نت خوانی تنبک، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر تنبک‌نوازی باید یاد بگیرد تا بتواند قطعات موسیقی را به‌درستی اجرا کند. تنبک، به‌عنوان یکی از سازهای کوبه‌ای اصلی در موسیقی ایرانی، دارای نت‌های خاص خود است. به همین دلیل یادگیری نت‌های این ساز به نوازندگان کمک می‌کند تا ریتم‌ها و تکنیک‌های مختلف را به درستی اجرا کنند. احتمالا یادگیری نت خوانی تنبک از صفر برای شما در ابتدای آموزش، دشوار به نظر می‌رسد. اما با تمرین و آشنایی با نت‌های اصلی، می‌توانید به‌راحتی قطعات را بخوانید و اجرا کنید. اگر هنوز با نحوه خواندن نت‌های تنبک آشنایی ندارید، تا انتهای این مقاله همراه باشید.
نقش نت خوانی تنبک در نوازندگی این ساز
برای بیش‌تر هنرجویان در ابتدا آموزش تنبک این سوال مطرح می‌شود که یادگیری نت خوانی تنبک برای مبتدیان چه اهمیت و ضرورتی دارد؟ آیا نمی‌توان به روش گوشی نواختن تنبک را یاد گرفت؟ البته که بسیاری از افراد با تکیه بر گوش قوی موسیقایی خود، نواختن تنبک یا هر ساز دیگری را یاد می‌گیرند. با این‌حال یادگیری نت خوانی در دنیای موسیقی مانند یادگیری الفبا در دنیای زبان است. از آن‌جایی‌که همه افراد گوش موسیقی قوی‌ای ندارند و تربیت چنین مهارتی نیز زمان‌بر است اصولا بر یادگیری نت تأکید می‌شود.
اجزای نت خوانی تنبک
اصولا نت خوانی تنبک دارای چهار بخش است و شما برای یادگیری کامل آن‌ها باید 4 بخش را به خوبی درک کنید و یاد بگیرید. این چهار بخش شامل موارد زیر است:
- علامت‌ها؛
- کشش‌ها؛
- سکوت‌ها؛
- اصطلاحات و تئوری موسیقی.
علامت‌ها در نت خوانی تنبک
نت‌های ساز تنبک برخلاف سازهای ملودیک، شامل فرکانس‌های مشخصی نیستند بلکه بر اساس نحوه ضربه زدن و محل اجرای آن، روی پوست تنبک مشخص می‌شوند.
همان‌طور که می‌دانید نواختن تنبک به وسیله‌ی دست و بدون نیاز به هیچ‌گونه ابزار و واسطه صورت می‌گیرد. درواقع نوازنده با ضربه زدن به پوست و کناره‌های ساز، نت‌های مختلف را اجرا می‌کند. به طور کلی تنبک دارای 250 علامت مخصوص است که هر کدام به شیوه‌ی خاصی اجرا می‌شود و آوای خاص خود را نیز دارند. با این‌حال 5 حرکت اصلی، نت‌های اصلی تنبک را تشکیل می‌دهد. در ادامه به این پنج حرکت که با علامت‌های مخصوصی نمایش داده می‌شوند؛ می‌پردازیم:
- ریز راست (هشت‌کمان)
- ریز چپ (هفت کمان)
- تُم
- بَک
- بشکن (پِلنگ)
لازم است بدانید که حرکات دیگری نیز از این حرکات اصلی مشتق شده‌اند که در ادامه به آن‌ها نیز می‌پردازیم:
- حرکت هشت مثبت؛
- حرکت هفت مثبت؛
- حرکت هشت منفی؛
- حرکت هفت منفی؛
- بشکن میانه.
در تصویر زیر علامت‌های این حرکات را مشاهده می‌کنید. درواقع با هر بار مشاهده این علامت‌ها باید حرکات آن‌ها را روی ساز اجرا کنید.
کشش‌ها در نت خوانی تنبک
همان‌طور که می‌دانید به مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک نت اجرا شود، کشش آن نت می‌گویند. برای مثال اگر اجرای نت، یک ثانیه طول بکشد، کشش آن نیز یک ثانیه می‌شود و اگر اجرای نت سه ثانیه طول بکشد، کشش آن سه ثانیه می‌شود.
