سه تار خوب علاوه بر مهر، چه مشخصات و ویژگی های مهمی برای بررسی و در نظر گرفتن دارد. سه تار خوب می بایست ویژگی های زیر را داشته باشد:
- چوب سه تار خوب از درخت توت باشد.
- رگه های درشت صفحه به سمت سیم بم باشد.
- فاصله ی سیم تا دسته ی ساز کم باشد تا حدی که موقع اجرا سختیه سیم را حس نکنید.
- صدای پائین دسته با بالا دسته همخوانی داشته باشد.
- صدای سیم دوم مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.
- در اجرای سیم بم، سیم کاملا نرم و صدایی طبیعی داشته باشد.
- صدای همه ی سیمها دنبال هم باشد یعنی با هم همخوانی داشته باشد و در گوش دادن تفکیک سیمها سخت باشد.
- بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودنش نیست.
- با یک مضراب ویا حتی بدون زدن مضراب باید بتوانید چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کنید.
- در اجرای تکنیک ناله ی ساز(ویبره) هیچ مشکلی نداشته باشید.
- بعد از کوک کردن ساز تک تک پرده ها را امتحان کنید که در اصطلاح گز نزند.
- دسته ی ساز نه کلفت و نه زیادی نازک باشد که البته بستگی به دست خودتان دارد.
- ساز از نظر وزنی سبک باشد.
- سازی که زیاد رنگ شده باشد فقط قشنگ است و احتمال دارد که صدای خوبی نداشته باشد.
- رنگ ساز هرچه روشنتر باشد بهتر است .هم اگر عیبی داشته باشد پیداست و هم از نظر روانشناسی مثبت است.
- آخرین خصوصیت سه تار خوب این است که زیبا باشد.
طریقه نگهداری سه تار
بعد از خرید ساز، مهمترین نکته ای که باید بدانید و رعایت کنید نگهداری درست از سه تار است. با نگهداری درست، عمر سازتان را طولانی تر می کنید و با جلوگیری کردن از آسیب های احتمالی از صدای ساز خود لذت بیشتری برده و همواره سازی کوک و با سیم و پرده و گوشی سالم خواهید داشت. چرا که رسیدگی به ساز به طول عمر آن کمک کرده و حتی با گذشت زمان به ارزش و قیمت سازتان افزوده نیز خواهد شد.
- ساز را در محیط مرطوب (در معرض باد کولر) قرار ندهید.
- ساز را در مجاورت نور خورشید و حرارت نگذارید.
- تا می توانید ساز را در جعبه یا کاور بگذارید.
- ساز را آویزان کنید و از خوابانیدن آن روی زمین خود داری نمائید.(اگر ساز آویزان باشد گرانیگاهش بر زمین عمود خواهد بود و نیروی جاذبه ی زمین اثری بر روی دسته ی ساز نمیگذارد)
- کوک ساز در حتما مطابق نت سی بمل دیاپازون کوک نمائید تا به دسته ی ساز فشاری وارد نشود. (سیم اول سه تار نیم پرده پائینتر از دیاپازون یعنی سی بمل کوک میشود ولی در اجرا و نت نویسی نت دو خوانده و اجرا میشود)
- اگر قرار است دستگاه خاصی را اجرا کنید از یک ماه قبل کوک ساز را روی همان دستگاه قرار داده و تغییر ندهید۰(حاصل این کار این است که ساز به آن کوک مورد نظر عادت کرده هم لحن بهتری میدهد هم موقع اجرا از کوک خارج نمی شود)
- در جعبه ی ساز نم گیر بگذارید.
- با دست کثیف مخصوصا چرب ساز نزنید چراکه پرده های ساز از بین می روند.
- اگر از ساز مدتی استفاده نکنید صدای آن می خوابد پس حتما چند وقت یک بار با ساز بنوازید.
چوب سه تار خوب
جنس چوب سه تار خوب معمولا از درخت توت می باشد برای ساختن دسته ی ساز از چوب گردو هم استفاده می کنند که در این صورت دسته ی ساز سنگین می شود. چوب باید کهنه باشد تا طنین خوبی بدهد بعضی از سازندگان چوب تازه را در آب جوشانده تا شیره ی آن گرفته شود و سپس چوب را در زیر خاک یا پهن می گذارند تا خشک شده و حالت پوسیدگی پیدا کند.
