با توجه به این‌که سنتور، سازی زهی و ملودیک است، نوزاندگی آن با مضراب خاص خودش انجام می‌شود و تفاوت‌هایی با دیگر سازهای زهی دارد. مضراب زدن در سنتور از موارد مهمی است که باید از همان ابتدای آموزش تلاش کنید تا به درستی آن را انجام دهید و روی آن تسلط پیدا کنید. زیرا مضرابزنی سنتور نکات ریزی دارد که همگی آن‌ها روی صدای خروجی نهایی تأثیر می‌گذارد. اصولا هنرجویان در ابتدا، چالش‌های زیادی با نحوه صحیح مضراب زدن سنتور دارند ولی به مرور زمان و با تمرین این چالش‌ها حل می‌شوند. اگر شما هم هنوز نتوانسته‌اید روی مضرابزنی مسلط شوید، در این مطلب همراه ما باشید.
چرا درست مضراب زدن سنتور اهمیت دارد؟
در مسیر آموزش سنتور، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید روی آن تمرکز کنید، شیوه‌ی مضراب زدن است. اگرچه در نگاه اول ممکن است مضرابزنی سنتور ساده به نظر برسد، اما در واقع ریشه‌ی اصلی صدادهی درست و اجرای موسیقی زیبا در همین نکته نهفته است. به طور کلی نحوه‌ی مضراب زدن، فرود آمدن مضراب بر سیم‌ها و حتی نوع مضراب سنتور بر صدادهی آن تأثیرگذار هستند.
فراموش نکنید که مضراب زدن صحیح نه تنها بر کیفیت صدا تأثیر مستقیم دارد، بلکه در بلندمدت از بروز آسیب‌های جسمی مانند درد مچ یا خستگی مفرط جلوگیری می‌کند. همچنین با اجرای درست مضراب، می‌توانید کنترل بهتری بر دینامیک صدا (شدت و ضعف)، سرعت، و ریتم اجرا داشته باشید. به‌عبارتی دیگر، بدون مضرابزنی صحیح، حتی اگر نوازنده، نت‌ها را دقیق بزند، قطعه بی‌روح و غیرحرفه‌ای به گوش می‌رسد.
نکات مهم برای مضراب زدن صحیح سنتور
همان‌طور که تا به این‌جا متوجه شده‌اید، مضراب زنی سنتور به شیوه‌ی درست، نقش بسیار زیادی روی صدادهی نهایی دارد. پس طبیعی است که عوامل متعددی در نحوه‌ی صحیح مضراب زدن دخیل باشند. عواملی که بدون توجه و رعایت آن‌ها شما نمی‌توانید به درستی مضراب بزنید و در نهایت صدای دلنشینی هم ایجاد نمی‌شود.
نوع مضراب
مضراب‌های سنتور معمولاً از چوب گردو یا توت ساخته می‌شوند و به دو دسته‌ی اصلی «ساده» و «نمددار» تقسیم می‌شوند. مضراب ساده، صدای زنگ‌دارتر و شفاف‌تری تولید می‌کند، در حالی که مضراب نمددار صدا را نرم‌تر و ملایم‌تر می‌کند. در مراحل اولیه آموزش، بسیاری از اساتید مضراب نمددار را برای کنترل بهتر صدا پیشنهاد می‌کنند. به همین دلیل اگر نگاهی به مضراب‌های ساز خود کنید متوجه نمدی می‌شوید که به سر مضراب وصل است. درواقع صدای ایجاد شده از ساز، حاصل برخورد سر مضراب با سیم‌های ساز است. اگر می‌خواهید صدایی که تولید می‌شود به اصطلاح تیز باشد و صدای بلندی داشته باشید، نمد سر مضراب باید نازک باشد. و بالعکس، برای کم کردن صدای آن نیز باید از نمد ضخیم‌تری برای مضراب استفاده کنید. همچنین می‌توانید برای داشتن صدای نرم و آرام، به جای نمد از اسفنج فویل استفاده کنید. البته در این صورت نباید قوی بنوازید، زیرا اسفنج از بین می‌رود و صدای خوبی تولید نمی‌شود.
