تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی ایرانی چیست؟ پیش تر در مقاله های متعددی در وب نوازان در مورد ردیف موسیقی ایرانی ، دستگاه ها و آوازها توضیح داده ایم. در این مقاله می خواهیم به تاریخچه ی آن ها و تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی ایرانی بپردازیم. با ما همراه باشید تا موسیقی زیبای ایرانی را بهتر بشناسید.
تاریخچه دستگاه و آواز
تاریخچه دسته بندی دستگاه ها حدود صد سال پیش انجام شد. آن زمان در کل 12 عدد دستگاه وجود داشت. به مرور زمان موسیقی دانان ایرانی 7 تا از این 12 دستگاه را گسترده تر و مستقل تر از دیگر دستگاه ها شناختند و آن ها را با همین نام دستگاه در نظر گرفتند. سپس پنج دستگاه دیگر را وابسته به آنها و جزء متعلقات 7 دستگاه دانستند و نام آن ها را آواز قرار دادند.
به گفته رافائل یورگ کیزوتر، تاریخ‌نگار موسیقی و موسیقیدان اهل اتریش، موسیقیدان های ایرانی در طول پیشرفت‌های عظیم موسیقی دوران خود گام‌های بزرگی برای تغییرات بنیادی موسیقی برداشتند. در نتیجه این تغییرات به مفاهیم موسیقی که نام های عربی داشتند (مانند مقام به جای دستگاه) نام های فارسی تعلق گرفت و البته نام دستگاه ها و آوازها حفظ شد. دستگاه های موسیقی نوع جدیدی از دسته بندی ملودی های موسیقی ایرانی شناخته شدند. از دوره قاجار واژه دستگاه بیشتر بکار می رفت. در اواخر آن دوره نیز، موسیقی دانان مشهور ایرانی میرزاعبدالله و آقا حسینقلی که فرزندان علی اکبر فراهانی بودند ردیفی از دستگاه ها را تهیه و تدوین کردند که نام آن ردیف موسیقی ایرانی گذاشته شد. آنها ردیف را به شاگردان خود که موسیقی دانهای آینده بودند درس دادند. از جمله اسماعیل قهرمانی، نورعلی برومند، درویش خان و علینقی وزیری. و به این صورت ردیف موسیقی ایرانی حفظ شد و نقش موثری در فرهنگ موسیقی سنتی ایفا نمود. به طوری که به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در فهرست یونسکو ثبت شد.
دستگاه از چند جزء تشکیل می شود؟
دستگاه ها در موسیقی ایرانی 5 جزء دارند. 1. پیش درآمد که مقدمه ای آهنگین است و مُد را تعیین خواهد کرد. 2. چهار مضراب: موسیقی ای ریتمیک بدون آواز است. 3. تصنیف: موسیقی ریتمیک همراه با خواندن غزل. 5. رِنگ: فرمی ریتمیک که ضرب آهنگی برای رقص دارد.
آواز چیست؟ تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی ایرانی
آواز اصلاحی است که برای توصیف مجموعه ای از گوشه ها بکار می رود که بصورت متناوب و مستقل از دستگاه اجرا می شوند.
انواع آواز عبارت اند از : آواز دشتی ، آواز ابوعطا ، آواز بیات ترک. برخی آوازهای شوشتری، بیات کرد و بیات اصفهان را نیز در دسته بندی انواع آواز قرار می دهند. اما می دانیم که رایج ترین دسته بندی در ردیف 7 دستگاه و 5 آواز می باشد.
تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی ایرانی چیست؟
اکنون که دید بازتری نسبت به ردیف موسیقی ، دستگاه و آواز دارید، به موضوع اصلی این مقاله می پردازیم، تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی ایرانی از مواردی است که بسیاری علاقه مند به دانستن آن هستند.
اولین تفاوت آواز و دستگاه گستره ی صوتی آن ها است. گستره ی صوتی در آواز محدود تر از دستگاه بوده و کمتر از یک اکتاو می باشد. گستره صوتی دستگاه ها معمولا بیشتر از یک اکتاو است.
دومین تفاوت آواز و دستگاه قطعه های سازی است که در آواز خیلی کم پیش می آید قطعه ای بدون خواننده اجرا شود اما در دستگاه ها قطعه ی سازی یا همان بدون خواننده یک رکن اصلی می باشد.
تفاوت بعدی در سبک هاست. دستگاه ها در موسیقی رسمی و حرفه ای اجرا می شوند اما آوازها در موسیقی های محلی یا فولکلور متداول هستند.
پرده گردانی در آواز مولفه مهمی محسوب نمی شود و در آواز محدود است. اما در دستگاه ها که چندین مُد دارند پرده گردانی عنصر اصلی و رایجی است.
زمانی که به دسته بندی موسیقی ایرانی نگاه می کنیم شامل هفت دستگاه و پنج یا شش آواز ، آوازها را زیرمجموعه ای از دستگاه می دانیم. به این معنا که از نظر پرده هایی که نواخته می شوند مانند دستگاهی می باشند که زیرمجموعه ی آن هستند. مثلا آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور و آواز بیات اصفهان از متعلقات دستگاه همایون می باشند. تقسیم بندی بر اساس متد علینقی وزیری بدین صورت است: 1. دستگاه ماهور، آواز راست پنجگاه را شامل می شود. 2. دستگاه شور همانطور که به آن اشاره کردیم آوازهای دشتی، ابوعطا، افشاری، بیات ترک و نوا را شامل می شود. 3. دستگاه همایون شامل دستگاه بیات اصفهان . 4. دستگاه چهار گاه و 5. دستگاه پنجگاه.
حال اگر آوازی گوشه ی درآمد را داشته باشد می تواند مستقل باشد. برخی اینچنین آوازها را در مسیر دستگاه شدن می دانند.
