سازهای آرشه ای چگونه سازهایی هستند؟ این ساز ها چه ساختاری دارند و چگونه نواخته می شوند؟ اگر به یکی از سازهای آرشه ای علاقه مندید اما در مورد این دسته از سازها اطلاع زیادی ندارید، این مقاله را تا انتها بخوانید. درادامه در مورد تمام سازهای آرشه ای که در ایران موسوم هستند و همچنین ساختار و نحوه ی پیدایش آن ها مطالبی را به شما آموزش خواهیم داد.
سازهای زهی
ساز زهی چیست؟ به سازهایی که در آن ها صوت موسیقی توسط زه یا سیم ایجاد شود سازهای زهی گفته می شود و به سه دسته کلی تقسیم می شوند. ساز های زهی زخمه ای، ساز های زهی ضربه ای و سازهای زهی آرشه ای. ساز های زهی آرشه ای که در اینجا به شرح و پیدایش آن ها خواهیم پرداخت. این سازها شامل ویولن، ویولا، ویولنسل و کنترباس که ساز های غربی است و سازهای کمانچه و قیچک که ایرانی می باشند. به آن ها کوردوفون و زه صدا هم می گویند. در همه ی این سازها صوت توسط آرشه کشی و ارتعاش سیم ها به وسیله ی آن تولید می شود.
تاریخچه این ساز ها به چه زمانی برمی گردد؟
تاریخچه ی سازهای آرشه ای به سازی قدیمی از خانواده ی ساز های رباب بر می گردد که در برخی از منطقه های هند ، هنوز هم نواخته می شود. این ساز ها در طول زمان در هند ، ایران ، آفریقا و عراق تکامل پیدا کرد و گستره ی صوت آن نیز افزایش پیدا کرد. ساز های ایرانی قیچک و کمانچه از خانواده ی همین سازها هستند که اکنون بسیار در موسیقی سنتی ایران استفاده می شوند. این ساز ها در قرن 9 وارد اروپا شدند و با ساز های بربط تلفیق و گروه سازی با بدنه ای کامل از جنس چوب به وجود آمدند. به مرور زمان انواع دیگری از آن نیز پدید آمد و در قرن 16 با تغییراتی در ساختار آن ها ساز ویولن ابداع شد.
سازهای آرشه ای در موسیقی ایرانی کدام اند؟
همان طور که در ابتدا گفته شد ساز های کمانچه و قیچک از جمله سازهای ایرانی هستند که جزء دسته ی سازهای زهی آرشه ای محسوب می شوند. در ادامه توضیحات بیشتری در رابطه با این دو ساز آرشه ای ایرانی آورده شده است.
ساز کمانچه ، ویولن ایرانی ساز سنتی پرطرفدار
ساز کمانچه که از ساز های سنتی ملی ایرانی است و با بیشتر از 4 اکتاو وسعت صدا، جز ساز های با وسعت صدای زیاد محسوب می شود. این ساز با ظرافت صدایی که دارد ساز پر طرفدار و پر استفاده در مناطق خاورمیانه و خاور دور است. کمانچه در موسیقی دستگاهی و همینطور موسیقی موقامی ایران نیز کاربردی است.
این ساز علاوه بر اجزایی که دارد (شکم، دسته، سر) پایه ای هم دارد که ساز به وسیله ی آن روی زمین و یا پای نوازنده قرار بگیرد و نواخته شود. اجرا و نواختن این ساز به صورت نشسته انجام می شود و ساز عمودی در دست چپ نوازنده قرار می گیرد. آرشه ی آن نیز در دست راست به صورت افقی بر روی سیم ها کشیده می شود. کمانچه نوع پشت باز دیگری نیز دارد که به کمانچه لری معروف است.
قدمت ساز قیچک و ساختار آن
این ساز نیز همانند کمانچه با آرشه نواخته می شود و از سازهای زهی آرشه ای در موسیقی ایران است. قیچک یا غیژک، قدمت تاریخی زیادی دارد و در موسیقی نواحی ایران این ساز بسیار استفاده می شده است. به لحاظ نوازندگی به ویولنسل شباهت دارد و نوعی بزرگتر از آن وجود دارد به نام قیچک بم و با آرشه ویولنسل نواخته می شود. کاسه ی قیچک از جنس چوب گردو یا توت ساخته می شود و سیم های فلزی دارد. قیچک نیز همانند کمانچه با دست چپ به صورت عمودی نگه داشته می شود با دست راست نیز آرشه کشی بر روی سیم های آن انجام می شود.
سازهای آرشه ای در جهان نیز همانطور که گفته شد ویولا، ویولن و ویولنسل می باشند. این ساز به مروز زمان و با تکامل سازهای دیگر به شکل امروزی خود رسیده اند. در ادامه این سه ساز آرشه ای پرطرفدار غربی را معرفی خواهیم کرد.
ویولا
ساز ویولا با نام های ویولن آلتو و آلتو نیز شناخته می شود و نوازندگی آن همانند ویولن است. سیم های ضخیم تر و آرشه سنگین تری دارد و در پرده های پاییین تر صوت تولید میکند در نتیجه از ویولن کمی سنگین تر می باشد. صدای این ساز متوسط و بین ویولن و ویولنسل می باشد.
ویولن
ساز ویولن را هم که احتمالا با آن آشنا هستید و اجزا و صدای آن را می شناسید. ویولن ساز کوچکی بین سازهای زهی آرشه ای است و نوازنده برای نواختن آن را روی شانه چپ قرار داده و با دست راست بر سیم ها آرشه می کشد.
ویولنسل (Violoncello) یا چلو
این ساز از سازهای هم خانواده اش بزرگ تر است و برای نواختن، نوازنده آن را روی زمین و یا بین دو پای خود می گذارد. میله ای پشت آن وجود دارد که آن را روی زمین نگه می دارد. صدای آن در منطقه میانی این ساز ها قرار دارد.
آرشه در سازهای زهی
در سازهای زهی آرشه ای، نوازندگان برای تولید صدا به وسیله ی آرشه یا کمانه سیم های ساز را به ارتعاش در می آورند. آرشه از چوب ساخته می شود و به دو سر آن موی دم اسب متصل می شود. روش های آرشه کشی در هر ساز متفاوت است و هنرجویان تکنیک های گسترده ای برای آرشه کشی ساز خود در پیش دارند که باید آموزش ببینند. کیفیت آرشه در این سازها بسیار مهم است و تاثیر زیادی در صدای این ساز ها دارد. جنس چوب و موی آن و وزن و کیفیت ساخت آرشه در ایجاد صدای مطلوب برای نوازنده تأثیر زیادی دارد و باید به دقت انتخاب شود.
سازهای آرشه ای از سازهایی هستند که صدای زیبای آن ها سبب شده خیلی از هنرجویان به این گونه سازها و همچنین همنوازی آن ها با ساز های دیگر علاقه ی زیادی نشان دهند. اگر به این دسته از ساز ها علاقه دارید امکان یادگیری آن براحتی و در منزل با شرکت در دوره های آنلاین امکان پذیر است.
