به عنوان هنرجوی سه تار احتمالا با اصطلاحاتی مانند «سه تار کاسه کوچک» یا «سه تار کاسه بزرگ» مواجه شده‌اید. احتمالا با شنیدن این اصطلاحات ذهن‌تان درگیر این سوال شده است که تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک چیست؟ برای شروع یادگیری سه تار کدام یک مناسب است؟ آیا با تغییر اندازه‌ی کاسه سه تار، صدادهی، نوازندگی و وزن ساز تغییر زیادی می‌کند؟ سه تار کاسه بزرگ بهتر است یا کاسه کوچک؟ اگر این سوال‌ها، ذهن شما را هم درگیر کرده است، در این مقاله به پاسخ تمامی سوالات خود می‌رسید. آن وقت می‌توانید با آگاهی کامل ساز مناسبی را بخرید و آموزش را آغاز کنید.
بررسی تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک
همه ما می‌دانیم که صدایی که با سه تار ایجاد می‌شود، نتیجه‌ی برخورد ناخن یا مضراب با سیم‌های ساز و انگشت‌گذاری روی پرده‌های ساز است. ارتعاش سیم‌های سه تار باعث ایجاد یک موج صوتی می‌شود اما این موج صوتی خود به تنهایی آنقدر ضعیف است که به زحمت به گوش شنونده می‌رسد. پس این صدا نیاز به یک تقویت‌کننده دارد و این تقویت‌کننده همان کاسه‌ی سه تار است.
کاسه‌ی سه تار یک حفره‌ی تو خالی از چوب است که شکلی نیم‌دایره دارد. هنگامی که سیم‌ها به ارتعاش در می‌آیند موج حاصل از این ارتعاش، وارد حفره‌ی کاسه می‌شود و پس از انعکاس‌های متعدد به صورت یک صدای زیبا و تقویت‌شده، شنیده می‌شود. درواقع مهم‌ترین نقش کاسه سه تار، تقویت امواج صوتی است. با این حساب، اندازه و شکل کاسه، تأثیر زیادی بر کیفیت، حجم و رنگ صدای سه‌تار دارد. به همین دلیل، نوع کاسه یکی از عوامل مهم در انتخاب سه‌تار است. در ادامه به تفاوت سه تار کاسه بزرگ با کاسه کوچک می‌پردازیم:
اندازه
به طور سنتی سه الگو برای ساخت کاسه‌ی سه تار وجود دارد که در این الگوها اندازه کاسه سازهایی که سازگران سه تار می‌سازند با یکدیگر متفاوت هستند. بر همین اساس انواع سه تار شامل مدل‌های زیر هستند:
- کاسه کوچک با قطر دهانه ۱۴ تا ۱۴.۵ سانتی متر؛
- کاسه متوسط با قطر دهانه ۱۵ تا ۱۵.۵ سانتی متر؛
- کاسه بزرگ با قطر دهانه ۱۶ تا ۱۶.۵ سانتی متر.
لازم به ذکر است که تفاوت اندازه این سه الگو، آنقدر کم و ناچیز است که تقریبا بدون اندازه‌گیری دقیق با خط‌کش نمی‌توان متوجه آن شد. اگر یک سه تار کاسه بزرگ در کنار یک سه تار کاسه کوچک قرار بگیرد، تفاوت زیادی بین آن دو مشاهده نمی‌شود. به همین دلیل تقریبا همه‌ی هنرجویان بدون اینکه تفاوت خاصی بین این دو تشخیص دهند، یکی را به صورت اتفاقی انتخاب می‌کنند.
همان‌طور که انتظار میرود، هرچه کاسه سه تار بزرگ‌تر باشد، فرکانس موج صوتی کم‌تر می‌شود و در نتیجه صدای حاصل شده، بیش‌تر به سمت بم شدن میرود. نوازندگان حرفه‌ای معمولا در کنسرت‌ها از سازهای کاسه بزرگ و در محافل خصوصی از سایز‌های کوچک‌تر استفاده می‌کنند.
