سازگری یا به عبارتی سازسازی، یکی از هنرهای ایرانی است که در بین مردم آن چنان که باید شناخته نشده است و کمتر افرادی پیدا می شوند که سازندگان ساز ایرانی را بشناسند. هنر ساختن ساز خود چند هنر را شامل می شود که هر کدام ظرافت و پیچیدگی خاصی را نیاز دارند. این باعث شده سازسازی فنون مختص به خود را داشته باشد.
صنعت سازسازی چکیده ای از هنر های درود گری، زرگری، معرق کاری را در خود دارد و نتیجه ی آن سازی است که توسط نوازنده نواخته می شود و از جایگاه بسیار خوبی در بین هنر و هنرمندان برخوردار است.
در این هنر با استفاده از اقلامی مانند چوب درختان گردو، چوب درختان توت، صدف دریاها، شاخ قوچ ها، پوست بره و… با فنون و مهارت و تفکر و تلاش سازگر، سازی ساخته خواهد شد که نشان دهنده ی زیبایی شناسی و کارکرد این هنر است.
تاریخچه سازگری
آنطور که پیداست صنعت سازندگی ساز در ایران به چند سده قبل بازمی گردد نامی از سازندگان اولیه این صنعت در تاریخ ادبیات یا تاریخ‌های اجتماعی و هنری دیده نشده اما می توان گفت در ابتدا نوازندگان ساز خود را، خود می ساختند؛ ابداع کنندگان آن از بزرگان موسیقی این کشور بوده اند چرا که سازهای مختلف به دست یک سازنده ساخته نشده و به مرور زمان در اثر ساخت و تکامل پیدا کردن توسط بزرگان این عرصه به شکل کنونی رسیده اند.
سازهایی که توسط سازگران ایرانی ساخته می شود
از جمله سازهایی که توسط دست و مهارت سازگران ایرانی ساخته می شوند می توان به تار، سه تار، عود ، قانون، سنتور، کمانچه ، تمبک ، نی، انواع شورانگیز اشاره کرد.
نام آشناترین سازندگان ساز ایرانی
استاد فرج الله از بهترین سازگرانی است که در ساخت ساز های تار و سه تار و کمانچه مهارت داشته است. ایشان را به عنوان یکی از نوابغ و نوادر سازندگان ساز ایرانی می شناسند. ایشان اهل اصفهان بود و سال تولد وی حدود 170 تا 200 سال پیش برآورد می شود. او توانست ساز تار را در زمان خود به بیشترین سطح تکامل برساند.
هوانس آبکاریان معروف به یحیی در سال 1254 در جلفای اصفهان متولد شد. وی در ابتدا وسائل موسیقی و طرز ساخت آن ها را از پدرش (خاچیک نجارباشی) آموخت. سپس برای شروع کارش از الگو ها و اندازه های استاد فرج الله کمک گرفت. او در سه اندازه بزرگ، متوسط و کوچک تار می ساخت و از همان ابتدا روند کیفیت و استاندارد ثابتی را برای سازهای خود در نظر گرفت. صدای ساز یحیی را یکی از بهترین صداهای ساز تار می دانند.
علی محمد صفایی متولد 1276 ، خوشنویس نوازنده و سازنده ساز ایرانی بود. او در ساختن ساز سه تار مهارت ویژه ای داشت و می گویند در ظریف کاری و ریزه کاری سرآمد همه سه تار سازان بود. درویش خان برای ساخت سه تارهای بسیار زیبا به او مدالی هدیه کرده بود.
محمد نوایی معروف به عشقی متولد 1282 در حسن آباد تهران بود که از 13 سالگی سازسازی را با ساخت سه تار نزد استادش سید جلال آغاز کرد. او ساز تار را هم به خوبی می ساخت اما علاقه اصلی اش همواره ساختن سه تار بود. احمد عبادی از استادان موسیقی ایرانی، سه تار عشقی را از بهترین سه تار ها می نامد.
ابراهیم قنبری مهر متولد مرداد ماه 1307 در تهران است. نوازندگی ویولن را نزد استاد ابوالحسن صبا آموخت. استاد صبا پیشنهاد ساخت ویولن را به او داد و او را به سورن اراکلیان معرفی کرد. او با استفاده از راهنمایی های این دو استاد ساخت ویولن را در پیش گرفت. بعد ها به غیر از ساخت ویولن، ساخت و تعمیر انواع ساز های ایرانی را شروع کرد. وی با ابتکار و خلاقیتی که داشت تغییرات و بهبود هایی در سازهای تار، سه تار، سنتور، قانون و کمانچه پدید آورد.
اساتید و بزرگان بسیاری هستند (همچون جعفر، شاهرخ، عباس) که در این خصوص باید به نام آنها اشاره کرد که ما در اینجا به همین نام ها بسنده می کنیم.
برای سازگری باید نوازنده بود؟
برخی از فعالان این حوزه اظهار دارند سازسازان باید درک درست از ساز و موسیقی را داشته باشند تا بتوانند از سیم و چوب و پوست و… سازی با صدا و کیفیت مناسب ساخت و پرداخت کنند. برخی دیگر فکر می کنند که سازگران ابتدا باید نوازندگان خوبی باشند که با الگو از سازگران قدیمی ضرورت را برای ساخت یک ساز جدید درک کنند صدای خوب را بشناسند و همچنین با تاریخ موسیقی آشنایی داشته باشند.
با وجود اینکه نوازندگان و هنرجویان در این سال ها استقبال خوبی از سازهای دست ساز ایرانی داشته اند اما سازگران این حرفه نسبت به امنیت شغلی شان خوشبین نیستند. امروزه صنعت سازگری یکی از صنایع بی سر و صداست که هر کسی آن را نمی شناسد و سازندگان ساز بستری برای معرفی خود به جامعه ندارند. در نتیجه شخص سازگر باید سختی های مسیر ساخت ساز و دستمزد های کم و… را پذیرفته باشد و با عشق به این هنر وارد این عرصه شود تا بتواند خود و ساخته ی دست خود را مطرح بنماید.
اگر هنرجوی سازهای ایرانی هستید می توانید با مراجعه به لینک زیر با سازگران ایرانی آشنا شده و ساز مورد نظر خود را تهیه فرمایید.
