تحریر در آواز ایرانی یکی از تکنیک‌های بسیار جذابی است که زیبایی و دلنشینی آواز را چندین برابر می‌کند. تاجایی‌که استفاده از تحریر حین خواندن آواز، یکی از مشخصه‌های سبک آواز ایرانی است. پس هر خواننده‌ای که می‌خواهد آواز ایرانی را یاد بگیرد، باید یادگیری تحریر را جدی بگیرد. با این تفاسیر شما به عنوان هنرجوی آواز ایرانی، چقدر با این تکنیک زیبا و انواع آن آشنا هستید؟
تحریر در آواز چیست؟
احتمالا در آغاز آموزش آواز با مفهوم تئوریک تحریر، آشنا شده‌اید و می‌دانید که تأثیر تحریر در زیبایی آواز، انکارناشدنی است. طبق تعریف لغت‌نامه دهخدا، تحریر به معنی غلت دادن اصوات در حنجره یا ایجاد پیچیدگی در آواز است. تحریر، صوتی آهنگین است که با ارتعاش تارهای صوتی و عبور هوا به وجود می‌آید. در اصل نغماتی با استفاده از حرکات الفبا بدون تلفظ کلمات، ایجاد می‌شود. نیاز به گفتن نیست که تحریر از ویژگی‌های بارز و مهم آواز در موسیقی ایرانی است. اساتید قدیم موسیقی کلاسیک ایران، موسیقی خود را بر اساس تحریر اجرا می‌کردند. آوازخوانان و خنیاگران قدیمی تلاش می‌کردند امکان بیشتری به تحریر دهند؛ به همین دلیل، بلبل را سرلوحه قرار دادند و تنوع تحریر را از صدای آن آموختند. می‌توان گفت هر چقدر تحریر متنوع‌تر باشد و حال‌های مختلفی را شامل شود؛ قدرت و زیبایی بیشتری ایجاد می‌کند.
زمان اجرای تحریر در آواز
همان‌طور که از قدیم گفته‌اند، هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد! در تحریر زدن نیز این امر صادق است. خواننده نمی‌تواند هر جا که دلش خواست تحریر را اجرا کند. به عبارت دیگر تحریر زدن دل‌به‌خواهی نیست و دارای قواعد خاصی است. برای مثال در شروع آواز ایرانی، اجرای تحریر درست و به‌جا نیست. تحریر زمانی باید شروع شود که شعر ادا شده باشد. از آن‌جایی که فاصله‌ی بین دو مصرع باعث می‌شود که ادامه شعر اثربخش نباشد، نباید فاصلهای بین مصرع اول و دوم احساس شود. پس در مصرع اول باید تحریر تکرار شود و مصرع دوم به آن بچسبد.
اهمیت اجرای تحریر در آواز ایرانی
همان‌طور که اشاره کردیم، تحریر یکی از عوامل اصلی تمایز سبک آواز ایرانی از سایر سبک‌های موسیقی است. به همین دلیل اجرای درست این تکنیک در آواز ایرانی اهمیت زیادی دارد. به طور کلی به دلایل زیر تحریر در آواز ایرانی از اهمیت بالایی برخوردار است:
زیبایی و تنوع صوتی
می‌توان گفت تحریر از مختصات آواز ایرانی است که برای تزئین اشعار به کار می‌رود. اگر موسیقی ایرانی بدون تحریر باشد، آسان و عامه‌پسند می‌شود و از زیبایی‌اش کاسته می‌شود. در نتیجه تفاوت مشخصی که موسیقی اصیل ایرانی با موسیقی ساده و سبک دارد، وجود تحریرهای طبیعی در آواز اصیل ایرانی است.
ارتباط با ردیف آوازی
گاهی اوقات ملودی و نغمه پس از اتمام شعر به پایان نمی‌رسد. در چنین حالتی، آوازخوان با مهارت تحریر خود و با افزون‌های شعری به سلیقه‌ی خود، آهنگ را به خوبی به پایان می‌رساند.
نمایش مهارت خواننده
خواننده با اجرای تحریر، توانایی و مهارت خودش را در آواز خواندن به رخ می‌کشد و به نوعی نشان می‌دهد که چند مرده حلاج است. برای ایجاد تحریر خوب و مناسب، خواننده باید این توانایی را داشته باشد که از صدای اصلی خود به صدای فالستو برسد و دوباره به صدای اصلی برگردد. صدای فالستو در آواز ایرانی با عنوان خروسک شناخته می‌شود. کلمه‌ی فالستو به معنای این است که بیشتر تارهای صوتی ما کنار رفته و صدایی شنیده می‌شود که به آن صدا، صدای فالستو خروسک گفته می‌شود.
