ساز تنبک ( تمبک، دمبک، دندونک و ضرب) یکی از سازهای معروف کوبهای ایرانی است. این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبلهای جام شکل محسوب میشود که از این خانواده میتوان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.
ساز تنبک چگونه نامگذاری شد؟
دربارهٔ وجه تسمیه این ساز، هنوز یک رای نهایی حاصل نشده است. بهمن رجبی معتقد است که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است. از آنجایی که در نوازندگی ساز تنبک، از تکنیکهایی به نامهای «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده میشود، می توان اینطور برداشت کرد که اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبانشناسان واژه Tambourine که در زبانهای اروپایی برای تمبک به کار میرود از واژهٔ تنبور پهلوی وام گرفته شدهاست.
ساختمان تنبک
بدنهٔ ساز تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز میساختند، لیکن امروزه از جنس چوب میسازند. تنبک از قسمتهای زیر تشکیل شده است:
- پوست
- دهانهٔ بزرگ
- تنه
- پا
- گلویی (نفی)
- دهانهٔ کوچک (کالیبر)
از حلقه در انگشتهای وسطی دستان میتوان با زدن روی پوست دهانه بزرگ چسبیده به تنه و شیارهای روی تنه با کشیدن حلقهها اصوات و شیرین کاریهای متنوع و جالبی اجرا کرد. برای نواختن آن از تمامی انگشتان دو دست استفاده می شود و از اینرو در میان سازهای کوبه ای منحصر به فرد است. ساز تنبک شبیه جامی است از جنس چوب که به صورت یک تکه ساخته می شود.این ساز به دو بخش تنه و نفیر تقسیم می شود که بر روی دهانه تنه که بزرگتر است پوست کشیده میشود و دهانه نفیر که کوچکتر است باز است.
بدنه تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز میساختند، اما امروزه فقط از جنس چوب ساخته می شود. این ساز در انواع تنبک زورخانه، تنبک تکنوازی و تنبک ارکستر ساخته می شود. تنبک از جمله سازهایی است که میتوان آن را بصورت آموزش آنلاین فرا گرفت.
نوازندگان شاخص تنبک
با تلاش های استاد حسین تهرانی ساز تنبک بعنوان سازی مستقل و تکنواز در موسیقی ایران شناخته شد.
- حسین تهرانی
- امیر ناصر افتتاح
- بهمن رجبی
- نوید افقه
- محمد اسماعیلی
- جهانگیر ملک
- ناصر فرهنگفر
و از قدما میتوان از ابوالحسن صبا (معلمِ حسین تهرانی)، مسعود خان و عبدالله دوامی، نام برد.
روش های نوین آموزش تنبک
امروزه با گسترش ارتباطات و تکنولوژی از هر جای این دنیا می توان به مهارت نوازندگی تنبک رسید.
منبع: ویکی پدیا