موتیف در موسیقی به کوچک ترین واحد دارای مفهوم گفته می شود. همانطور که در زبان، هر جمله از چند کلمه تشکیل شده است، در موسیقی هم هر جمله از چند موتیف تشکیل شده است.
البته تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. مثلاً چندان مشخص نیست که موتیف در چه بازه ای از موسیقی قرار دارد. فرق موتیف با تم (زمینه) در یک قطعه موسیقی این است که موتیف از تم کوتاه‌تر بوده و بخشی از آن به حساب می آید.
موتیف در موسیقی به طور معمول به عنوان کوچکترین زیر بخش یک تم (زمینه) یا عبارت که همچنان مشخصهٔ خودش به عنوان یک ایده موسیقایی را حفظ می‌کند، درنظر گرفته می‌شود.
به عنوان مثال در سمفونی پنجم بتهوون، یک فیگور چهار نوتی مهمترین موتیف اثر شده و از لحاظ هارمونی و ملودی گسترش داده شده تا تم اصلی موومان نخست فراهم شود.
معمولا آهنگسازان برای ساخت یک آهنگ و ادامهٔ موسیقی، نیاز دارند موتیف را چند بار تکرار کنند و یا موتیف های دیگر را به آن وصل کنند. با اینکه تکرار بخش‌هایی که به هم وصل‌شده‌اند ضروری است و تکرار زیاد موجب یکنواخت شدن می‌شود، با خلاقیت‌های مختلف تلاش می‌کنند تغییرات گوناگونی را ایجاد نمایند تا در کنار حفظ یگانگی، تنوع را نیز رعایت کرده باشند. بطور معمول موتیف ها در موسیقی در تکرار تغییر نمی‌کنند و گسترش نمی‌یابند و معمولاً، به طوری پی در پی یا تناوبی طی قطعه ظاهر می‌شوند و سهمی به سزا در ایجاد احساس وحدت دارند.
روش شناسایی موتیف
شاید شما هم به این مسئله فک کرده اید که چگونه باید تشخیص دهیم که موتیف در کدام قسمت موسیقی وجود دارد. موسیقی کلاسیک یکی از سبک هایی است که موتیف در آن موج می‌زند اما موسیقی پاپ معمولا ملودی محور است و موتیف را گسترش نمی‌دهد.
همان که گفتیم موسیقی از اجرای کوچکتری به نام موتیف تشکیل شده است. تفاوت میان موسیقی پاپ و کلاسیک در بحث موتیف این است که در موسیقی کلاسیک ما بر روی موتیف کار می کنیم و آن را گسترش می دهیم، ولی در موسیقی پاپ آن را گسترش نمی دهیم.
موتیف در موسیقی می تواند ساده یا پیچیده و بلند یا کوتاه باشد.
بهترین روش شناسایی موتیف، تکرار آن در طول قطعه و ملودی است. موتیف پس از پایان بلافاصله تکرار می‌شود و در پایان آن علامت سکوت قرار می‌گیرد.
موتیف ریتمیک
موتیف ریتمیک زمانی اتفاق می افتد که ریتم مشخصی داریم که تکرارمی‌شود اما قابلیت تبدیل به موتیف ملودیک را نداشته باشد. یعنی ریتم ثابت می ماند و نت ها تغییر می کنند. در بعضی مواقع موتیف های ریتمیک و ملودیک با همدیگر در یک قطعه وجود دارند که این مسئله زمانی معنی پیدا می کنند که یک ریتم جذاب و فاصله های مشخصی را در موتیف به وجود بیاورند.
موتیف ملودیک
موتیف ملودیک همانطور که در موتیف ریتمیک گفته شد، معمولا بخاطر فاصله های مشخصی که دارد، مورد توجه قرار می گیرد. برای نمونه اگر بخواهیم مثالی بزنیم : حرکت نت های کروماتیک باعث می شود تا موتیف ملودیک به وجود بیاید.