پرده تار و سه تار
اصلاح پرده سالیان درازیست در موسیقی ما چه در موسیقی عملی چه نظری، مورد استفاده قرار می گیرد. هنوز هم پرده روی سازهای ایرانی به فرم گذشته استفاده می شود. البته این به معنای توقف روند اصلاح سازگاری و بهبود کیفیت در سازگری موسیقی ایرانی نیست. برای روشن شدن این موضوع به بحث در مورد انواع پرده های معمول سه تار و دلیل رد بعضی از طرح های پیشنهادی می پردازیم. یک نوازنده آماتور اولین بار که نحوه بستن پرده و گره زدن پرده های معمول تار و سه تار (که اکثرا” از روده گوسفند است) را ببیند حتما” این سئوال برایش پیش می آید که چرا تار و سه تار نباید مانند گیتار پرده های ثابت داشته باشند که هر سال مشکلات تعویض پرده یا تنظیم پرده (که بخاطر تماس دست با پرده های متحرک روی می دهد) را نداشته باشد؟
فواصل ریزتر از ربع پرده که در موسیقی ایران به وفور دیده می شود موجب شده، نوازنده زحمت استفاده از پرده های متحرک را بپذیرد و از پرده های ثابت استفاده نکند. اینجا یک سئوال پیش می آید که چرا کل پرده ها ( یعنی مثلا” از سی کرن به جای یک پرده دو پرده) بصورت ثابت روی ساز بسته نمی شود که اصلا” نیازی به بالا یا پاین کشیدن پرده نباشد؟
به جواب این سئوال هنگام نوازندگی با پرده های کامل می توان رسید! وقتی فاصله پرده ها به قدری کم شود که انگشت بین آن به خوبی قرار نگیرد لرزش سیم بوسیله گوشت دست گرفته می شود و صدای سیم تا حدی خفه می شود و ساز دیگر طنین مناسبی نخواهد داشت.
(پرده روی دسته سازها غیر از اینکه باعث سهولت پیدا کردن محل دقیق نت ها برای نوازنده می شود، نقش یک شیطانک را هم به عهده می گیرد! به این صورت که بر آمدگی پرده و فشار دست بر پرده لرزش سیم از محل پرده به قبل از آنرا قطع می کند که صدای شفافی هنگام زخمه زدن بوجود آید، پس برخلاف تصور عده ای که عقیده دارند تنبلی نوازندگان در پیدا کردن نتها موجب بسته شدن پرده روی سازها شده ، تولید صدای خالص بدون پرد ممکن نیست!)
این موضوع که چه پرده ای برای سازهای تار و سه تار مناسب است (که هم کیفیت صدایی خوبی داشته باشد هم دوام زیاد) اخیرا” بعضی از نوازندگان و سازگران را به جنب و جوش واداشته و تجربیات جالبی هم در این سالها به دست آمده است.
جنس پرده تار و سه تار
پرده های معمولی که روی تار و سه تار (و سازهای محلی مثل تنبور و گاهی دوتار) بسته می شوند، روده گوسفند هستند. این پرده ها نسبت به پرده ها یی که در ادامه ذکر خواهد شد زبرتر و کم دوامتر هستند ولی در جابجایی ها روی نتهایی که متغییر است، نرمتر و لغزنده ترند. این پرده ها بطور میانگین حدود یکسال تا یکسال و نیم در دست یک نوازنده متوسط کارایی دارد(بدون آغشته کردن آن به مواد نگهدارنده دیگر) و پس از آن یکی پس از دیگری باز می شود ( متفاوت بودن جنس پرده، رطوبت محل نگهداری و استیل دست چپ نوازنده در طول عمر پرده تاثیر زیادی دارد، همین پرده در شرایط مناسب آب و هوایی و با استیل مناسب می تواند بیش از ۳ سال عمر کند)
رطوبت هوا مخصوصا” در تابستان که کولرهای آبی در منازل ایران استفاده می شود ضربه زیادی به ساز و مخصوصا” به پرده ساز (از جنس روده گوسفند) می زند. گاهی در تابستان پس از باز کردن جعبه ساز متوجه شوید چند پرده پاره شده است، برای جلوگیری از این اتفاق بسته های رطوبی گیر ( که معمولا” در جعبه های لوازم الکتریکی هم هست) را در جعبه ساز بگذارید تا محیط نگهداری ساز مرطوب نباشد.
همانطور که در بالا ذکر شد، استیل دست چپ نوازنده و میزان اصطکاک آن با پرده در طول عمر پرده نقش مهمی دارد. نوازنده باید سعی کند تا حد امکان کمترین تماس را با پرده داشته باشد، این هم به سرعت در حرکت افقی دست روی دسته کمک می کند هم از ساییدگی پرده می کاهد. پرده های معمولی (روده گوسفند) بخاطر قیمت پائین و سهولت در بستن روی ساز، بیشترین آمار فروش را (نسبت به انواع دیگر پرده) از آن خود کرده است.
حالا که ساز سه تار مناسب خود را تهیه کردید، آیا می دانید که به راحتی در منزل قادر به یادگیری این ساز هستید بدون هیچ دغدغه ی زمانی یا هزینه ی رفت و آمد؟ وب نوازان می تواند این آموزش ها را با استاد دلخواد و متبحر در اختیارتان قرار دهد.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