صدادهی
شاید برای‌تان سوال پیش بیاید که تفاوت صدای سه تار کاسه بزرگ با کاسه کوچک چیست؟ درواقع دیگر تفاوت سه تار کاسه بزرگ و کاسه کوچک صداهی آن دو است. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، هرچقدر کاسه‌ی سه تار بزرگ‌تر باشد، صدای بم‌تری تولید می‌کند و حجم صدا بیش تر می‌شود. برعکس هرچه، کاسه‌ی سه تار کوچک‌تر باشد، صدای ایجاد شده، ریز، ظریف و زنگ‌دار خواهد بود و حالت زنبوری پیدا می‌کند. از بین اساتید سه تارنواز نیز، استاد جلال ذوالفنون و استاد بهداد بابایی، همیشه با سه تار کاسه کوچک می‌نواختند. اگر به نوازندگی استاد محمدرضا لطفی و احمد عبادی توجه کنید، سه تارنوازی‌شان، صدای بمی دارد، چون با سه تار کاسه بزرگ می‌نواختند.
تکنیک‌های نواختن
تفاوت در سبک نوازندگی با سه تار کاسه بزرگ و کوچک نیز یکی از موارد مهمی است که اندازه کاسه ایجاد می‌کند. به طور کلی مشق کردن با سه تار کاسه بزرگ سخت‌تر است. زیرا به دلیل فرم کاسه سه تار، وقتی دهانه آن بازتر می‌شود، زاویه شکست مچ نیز بیش‌تر می‌شود. همچنین صدای بلند و طنین سه تارهای کاسه بزرگ، اصولا بعد از یک ساعت تمرین، گوش را خسته می‌کند. مخصوصا اگر هنرجو مشغول فراگیری دوره‌ی ردیف باشد، این موضوع تاثیرات منفی روی میزان و کیفیت تمرین او می‌گذارد. از طرف دیگر، دست گرفتن سازهای کاسه کوچک، علیرغم صدای ریز و کم حجم‌شان، خیلی راحت‌تر است.
با توجه به موارد گفته شده در نهایت باید گفت که، اندازه کاسه کاملا به سلیقه نوازنده، بستگی دارد و هیچ کدام از این الگوها برتری خاصی نسبت به دیگری ندارند. زیرا تفاوت در این الگوها در حدی نیست که بخواهد به دغدغه هنرجو برای انتخاب تبدیل شود. ملاک انتخاب سه تار موارد مهم دیگری از جمله برخورداری از کیفیت و استاندارد بالا، خوش دست بودن، صدای خوش و داشتن احساس راحتی با ساز است. به طور کلی سلیقه‌ی شما در انتخاب اندازه‌ی ساز تأثیرگذار است.
در نهایت همان‌طور که مطالعه کردید، تفاوت چندانی بین اندازه‌ی کاسه ی سه تار وجود ندارد. یعنی این تفاوت‌ها به حدی نیست که ذهن شما را درگیر کند. بهتر است به جای مشغول کردن ذهن‌تان به این موضوعات به جست‌وجوی آموزشگاه و استاد خوب برای یادگیری سه تار باشید. اگر زمان کافی ندارید یا از محدودیت‌های جغرافیایی رنج می‌برید، می‌توانید آموزش خود را در آموزشگاه آنلاین موسیقی وب نوازان آغاز کنید. ما کلاس آنلاین موسیقی را به گونه‌ای طراحی کرده‌ایم که شما همان احساسی را داشته باشید که سر کلاس حضوری دارید. با این تفاوت که زمان زیادی را برای رفتن به کلاس هدر نمی‌دهید و از طرف دیگر استرس کم‌تری را تجربه می‌کنید زیرا کلاس در گوشه‌ی خانه‌ی خودتان برگزار می‌شود. در آموزش آنلاین موسیقی فقط شما و استادتان حضور دارید و می‌توانید سوال‌ها و مفاهیمی که متوجه نشده‌اید را به سادگی از استادتان بپرسید. خبر خوب این است که شما می‌توانید از قابلیت راهنمایی تخصصی و رایگان موسیقی، بهره ببرید و با آسودگی بیش‌تر تصمیم‌گیری کنید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
