمونه از این نوع اپرا، اپرای «رابرت لو دیابی» توسط جیاکومه میربر است.
اپرا Verismo
این کلمه در واقع یه لغت ایتالیایی به معنای «واقع گرایی» است. این نمایش نوعی از اپرا است که در انتهای قرن نوزدهم ظهور کرد و داستانهای آن دربارهی مردم عادی و احساسات واقعی آنها است. شخصیتهای این اجرا اغلب خوانندگان باتجربه هستند.
یک مثال برای این نوع موسیقی اپرا، اپرای «Pagliacci» توسط Ruggero Leoncavallo است.
تاریخچه اپرا در ایران
نخستین جرقههای شکلگیری اپرا در ایران به اواسط حکومت قاجار و دوران ناصری برمیگردد. دورانی که ناصرالدینشاه حین سفرهایش به اروپا با موسیقی کلاسیک و اپرا آشنا شد. شاه قاجار چنان مجذوب و شیفتهی این نوع موسیقی شد که به محض بازگشت به ایران دستور ساخت اپراخانه در نزدیک کاخ گلستان را داد. البته که این پروژه با مخالفت جامعهی سنتی آن زمان مواجه شد و تبدیل به تکیه دولت شد که در آن تعزیه برگزار میشد.
بعدها در دوران پهلوی با شکلگیری رادیو تهران و هنرستان موسیقی، ارتباط هنرمندان ایرانی با موسیقی کلاسیک بیشتر شد که اوج آن به دوران پهلوی دوم برمیگردد. با ساخت سالن رودکی (وحدت) اپراهای خارجی و داخلی زیادی در این مکان اجرا شدند. از جمله مهمترین اپراهایی که پیش از انقلاب در این سالن اجرا شدند میتوان به «عروسی فیگارو» اثر موتزارت و اپرای «مانا و مانی» اثر «حسین دهلوی» اشاره کرد.
بعد از انقلاب، اجرای اپرا به دلیل ماهیت نمایشیاش کمتر شد ولی با اینحال میتوان به اپراهایی مانند «رستم و سهراب» اثر «لوریس چکناواریان» اشاره کرد. امروزه هم در کنار اپراهای کلاسیک غربی، هنرمندان ایرانی تلاش میکنند که سبک اپرا ایرانی را گسترش بدهند و ترکیبی از شعر فارسی، ملودیهای اصیل و فرم نمایشی مدرن را به اجرا بگذارند.
چرا برای هنرجویان آواز مهم است اپرا را بشناسند؟
حالا شاید برایت سوال ایجاد شود که اپرا در مسیر یادگیری آواز به تو چه کمکی میتواند بکند؟ واقعیت این است که اپرا فقط یک ژانر موسیقی نیست؛ بلکه کلاس درسی برای شناخت صدا، احساس و کنترل نفس است. تمرین قطعات اپرایی باعث میشود که تواناییهایت در تنفس صحیح، وسعت صوتی بیشتر و بیان عمیقتر بیشتر شود. درواقع حتی اگر میخواهی سایر سبکهای آواز را یاد بگیری، آشنایی با تکنیکهای اپرا به بهبود کیفیت صدایت کمک میکند.
علاوهبراین، آشنایی با اپرا به تو یاد میدهد که موسیقی فقط بیان سادهی نت نیست، بلکه نحوهی انتقال احساس و بازیگری صوتی هم بخشی از موسیقی است. خوانندهی اپرا باید بتواند احساسات شخصیت را با صدا منتقل کند، بدون آنکه نیاز به اغراق در حرکات یا دیالوگ داشته باشد. این توانایی بعدها در هر سبکی از آواز برایت سرمایهی بزرگ خواهد بود.
نتیجهگیری
همانطورکه مطالعه کردی، موسیقی اپرا، دنیایی چندوجهی است و هنرمند باید به چند مهارت مهم مسلط باشد. این توانایی به معنی شناخت دقیق صدا و درک عمیق از دنیای موسیقی است. به همین دلیل حتی اگر هدفت یادگیری اپرا نیست و قرار نیست که هیچوقت در سالن اپرا بخوانی، ولی آشنایی با این نوع موسیقی به تو کمک زیادی میکند. پس به عنوان هنرجوی آواز اگر به دنبال درک عمیقتری از بیان موسیقایی هستی، شنیدن و تمرین اپرا میتواند افق تازهای برایت باز کند.
برای یادگیری انواع سبک آواز ما در آموزشگاه آنلاین موسیقی وب نوازان به کمک اساتید مجربمان در کنار تو هستیم و کمکت میکنیم که صدایت را تقویت کنی. چون شیوهی آموزشی ما آنلاین است، به سادگی و از هر جای دنیا میتوانی در کلاس آنلاین موسیقی شرکت کنی. اگر خارج از کشور زندگی میکنی و به استاد خوب برای آموزش آواز ایرانی دسترسی نداری، آموزش آنلاین، بستر مناسبی است. یا اگر فرد خجالتیای هستی و از خواندن پیش دیگران فراری هستی، کلاس آنلاین، همان جایی است که دنبال آن میگردی. یا اگر به دلیل درس و مدرسه و سایر کلاسهای آموزشی، وقتی برایت باقی نمیماند و از صبح تا شب، سرت شلوغ است، آموزش آنلاین، بهترین روش برای تو است. چون بازهی زمانی کلاس را خودت انتخاب میکنی.
همچنین اگر با وجود علاقهی زیاد به یادگیری آواز، دودل هستی و نیاز به راهنمایی تخصصی و رایگان موسیقی داری، روی کمک و مشاوره کارشناسان ما حساب باز کن.
خبرنامۀ وبنوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما میفرستیم.
