تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک در چیست؟ همه ما می‌دانیم که صدایی که با سه تار ایجاد می شود ، در نتیجه ی برخورد ناخن یا مضراب با سیم های ساز و انگشت گذاری بر پرده های ساز است. ارتعاش سیم های سه تار باعث ایجاد یک موج صوتی می‌شود اما این موج صوتی خود به تنهایی آنقدر ضعیف است که به زحمت به گوش شنونده می‌رسد. پس این صدا نیاز به یک تقویت کننده دارد و این تقویت کننده همان کاسه ی سه تار است. کاسه ی سه تار یک حفره ی تو خالی از چوب است که شکلی شبیه نیم دایره دارد، هنگامی که سیم ها به ارتعاش در می‌آیند موج حاصل از این ارتعاش وارد حفره ی کاسه می‌شود و پس از انعکاس های متعدد به صورت یک صدای زیبا و تقویت شده به گوش ما می‌رسد. پس تا این جا میتوان به این درک رسید که نقش کاسه سه تار تقویت امواج صوتی است. سایز کاسه چه تاثیری بر روی جنس و حجم صدای سه تاردارد؟
تاثیر اندازه کاسه بر صدای سه تار چیست؟
به طور سنتی سه الگو برای ساخت کاسه ی سه تار وجود دارد که در این الگوها اندازه کاسه سازهای که سازگران سه تار می سازند با یکدیگر متفاوت اند. بر همین اساس انواع سه تار شامل مدل های زیر اند:
- سه تار کاسه کوچک
- سه تار کوسه متوسط
- سه تار کاسه بزرگ
همان طور که انتظار میرود، هرچه کاسه سه تار بزرگ تر باشد فرکانس موج صوتی کمتر می‌شود و در نتیجه صدای حاصل بیشتر به سمت بم شدن میرود. نوازندگان حرفه ای معمولا در کنسرت ها از سازهای کاسه بزرگ ودر محافل خصوصی از سایز های کوچک تراستفاده می کنند.
تفاوت اندازه سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک چقدر است؟
قبل از اینکه تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک را با هم بررسی کنیم لازم است یک مسئله را بدانیم و آن هم این است که تفاوت اندازه این دو ساز به حدی کم و غیرقابل تشخیص است که تقریبا بدون اندازه گیری دقیق با خط کش نمی‌توان متوجه آن شد. اگر یک سه تار کاسه بزرگ در کنار یک سه تار کاسه کوچک قرار بگیرد تفاوت زیادی بین آن دو مشاهده نمی‌شود و به همین دلیل تقریبا همه هنرجویان بدون اینکه تفاوتی میان این دو تشخیص دهند یکی را به صورت اتفاقی انتخاب می‌کنند. اندازه دقیق انواع کاسه سه تار به این شرح است:
- کاسه کوچک با قطر دهانه ۱۴ تا ۱۴.۵ سانتی متر
- کاسه متوسط با قطر دهانه ۱۵ تا ۱۵.۵ سانتی متر
- کاسه بزرگ با قطر دهانه ۱۶ تا ۱۶.۵ سانتی متر
تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک در صدادهی چگونه است؟
دیگر تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کوچک صداهی آن دو است. همان طور که قبلا به آن اشاره کردیم، هرچقدر کاسه ی سه تار بزرگ تر باشد صدای بم تری تولید می‌کند. پس نتیجه می‌گیریم که صدای سه تار کاسه کوچک صدای ریز و ظریفی دارد و مناسب آن دسته هنرجویانیست که به صدای زنبوری و کم حجم ساز علاقه بیشتری دارد. از اساتید سازشناسی که الگوی کاسه کوچک را برای سه تار انتخاب کردند، می توان به مرحوم استاد جلال ذولفنون و استاد بهداد بابایی اشاره کرد. هنرجویانی که در سبک این اساتید کار می کنند، می توانند از سه تار کاسه کوچک بهره ببرند.
اما صدای سه تار در الگوهای کاسه متوسط و بزرگ، کمی حالت بم تر دارد حجم صدا نیز بیشتر است. مثلا سه تار نوازی استاد محمدرضا لطفی یا استاد احمد عبادی همیشه با الگوی کاسه بزرگ بوده است. با توجه به موارد گفته شده درباره اندازه کاسه سه تار متوجه می‌شویم که اندازه کاسه کاملا به سلیقه نوازنده بستگی دارد و هیچ کدام از این الگوها برتری خاصی نسبت به دیگری ندارند. تفاوت در این الگوها در حدی نیست که بخواهد به دغدغه هنرجو برای انتخاب تبدیل شود. ملاک انتخاب سه تار موارد مهم دیگری از جمله خوش دست بودن، خوش صدایی و استاندارد بودن است.
آیا ساز کاسه بزرگ و کاسه کوچک در نوازندگی با هم متفاوت اند؟
تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک در نوازندگی آن ها نیز مشهود است. تمرین کردن و مشق کردن با سازهای کاسه بزرگ دشوارتر است. زیرا به دلیل فرم کاسه سه تار وقتی دهانه آن بازتر می شود زاویه شکست مچ نیز بیشتر می شود. این خود موضوع مهمی است ضمن اینکه معمولا در سازهای کاسه بزرگ صدای بلند آن و طنین بیشتر بعد از یک ساعت تمرین گوش را خسته می کند. خصوصا اگر شاگرد مشغول به فراگیری دوره ی ردیف می باشد این موضوع تاثیرات منفی روی میزان و کیفیت تمرین وی خواهد گذاشت. از طرفی سازهای کاسه کوچک صدای کم حجم تر و کمی زیر تر دارند و دست گرفتن آنها نسبت به کاسه بزرگ ها خیلی راحت تر می باشد.
