ساز رق یکی از انواع سازهای کوبه ای قابدار می‌باشد که از دیرباز به عنوان یکی از محبوب ترین سازهای عربی شناخته می‌شد. این ساز در فرهنگ موسیقی کلاسیک و فولکوریک عرب نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. امروزه ساز رق بیشتر در کشورهایی مثل مصر، لبنان، فلسطین و عربستان مرسوم است.
تاریخچه رق
تاریخچه ساز رق به قرن نوزدهم برمی‌گردد و پیدایش آن همزمان با ساز دف بوده است. در قرن بیستم استفاده از رق به اوج خود رسید و تقریبا در بیشتر قطعات کلاسیک آن دوره مورد استفاده قرار گرفت.
در سال های اخیر به دلیل محبوبیت ساز داربوکا، اندکی از اهمیت رق کاسته شد. اما همچنان در گروه های موسیقی عربی که به نام گروه های تخت و در گروه های چالقی عراقی به عنوان یکی از سازهای اصلی نواخته می‌شود.
در سودان نیز، صدای رق جایگاه دائمی در مراسمات مذهبی و عرفانی دارد.
ساختار رق چگونه است؟
ساز رق دارای یک قاب گرد و چوبی بوده است که امروزه این قاب از فلز هم ساخته می‌شود. در اطراف دیواره های این ساز تعدادی سنج کوچک قرار دارد که ویژگی صوتی منحصر به فردی را به آن بخشیده اند. در بالای ساز پوسته نازک و شفافی وجود دارد که می‌تواند از جنس پوست ماهی یا بز و یا پوست های مصنوعی باشد.
به طور متوسط قطر قاب دایره ای ساز رق بین 20 الی 25 سانتی متر است اما این عدد در کشورهای مختلف متفاوت است، برای مثال در مصر این عدد 20 سانتی متر است ولی در عراق ساز رق بسیار بزرگتر است.
معمولا ده عدد سنج کوچک که قطر هر کدام 6 سانتی متر است به صورت جفت در دور تا دور دیواره خارجی ساز قرار گرفته اند. سازگران روی این دیواره انواع تزئینات زیبا و محلی را با موادی مثل مروارید، عاج و یا چوب های زیبای درختان انجام میدهند. حتی در برخی مناطق قاب رق با خاتم کاری های زیبایی پوشیده شده است.
ساز رق در گذر زمان چه تغییراتی کرده است؟
در طی قرن اخیر تغییرات زیادی در ساختار ساز رق به وجود آمده است. رق ها به طور سنتی معمولا از یک قاب چوبی به همراه یک روکش از جنس پوست حیوانات تشکیل می‌شوند.که این روکش از طریق چسب به دیواره متصل شده است. از آنجایی که پوست حیوانات در شرایط آب و هوایی مختلف تغییر می‌کند و خاصیت خود را از دست می‌دهد گزینه مناسبی برای استفاده در این ساز نیستند.
سازگران زمانی که متوجه شدند که پوست حیوانات در ساز رق به سرعت شل می‌شود و این مسئله بر کیفیت صدای ساز تاثیر می‌گذارد تصمیم گرفتند تا از پوست های نایلونی به همراه پیچ و مهره در این ساز استفاده کنند. از این طریق نوازندگان بدون نیاز به تعویض پوست می‌توانستند کوک ساز خود را تنظیم کنند. اما با این حال استفاده از فلز باعث سنگین شدن ساز رق شده است و نواختن آن اندکی دشوار تر از قبل گشته است.
ساز رق چگونه نواخته می‌شود؟
برای نواختن رق، نوازنده بطور متناوب هم بر روی پوست و هم بر روی سنج ها ضربه می زند. نوازندگان برای نواختن این ساز در حالت ایستاده آزادی عمل بیشتری دارند.
هنرجویان این ساز باید برای هردو تکنیک نواختن روی پوست و سنج هم بصورت تکی و هم بصورت ترکیبی مهارت پیدا کنند.