نحوه نشستن پشت سنتور
یکی از موارد مهم دیگری که روی اجرای درست مضراب سنتور تأثیر می‌گذارد، نحوه‌ی نشستن پشت ساز است. زیرا در صورت نشستن غیراصولی، در شما عادت اشتباه شکل می‌گیرد که بعدها تغییر و اصلاح آن برای‌تان دشوار خواهد شد.
بر این اساس توصیه می‌شود که سنتور خود را روی میزی قرار دهید که ارتفاع آن 60 سانتی‌متر باشد. همچنین صندلی شما نیز باید با میزتان تناسب داشته باشد. در نهایت باید به صورت مستقیم و بدون قوز کمر و پشت بنشینید. ارتفاع میز سنتور را طوری تنظیم کنید که بازو و ساعد شما نسبت به هم زاویه‌ای قائم داشته باشند.
به طور کلی شما باید به گونه‌ای پشت ساز بنشینید که اشراف کامل به سازتان داشته باشید. در این حالت به سیم‌ها و خرک ساز مسلط هستید و به درستی مضراب می‌زنید و در طول نوازندگی مجبور نمی‌شوید که جای خود را مدام تغییر دهید.
شیوه‌ی در دست گرفتن مضراب
عامل تعیین‌کننده‌ی دیگری که در مضراب زدن سنتور نقش ایفا می‌کند، نحوه‌ی دست گرفتن مضراب‌ها است. به طور کلی برای این‌که مضراب را به درستی در دست بگیرید باید به نکات زیر توجه کنید:
- مضراب‌های سنتور دو حلقه دارند که باید آن‌ها را طوری در دست بگیرید که بین سه انگشت اول یا شست، دوم یا اشاره، سوم یا وسطی قرار بگیرند. انگشت چهارم و پنجم باید پشت هم یا زیر هم باشند (داخل دست جمع نشود) و به انگشت سوم شما بچسبند. حلقه مضراب نیز باید به بند اول انگشتان سبابه و وسط برسد.
- برای مضراب زدن، مضراب را حدود سه الی چهار سانتی متر با فاصله از خرک فرود بیاورید.
- حرکت مچ دست در مضراب زدن بسیار مهم است و نباید مچ دست خشک حرکت کند.
- به هیچ عنوان از حرکت آرنج یا انگشتان برای مضراب زدن استفاده نکنید. نحوه حرکت مچ و آرنج در بسیاری از هنرجویان به اشتباه نهادینه شده است. از ابتدا سعی کنید عادت‌های نوازندگی خود را به طور صحیح ایجاد کنید.
- مضراب را معمولی در دست بگیرید؛ نه آنقدر محکم که نوازندگی خشکی داشته باشید و نه آنقدر شل و آزاد که از دست‌تان رها شود. بلکه مضراب را به معمولی در دست بگیرید. دقت کنید سر مضراب نیز به سمت بالا مایل باشد.
تفاوت مضراب چپ و راست در سنتور
مضرابزنی سنتور ترکیبی از حرکت‌های دست راست و چپ است و تسلط بر هر دو بسیار حیاتی است. مضراب راست معمولاً با قدرت و وضوح بیش‌تری اجرا می‌شود، زیرا بسیاری از نوازندگان راست‌دست هستند. اما نباید فراموش کرد که اجرای متوازن بین مضراب راست و چپ، یکی از اصول بنیادین نوازندگی سنتور است. در ادامه به تفاوت مضراب راست و چپ می‌پردازیم:
قدرت صدا
مضراب راست در نوازندگان راست‌دست معمولاً قوی‌تر است و کنترل بیش‌تری روی آن دارند.
توازن و هماهنگی
بسیاری از تمرین‌ها بر تقویت دست چپ تمرکز دارند تا تعادل بین دو دست برقرار شود.
