تحریر در آواز ایرانی از جمله تکنیک هایی است که این سبک آواز را بسیار جذاب کرده است و استفاده از تحریر در اجرا توسط هنرمند، از جمله مشخصه های سبک آواز ایرانی است. در ادامه به معرفی تحریر در آواز ایرانی و انواع آن خواهیم پرداخت. چقدر با این تکنیک زیبا در آواز آشنایی دارید و به قدرت این مهارت در زیباتر کردن آواز واقف هستید؟
تحریردر آواز چیست؟
واژه تحریر در لغت نامه دهخدا به معنای غلت دادن اصوات در حنجره یا پیچیدگی در آواز است. تحریر صوتی آهنگین است که با ارتعاش تارهای صوتی و عبور هوا به وجود می آید و در اصل نغماتی با استفاده از حرکات الفبا بدون تلفظ کلمات ایجاد می شود. تحریر معین از ویژگی های بارز و مهم آواز در موسیقی ایرانی است. اساتید قدیم موسیقی کلاسیک ایران، موسیقی خود را بر اساس تحریر اجرا می کردند. آواز خوانان در قدیم تلاش می کردند امکان بیشتری به تحریر دهند به این جهت بلبل را سرلوحه قرار دادند و تنوع تحریر را از صدای آن آموختند. می توان گفت هر چقدر تحریر متنوع تر باشد و حال های مختلفی را شامل شود قدرت و زیبایی بیشتری نزد مخاطبان دارد.
زمان اجرای تحریر در آواز
در شروع آواز ایرانی اجرای تحریر درست و بجا نیست. تحریر زمانی باید شروع شود که شعر ادا شده باشد، و از آنجایی که فاصله ی بین دو مصرع باعث می شود ادامه شعر اثربخش نباشد نباید فاصله ای بین مصرع اول و دوم احساس شود. در مصرع اول باید تحریر تکرار شود و مصرع دوم به آن بچسبد.
کاربرد تحریردر آواز
می توان گفت تحریر از مختصات آواز ایرانی می باشد که برای تزئین اشعار به کار برده می شود. اگر موسیقی ایرانی بدون تحریر باشد آسان و عامیانه پسندی آن را به دنبال دارد، در نتیجه تفاوت مشخصی که موسیقی اصیل ایرانی با موسیقی ساده و سبک دارد وجود تحریرهای طبیعی در آواز اصیل ایرانی است. برای فراگیری تحریر باید برای سالها شاگردی بسیار صبور بود.
آوازخوان هایی هم هستند که در هنر خود از تحریر کمتری استفاده می کنند و بیشتر تحریرهای دهانی بکار می برند و بخوبی از عهده ی اجرای تکنیک ها نیز بر می آیند. این شیوه در تعزیه خوانی ها کاربری زیادی دارد و بسیار هم مورد پسند قرار می گیرد.
همچنین می توان گفت تحریر باعث می شود اثر احساسی تری ایجاد شود و آواز را از حالت خشکی خارج می کند. همچنین گاهی اوقات حالت ملودی و نغمه پس از اتمام شعر به پایان نمی رسد که آوازخوان با مهارت تحریر خود و با افزون های شعری به سلیقه ی خود، آهنگ را به پایان خوبی می رساند.
برای شناخت بهتر از جایگاه تحریر در آواز ایرانی باید دو نکته را بدانیم، انواعی از تحریرها هستند که جمله کامل و آهنگینی به وجود می آورند و انواعی نیز به جهت تزئین و زیبایی اثر به کار برده می شوند. این تحریرها جمله ی کاملی ندارند و تنها هدف از استفاده آنها زیباسازی آواز است.
برای ایجاد تحریر خوب و مناسب، خواننده باید این توانایی را داشته باشد که از صدای اصلی خود به صدای فالستو برسد و دوباره به صدای اصلی برگردد. صدای فالستو در ایران با عنوان خروسک شناخته می شود. کلمه ی فالستو به معنای این است که بیشتر تارهای صوتی ما کنار رفته و صدایی شنیده می شود که به آن صدا، صدای فالستو خروسک گفته می شود.