حال از آن‌جایی که در تنبک، نت‌ها با ضربه اجرا می‌شوند، کششی در آن‌ها رخ نمی‌دهد. به همین دلیل بعد از اجرای هر نت باید به اندازه کشش آن نت، سکوت کرد تا نوبت به اجرای نت بعدی برسد. البته در نت‌های ریز به اندازه نت ریز، کشش خواهیم داشت.
سکوت‌ها
یکی دیگر از مواردی که در نت خوانی تنبک باید به آن توجه کرد، سکوت‌ها است. زیرا در سازهای کوبه‌ای، سکوت‌ها از اهمیت زیادی برخوردارند. با مشاده این علامت باید با توجه به علامت آن سکوت کرد و حرکتی انجام نداد.
اصطلاحات و تئوری موسیقی
مورد دیگری که در نت خوانی تنبک باید آن را بیاموزید، نحوه ی نت‌نویسی تنبک است. درواقع تنبک به دو سبک یک خطی و سه خطی نت‌نویسی می‌شود. منظور از خط، خطوط حامل است که نت‌ها روی آن‌ها نوشته می‌شوند.
نت‌نویسی یک خطی
این نوع سیستم نت نویسی که اولین سیستم برای نت خوانی تنبک بود، توسط استاد ابوالحسن صبا ابداع شد. در این شیوه نت‌ها روی یک خط با علامت‌های مختلف نمایش داده می‌شوند. برای مثال، علامت سوال نشان‌دهنده‌ی حرکت تم است. همچنین در این سبک نت نویسی تنبک، از علامت‌های هشت و هفت برای نشان دادن دست‌های راست و چپ استفاده می‌شود.
در شیوه تک خطی، زمانی‌که خطوط حامل توسط یک خط عمودی قطع شود، میزان شکل می‌گیرد. به این صورت که فاصله یک خط عمودی تا خط عمودی دیگر، یک میزان را شکل می‌دهد.
نت‌نویسی سه خطی
بعد از آشنایی موزیسین‌های ایرانی با شیوه نت نویسی غربی، تغییراتی در نت نویسی تنبک ایجاد شد و سبک سه خطی ابداع شد. درواقع موزیسین‌های ایرانی در سفرهای خود به کشورهای غربی متوجه شدند که در ارکسترهای غربی برای سازهای کوبه‌ای نیز از نت نویسی سه خطی استفاده می‌شود. به همین دلیل این موزیسین‌ها بعد از بازگشت به ایران شروع به ابداع سبک نت نویسی سه خطی برای تنبک کردند. این شیوه نت نویسی توسط شاگران استاد حسین تهرانی مانند فرهاد فخرالدینی، هوشنگ ظریف، پورتراب و … ابداع شد. نت نویسی سه خطی تنبک به صورت زیر است:
- نت‌هایی که صدای بمی دارند و در بخش‌های مرکزی ساز اجرا می‌شوند مثل تم روی خط پایین نوشته می‌شوند.
- نت‌هایی که صدای میانه‌ای دارند مانند حرکت اشاره دست راست که در میانه ساز اجرا می‌شوند، در خط میانی نوشته می‌شوند.
- در نهایت نت‌هایی که صدای آن‌ها ریز است و در کناره ساز به اجرا در می‌آیند، مانند بشکن و بک، روی خط اول نوشته می‌شوند.
انواع ریتم در نواختن تنبک
همان‌طور که می‌دانید، منظور از ریتم در موسیقی، توالی حرکات پی‌درپی در زمان مشخص است. با توجه به نحوه حرکت، ریتم‌های مختلفی ساخته می‌شود. در این بخش به بررسی انواع ریتم‌های تنبک می‌پردازیم.