تکنیک‌های ترکیبی
برخی تکنیک‌ها مانند چهارمضراب، بر پایه‌ی توازن کامل بین دو دست استوارند.
معرفی انواع تکنیک‌های مضرابزنی سنتور برای مبتدیان
در سنتور تکنیک‌های متنوعی برای مضرابزنی وجود دارد که با تمرین مستمر روی آن‌ها مسلط می‌شوید. برخی از مهم‌ترین تکنیک‌های مضرابزنی سنتور شامل موارد زیر هستند:
مضراب ساده
در این تکنیک که ساده‌ترین نوع مضراب زدن سنتور است، هر نت به صورت مجزا با یکی از دست‌ها (راست یا چپ)، نواخته می‌شود.
رول (ریز)
به اجرای سریع و پیوسته‌ی نت‌ها به صورت متناوب بین دو دست، تکنیک رول یا ریز می‌گویند. این تکنیک برای تزئین جمله‌های موسیقایی یا اجرای قطعات تند استفاده می‌شود.
چهارمضراب
تکنیکی پیشرفته که با ترتیب مشخصی از مضراب راست و چپ اجرا می‌شود و معمولاً در آغاز یا پایان قطعات سنتی ایرانی به کار می‌رود.
مضراب جفت
نواختن هم‌زمان یا پی‌درپی یک نت با هر دو دست برای تقویت صدا به مضراب جفت شهرت دارد.
مضراب خفه
در این تکنیک، پس از نواختن نت، بلافاصله با کف دست یا انگشت، صدا را قطع می‌کنند تا جلوه‌ای خاص ایجاد شود.
اشتباهات رایج در مضرابزنی سنتور و شیوه‌ی اصلاح آن
بسیاری از هنرجویان در مراحل ابتدایی یادگیری سنتور، دچار اشتباهاتی می‌شوند که با کمی تمرین می‌توان آن‌ها را رفع کرد. پس خوب است که دقت کنید و اگر شما هم دچار این خطاها می‌شوید تا تبدیل به عادت نشده‌اند آن‌ها را رفع کنید. مشکلات رایج در مضراب زدن سنتور شامل موارد زیر هستند:
- ضربه زدن از بازو: این کار باعث ناهماهنگی و خستگی زودهنگام می‌شود.
- خشکی مچ: بسیاری از هنرجویا با مچ خشک و غیرمنعطف مضراب می‌زنند که مانع از اجرای روان و دقیق ضربات می‌شود. شما باید پیش از آغاز نوازندگی، دست‌ها و مچ خود را با تمرین‌های ورزشی خاصی گرم کنید تا نرم و راحت بنوازید.
- صدای نامتوازن بین دست‌ها: شما چه راست دست باشید چه چپ دست، یکی از دست‌های‌تان به طور طبیعی بر دست دیگر غالب است. به همین دلیل دست غالب قدرت و سرعت بیش‌تری بر دست دیگر دارد. درحالی که در مضرابزنی باید تا حد امکان دست‌ها با هم متوازن حرکت کنند. پس باید با تمرین‌های خاصی، دست ضعیف خود را تقویت کنید. تمرینات هماهنگ با مترونوم، ضبط صدای نوازندگی خود و گوش کردن به آن و اصلاح اشکالات به شما کمک می‌کند.
چند توصیه‌ی ضروری به هنرجویان مبتدی
همان‌طور که متوجه شدید، مضراب زدن در سنتورنوازی اهمیت بسیاری دارد و کیفیت نوازندگی شما را تعیین می‌کند. به همین دلیل چند توصیه‌ی کوتاه ولی مفید برای شما داریم که به بهبود سنتورنوازی شما کمک می‌کند:
- صبور باشید زیرا تسلط بر مضرابزنی زمان‌بر است و نیاز به تمرین روزانه دارد.
- مقابل آینه تمرین کنید و حرکات مچ و دست‌ها را در آینه بررسی کنید تا به مرور حرکات غیرضروری را حذف کنید.