لازم به ذکر است که آوازخوان‌هایی هم هستند که از تحریر کم‌تری استفاده می‌کنند و بیشتر تحریرهای دهانی به کار می‌برند. این شیوه در تعزیه‌خوانی‌ها کاربری زیادی دارد و بسیار هم مورد پسند قرار می‌گیرد.
ایجاد حس و حال خاص
در نهایت باید گفت که تحریر حس‌وحال عمیق و خاصی به اثر می‌بخشد و به نوعی از جان خواننده برمی‌آید و بر جان شنونده می‌نشیند.
بررسی انواع تحریر در آواز ایرانی
به عنوان هنرجوی مبتدی که در حال یادگیری آواز ایرانی هستید باید با انواع تحریر آشنا شوید. برای شناخت بهتر از جایگاه تحریر در آواز ایرانی، باید بدانید که برخی از تحریرها، جمله کامل و آهنگینی به وجود می‌آورند. درحالی‌که انواع دیگری از تحریرها، فقط برای تزئین و زیبایی اثر به کار می‌روند. در ادامه به انواع تحریر در آواز ایرانی می‌پردازیم:
چکّشی
این نوع تحریر از تکرار یک نت با خودش یا با نت‌های دیگر به وجود می‌آید که فاصلهای بین این تکرارها وجود دارد. تحریر چکشی، همان‌طور که از اسمش مشخص است، مثل چکش که بر چیزی کوبیده می‌شود، عمل می‌کند.
بلبلی
از دیگر انواع تحریر در آواز ایرانی، تحریر بلبلی است که از تکرار یک نت با خودش یا با نت‌های دیگر به وجود می‌آید. در تحریر بلبلی، بین تکرار نت‌ها، فاصله‌ی بسیار کمی است. درواقع تحریر بلبلی، همان اجرای سرعتی تحریر چکشی است.
زیر و رو
این نوع تحریر، همان‌طور که از نامش پیداست، از تکرار نت اصلی با نت بالایی و یا نت پایینی خود به وجود می‌آید. صداهایی با دانگ و گستره‌ی بالا با اجرای این نوع تحریر تناسب بیشتری دارند.
غنـّه
یکی دیگر از رایج‌ترین انواع تحریر در آواز ایرانی، تحریر غنّه است. غنّه به تحریری گفته می‌شود که از بینی خارج می‌شود و شفافیت صدا به وسیله‌ی بینی، کدر (خفه) می‌شود. برای مثال، تحریری که بر روی حرف «ای» شکل می‌گیرد از نوع تحریر غنـّه است که اجرا آن کمی مشکل است و به تمرین زیادی نیاز دارد.
آکساندار
در ادامه بحث انواع تحریر در آواز ایرانی باید به تحرید آکساندار اشاره کرد. به تحریری که دارای سکوت است، تحریر آکساندار می‌گویند. یک نمونه‌ی بارز از این تحریر در آلبوم نوا، گوشه‌ی نغمه توسط استاد شجریان اجرا می‌شود. این تحریر قبل از شروع بیت «گفتی زخاک بیشترند اهل عشق من / از خاک بیشتر نه که از خاک کمتریم» اجرا می‌شود.
ضربی
در بین انواع تحریر در آواز ایرانی، به تحریری که نظم و ترتیب خاصی دارد و همراه با ضرب اجرا می‌شود، تحریر ضربی می گویند. این تحریر نسبت به سایر تحریرها برتری دارد. این نوع تحریر به علت دشوار بودن، میان آوازخوانان چندان مرسوم نیست و شرایطی خاص برای اجرای آن وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- آوازخوان باید آشنایی کامل با اصول و قوانین ضرب داشته باشد؛
- حنجره‌ی آوازخوان قدرت اجرای همه‌ی تحریرها را داشته باشد؛
- آوازخوان با چهارمضراب‌ها، رِنگ‌ها و قطعات ضربی که توسط نوازندگان در دستگاه‌ها و آوازها اجرا می‌شود، آشنا باشد؛
- آواز خوان باید به طور مداوم تمرین کند و زیر نظر استاد باصلاحیتی تعلیم ببیند.
فلکی
در ساختار این تحریر، آوازخوان سعی می‌کند چرخش‌های ویژه‌ای را در پرده‌های مختلف با حالات مختلف، در تحریر و صدای خویش نمایان کند. به این صورت که گردش‌ها و روند ملودیک آن شبیه چرخ دوّاری است که در گرداگرد آن، دنده‌هایی تعبیه شده باشد و هنگام گردش هر کدام از این دنده‌ها سبب تحریک نقطه‌ای شده و شکل تحریر را تنوع ببخشد. این نوع تحریر در آوازهای سبک اصفهان بیشتر به چشم می‌خورد.
مقطـّع
تحریر مقطع، کوتاه و بریده‌بریده است که غالبا صداهایی با گستره‌ی کم (دو دانگ)، با این نوع تحریر تناسب دارند. جالب است بدانید که عارف قزوینی در اجرای این تحریر مهارت داشته است.