ریتم ساده
یکی از ریتم‌های تنبک، ریتم ساده است که خود به سه دسته‌ی دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی تقسیم می‌شود. در واقع همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، به فاصله دو خط عمود، میزان گفته می‌شود. حال به اجزای تشکیل‌دهنده‌ی هر میزان، ضرب می‌گویند. از این‌رو ریتم ساده دارای ضرب‌های مختلف است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
دو ضربی
ریتم دو ضربی شامل ریتم‌های 2/1، 2/3، 2/4، 2/8 است. در این ریتم، ضرب اول قوی است ولی ضرب دوم ضعیف اجرا می‌شود.
سه ضربی
به ریتم‌های 3/1، 3/2، 3/4 و 3/8 ریتم سه ضربی گفته می‌شود. در این ریتم‌ها نیز ضرب‌های اول و دوم قوی هستند ولی ضرب سوم ضعیف است.
چهار ضربی
ریتم‌های 4/1، 4/2، 4/3، 4/8 جزء ریتم‌های چهارضربی است. در این ریتم، ضرب اول قوی و ضرب دوم ضعیف است؛ سپس ضرب سوم قوی و دوباره ضرب چهارم ضعیف است.
ریتم‌های ترکیبی
از دیگر ریتم‌های تنبک، ریتم ترکیبی است. در نوازندگی تنبک، ریتم ترکیبی به الگوهای ریتمیکی اطلاق می‌شود که هر ضرب آن به سه بخش مساوی تقسیم می‌شود. این ریتم‌ها با کسر میزان‌هایی مانند 8/6، 8/9 و یا 8/12 نشان داده می‌شوند. به عبارت دیگر هر کدام از نت‌های ساده را در عدد 2/3 ضرب کنید، ریتم ترکیبی شما ساخته می‌شود. در ریتم ترکیبی، هر ضرب شامل سه واحد زمانی است. در مقابل، ریتم‌های ساده دارای ضرب‌هایی هستند که به دو بخش مساوی تقسیم می‌شوند.
ریتم‌های لَنگ
در نوازندگی تنبک، ریتم لَنگ به الگوهای ریتمیکی گفته می‌شود که از ترکیب ضرب‌های دو و سه‌تایی تشکیل شده‌اند، مانند کسر میزان‌های 8/5، 8/7، 8/9. این ریتم‌ها به دلیل توالی نامتقارن ضرب‌ها، حس ناپایداری را به شنونده القا می‌کنند. برای اجرای ریتم لَنگ، نوازنده باید الگوی ترکیبی مورد‌نظر را شناسایی کرده و با تأکید بر ضرب‌های قوی، آن را به‌صورت منظم و پیوسته بنوازد.
مزایای یادگیری نت خوانی تنبک
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، بسیاری از هنرجویان ترجیح می‌دهند که تنبک را به روش گوشی یاد بگیرند و روش نت خوانی برای‌شان دشوار است. به همین دلیل خوب است که با مزایای یادگیری نت‌خوانی تنبک آشنا شوید.
- افزایش دقت در اجرای ریتم‌ها؛
- توانایی اجرای قطعات پیچیده‌تر؛
- یادگیری سریع‌تر قطعات جدید؛
- امکان نواختن همراه با دیگر نوازندگان.
همان‌طور که مطالعه کردید، نت خوانی تنبک مهارتی ضروری است که به هنرجویان کمک می‌کند تا قطعات را بهتر درک کرده و اجرا کنند. شما با یادگیری نت‌ها و تکنیک‌های اصلی تنبک مانند تم، بک، بشکن و … و با تمرین منظم می‌توانید به تسلط خوبی در خواندن و اجرای ریتم‌های تنبک دست یابید.
در نهایت فراموش نکنید، اولین چیزی که شما برای تنبک‌نوازی نیاز دارید، یک آموزش اصولی و باکیفیت است. آموزشی که شما بتوانید با خیال راحت و بدون دغدغه آن را پیش ببرید. این همان چیزی است که ما در آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان برای شما مهیا کرده‌ایم. به همین دلیل در هر کجای دنیا که باشید می‌توانید به سادگی نواختن تنبک و یا هر ساز دیگری را یاد بگیرید. تنها کافی است درخواست مشاوره رایگان کنید و ما را از اشتیاق خود باخبر کنید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