- به اجرای اساتید گوش دهید و سعی کنید تکنیک‌های آن‌ها را تقلید کنید.
- قطعات را ابتدا با سرعت کم تمرین کنید تا کیفیت ضربات حفظ شود، سپس به‌تدریج سرعت را افزایش دهید.
مضراب زدن اساتید سنتورنواز
سنتور، ساز اصیل و دلنواز موسیقی ایرانی است که به دلیل گستره‌ی صوتی غنی و طنین زنگ‌دار خود، از جایگاه ویژه‌ای در موسیقی ایرانی دارد. این ساز با صدای دلنشینی که دارد از قدیم جزء سازهای تکنواز و ارکسترال موسیقی ایرانی بوده است. به همین دلیل تاریخ موسیقی ایرانی، اساتید بزرگ سنتورنواز زیادی دارد. اساتیدی مانند فضل الله توکل، منصور صارمی، رضا ورزنده و بعدتر فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، اردوان کامکار، رضا شفیعیان و … .
جالب است بدانید که هر یک از این اساتید، سنتور را به شیوه‌های خاص خود و با مضراب‌های مختلف می‌نواختند. در نتیجه، نحوه‌ی دست گرفتن مضراب‌ها و صدادهی و به واسطه‌ی آن سبک آن‌ها نیز متفاوت بوده است. با این‌حال نوازندگی آن‌ها همگی یک درس مهم را به ما می‌دهند که برای داشتن یک صدای خوب باید ظرافت‌های نوازندگی را رعایت و به طور صحیح پیاده‌سازی کرد.
نتیجه‌گیری
مضرابزنی، ستون فقرات نوازندگی سنتور است. یادگیری این مهارت، آغاز راهی پرشور برای هنرجویان علاقه‌مند به موسیقی ایرانی است. هرچند مسیر آن با چالش‌هایی همراه است، اما با تمرین مداوم، دقت و پشتکار، می‌توان به نقطه‌ای رسید که صدای سنتور، بیانگر احساسات عمیق و هنرمندانه‌ی شما باشد.
در نهایت باید گفت که اصول مضراب زدن به تکنیکی که می‌خواهید بنوازید مربوط است و در تکنیک‌های مختلف نمی‌توان از یک شیوه‌ی مضراب زدن استفاده کرد. تکنیک‌های سرمضراب، جفت مضراب‌ها، پاساژ و آرپژ و… نیاز به مضراب زدن خاص خود دارند که در کلاس‌های آموزشی با آموزش درست و تمرین یاد می‌گیرید. از این‌رو بهترین روش یادگیری مضراب زدن سنتور، آموزش درست و اصولی است. در این راستا ما در آکادمی وب نوازان با کمک اساتید باتجربه‌مان در تلاش هستیم تا لذت واقعی سنتورنوازی را به شما بچشانیم.
لازم به ذکر است که ما در وب نوازان آموزش آنلاین موسیقی را در پیش گرفته‌ایم تا علاقه‌مندان بیش‌تری بتوانند پا به دنیای موسیقی بگذارند. زیرا در این شیوه، محدودیت‌های جغرافیایی و زمانی حذف می‌شوند و همچنین دسترسی به اساتید خوب آسان است. فرقی نمی‌کند که شما در کجای این جغرافیا باشید، زیرا کلاس آنلاین موسیقی در گوشه‌ی امن خانه خودتان برگزار می‌شود.
پس اگر دوست دارید که سنتور زدن را از همان ابتدا به شکل درست و اصولی یاد بگیرید، می‌توانید روی ما حساب باز کنید. در نهایت اگر نیاز به راهنمایی تخصصی و رایگان دارید، ما در وب نوازان این امکان را برای شما فراهم کرده‌ایم. هدف ما این است که شما با اطمینان و آسودگی خاطر بیش‌تری به دنیای گرم موسیقی پا بگذارید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