انواع تحریر در آواز چیست؟
چکّشی
تحریری است که از تکرار یک نت با خودش یا با نتهای دیگر بوجود می آید که فاصله ی میان این تکرارها وجود دارد. این تحریر همانطور که از نامش پیداست همانند چکشی عمل می کند که بر چیزی کوبیده شود.
بلبلی
از تکرار یک نت با خودش یا با نتهای دیگر بوجود می آید و فاصله میان تکرار این نت ها بسیار کم است. می توان گفت تحریر بلبلی همان اجرای سرعتی تحریر چکشی می باشد.
زیر و رو
همانطور که از نامش پیداست این تحریر از تکرار نت اصلی با نت بالایی و یا نت پایینی خود بوجود می آید. صداهای با دانگ و گستره ی بالا با اجرای این نوع تحریر تناسب بیشتری دارند.
غنـّه
تحریرهایی که از بینی خارج می شود و شفافیت صدا بوسیله ی بینی، کدر (خفه) می شود. برای مثال تحریری که بر روی حرف « ای » شکل می گیرد از نوع تحریر غنـّه است که اجرا آن تحریر کمی مشکلتر است و به تمرین بیشتری نیاز دارد.
آکساندار
تحریری که دارای سکوت می باشد. نمونه ای بارز از این تحریر در کاست نوا – اجرای استاد شجریان- گوشه ی نغمه- قبل از شروع بیت « گفتی زخاک بیشترند اهل عشق من / از خاک بیشتر نه که از خاک کمتریم » اجرا شده است.
ضربی
تحریری است که نسبت به سایر تحریرها برتری دارد و دارای نظم و ترتیب خاصی است و این ترتیب خاص، همان دارا بودن ضرب با متری مشخص (غیر آزاد) می باشد. این نوع تحریر به علت دشوار بودن، میان آوازخوانان چندان مرسوم نیست و شرایطی خاص برای اجرای این تحریر وجود دارد که اشاره ای به آن می کنیم:
- آوازخوان باید آشنایی کامل با اصول و قوانین ضرب داشته باشد
- حنجره ی آوازخوان قدرت اجرای همه ی تحریرها را داشته باشد
- آشنایی آوازخوان با چهارمضراب ها، رِنگ ها و قطعات ضربی که توسط نوازندگان در دستگاه ها و آوازها اجرا می شود
- تمرینات مداوم و تعلیم گرفتن از استاد آواز با صلاحیت
فلکی
در ساختار این تحریر آوازخوان سعی دارد چرخش های ویژه ای را در پرده های مختلف با حالات مختلف، در تحریر و صدای خویش نمایان کند، بدین صورت که گردش ها و روند ملودیک آن شبیه چرخ دوّاری است که در گرداگرد آن، دنده هایی تعبیه شده و در هنگام گردش هر کدام از این دنده ها سبب تحریک نقطه ای شده و شکل تحریر را تنوع ببخشد. این نوع تحریر در آوازهای سبک اصفهان بیشتر به چشم می خورد.
مقطـّع
تحریرهایی کوتاه و بریده بریده که غالبا صداهایی با گستره ی کم (معروف به دو دانگ) با این نوع تحریر تناسب دارند. عارف قزوینی در اجرای این تحریر مهارت داشته است.
هلهله
در میان زنجیره تحریرهای متنوع و با رجوع به شیوه ی کار آوازخوانان قدیمی نوعی تحریر به چشم می خورد که برای ساختار آن از ادوات تحریر نامفهوم استفاده شده است، مانند: هارادای، هارالالا، هله له له، دادادادا، هِرله لِی و… که در اجرای اینگونه تحریرها، آوازخوان بیشتر تحت تأثیر احساسات و روحیه ی درونی خویش قرار گرفته و سعی بر آن دارد که تحریری را شکل دهد بدون اینکه به مفهوم کلمه بکار برده شده توجه داشته باشد.
خورده تحریر
تحریرهای تزئینی که در آخر کلمات و جملات موسیقی برای اتمام ملودی بکار می روند خورده تحریر می گویند. این نوع تحریر را تمام آوازخوانان کم و بیش در آثار خود بکار برده اند.
یکی از بخش های مهم برای یادگیری آواز ایرانی، فراگیری تحریر در آواز ایرانی است که به غیر از مفاهیم صداسازی و سلفژ برای اجرای تصنیف ها به هنرجو آموزش داده می شود.