هلهله
در میان زنجیره تحریرهای متنوع و با رجوع به شیوه‌ی کار آوازخوانان قدیمی، نوعی تحریر به چشم می‌خورد که برای ساختار آن از ادوات تحریر نامفهوم استفاده می‌شود. مانند: هارادای، هارالالا، هله له له، دادادادا، هِرله لِی و… . در اجرای این‌گونه تحریرها، آوازخوان بیشتر تحت‌تأثیر احساسات و روحیه‌ی درونی خودش قرار می‌گیرد. به همین دلیل سعی می‌کند، تحریری را شکل بدهد بدون اینکه به مفهوم کلمه به کار برده شده توجهی کند.
خورده تحریر
در نهایت بین انواع تحریر در آواز، به تحریرهای تزئینی که در آخر کلمات و جملات موسیقی برای اتمام ملودی به کار می‌روند، خورده تحریر می‌گویند. این نوع تحریر را تمام آوازخوانان کم و بیش در آثار خود به کار می‌برند.
تمرین بهبود مهارت‌های اجرای تحریر
برای اینکه بتوانید به خوبی تحریر بزنید، باید صبور باشید و مدت‌ها شاگردی کنید و تمرین زیادی انجام دهید. اصولا در کلاس‌های آموزش آواز به هنرجویان مبتدی پیشنهاد می‌شود که تمرین‌های زیر را انجام دهند.
تمرین نفس‌گیری
برای اجرای تحریر، باید کنترل خوبی روی تنفس خود داشته باشید. یکی از تمرین‌های مفید، دم و بازدم عمیق و آهسته است. سعی کنید هنگام خواندن، نفس خود را یکنواخت و آرام نگه دارید.
اجرای تحریر روی یک نت
ابتدا یک نت ساده را انتخاب کنید و سعی کنید روی آن تحریر بزنید. برای مثال، نت «لا» را انتخاب کنید و با حنجره خود نوسانات ریز ایجاد کنید.
تمرین با گوشه‌های آوازی
یکی از بهترین راه‌ها برای یادگیری تحریر، گوش دادن به آوازهای اساتید برجسته و تقلید از آن‌ها است. گوشه‌هایی مانند «افشاری» و «دشتی» دارای تحریرهای زیبایی هستند که می‌توانند الگوی خوبی برای تمرین باشند.
تمرین سرعت و دقت
تحریرهای سریع‌تر نیاز به تمرین دارند. ابتدا با سرعت کم شروع کنید و کم‌کم سرعت را افزایش دهید. از یک مترونوم استفاده کنید تا بتوانید ریتم را حفظ کنید.
ضبط و بازبینی اجراها
یکی از بهترین روش‌های یادگیری، ضبط کردن صدای خود و گوش دادن به آن است. این کار به شما کمک می‌کند تا نقاط ضعف خود را شناسایی کرده و برای بهبود آن‌ها تلاش کنید.
همان‌طورکه مطالعه کردید، تحریر زیبایی زیادی به آواز ایرانی می‌بخشد و به نوعی وجه تمایز آواز ایرانی از سایر آوازها است. به همین دلیل یادگیری آواز ایرانی بدون توجه به تحریر، شدنی نیست. پس آموزش تحریر در آواز ایرانی یکی از سرفصل‌های مهم در دوره‌های آموزش آواز است. به همین دلیل مهم است که شما در چه آموزشگاه و زیرنظر چه استادی آموزش ببینید که نتیجه‌بخش باشد. این موضوع برای هم‌وطنانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، مهم‌تر نیز است. به هرحال یافتن استاد آواز ایرانی که با هزینه مقرون‌به‌صرفه به شما آموزش بدهد، دشوار است. درحالی‌که می‌توانید با آموزش موسیقی آنلاین در آکادمی وب نوازان، در هرکجای جهان که هستید آواز ایرانی یاد بگیرید و جان‌ودل‌تان را نوازش دهید.
تلاش ما در آکادمی وب نوازان این است که به افرادی مانند شما که صدای خوشی دارید، کمک کنیم تا رنگ‌وبوی بهتری به صدای‌تان بدهید و آواز بلندی سر دهید.
اگر علاقه‌مند هستید که دستی روی سر و روی صدای‌تان بکشید و آن را پرورش دهید، می‌توانید روی کمک وب نوازان حساب باز کنید. شما می‌توانید بعد از مشاهده نمونه کلاس موسیقی آنلاین وب نوازان، تمایل و اشتیاق خود را با درخواست مشاوره رایگان به ما نشان دهید. درنهایت همکاران ما با شما تماس می‌گیرند تا اطلاعات بیشتری در اختیارتان بگذارند و به سوالات احتمالی شما پاسخ دهند.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
