آموزش ریتم در تنبک بخش مهمی در آموزش است که به جز هنرجویان تنبک، هدف هنرجویان سازهای دیگر نیز هست. ساز تنبک در ایجاد ریتم و ضرب قطعات موسیقی ایرانی نقشی اساسی دارد و پایه ریتم شناسی می باشد. معمولا هنرجوهای این ساز با دو هدف برای یادگیری، به سمت آموزش تنبک می روند؛ برخی به این ساز علاقه ی زیادی دارند و از نواختن آن لذت می برند. برخی دیگر از هنرجویان نیزبرای تقویت ریتم موسیقیایی خود این ساز را شروع می کنند که به تشخیص و نواختن ریتم در سایر سازهای ایرانی کمک می کند. در این مقاله هر نکته کاربردی که در جهت آموزش ریتم در تنبک و نواختن تنبک نیاز دارید را آورده ایم.
علامت ها
ساز تنبک حدود 250 علامت مختلف دارد که هر کدام از این علامت ها آوا و نحوه ی نواختن خاص خود را دارند. پنج حرکت اصلی از این علامت ها به این صورت می باشند:
اشاره راست
در این حالت پنج انگشت دست راست با حرکت مچ در ناحیه ی میانه ضربه می زند.
اشاره ی چپ
در این حالت چهار انگشت دسته چپ با حرکت مچ و از بالا در ناحیه ی میانه ضربه می زند.
پلنگ دو
در این حرکت با دست چپ ضربه ای مانند بشکن در ناحیه ی کناره وارد می شود که شماره ی بالای حرکت، انگشت وارد کننده ی ضربه را مشخص می کند.
حرکت هشت (بک)
در این حرکت بند اول انگشت دوم دست راست، ضربه ای در کناره تنبک با حرکت مچ وارد می شود.
حرکت تم
در این حالت دست راست حالت قوسی پیدا می کند و با حرکت مچ در ناحیه ی مرکزی تنبک ضربه وارد می شود.
قبل از پرداختن به موضوع ریتم ها در تنبک، لازم است کمی در مورد ریتم های موسیقی توضیح دهیم.
ریتم موسیقی
ریتم موسیقی از دو بخش ضرب (تمپو) و میزان نما تشکیل می شود. تمپو برابر 126 می باشد. سه چهارم به عنوان میزان نما نشان دهنده ی دو چیز است؛ اول اینکه در هر میزان چند بیت یا ضرب وجود دارد (عدد بالایی) و دوم هر یک ضرب معادل چه نتی می باشد و کدام نت یک ضرب را تشکیل می دهد (عدد پایینی). به عنوان مثال عدد ۴ نشان دهنده ی یک نت سیاه، عدد ۸ نشان دهنده ی نُت چنگ و ۲ نشان دهنده ی نت سفید می‌باشد و به همین ترتیب ادامه خواهد داشت.
نوازندگان طبل، تیمپانی یا درام، تنظیم کننده ی ریتم موسیقی برای بقیه ی نوازندگان هستند. اما هنگامی که نوازنده ی درام در گروه نباشد مثلا اگر یک نوازنده ویولن مشغول نواختن است، باید ریتم را به خوبی رعایت کند که این موضوع نیازمند تلاش و تمرین مداوم برای رسیدن به تسلط نوازندگان است. سازی که هنرجویان موسیقی در ابتدا سعی می کنند برای یادگیری ریتم با آن کار کنند ساز تنبک می باشد. به این دلیل که تنبک یک ساز کوبه ای و ریتمیک است که ضرب و ریتم در آن بسیار کار می شود و مناسب تمرین ریتم ها برای همه ی هنرجویان است. این ساز که هم به صورت تک نوازی و هم به صورت هم نوازی نواخته می شود نقش اصلی ریتم و ضرب را در قطعات موسیقی سنتی اجرا می کند.
آموزش ریتم در تنبک
در این بخش به معرفی انواع ریتم و آموزش ریتم در تنبک می پردازیم که با تمرین آن ها بتوانید ریتم شناسی خود را تقویت کنید.
ریتم ساده
ریتم ساده خود سه دسته ی دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی را شامل می شود.
دو ضربی
ریتم های 2/1، 2/3، 2/4 و 2/8 هستند. از ویژگی های این ریتم ها برای تشخیص، ضرب اول قوی و ضرب دوم ضعیف است.
سه ضربی
ریتم های 3/1، 3/2، 3/4 و 3/8 هستند. در این ریتم ها ضرب اول قوی و ضرب های دوم و سوم ضعیف هستند.
چهار ضربی
4/1، 4/2، 4/3 و 4/8 هستند. در این ریتم ها ضرب اول بسیار قوی، ضرب سوم قوی و ضرب دوم و چهارم ضعیف می باشد.
ریتم های ترکیبی
برای به دست آوردن نت های ترکیبی کافی ست هر کدام از نت های ساده در عدد 2/3 ضرب شود. از معروف ترین ریتم های ترکیبی، ریتم 8/6 است که از ترکیب نت 4/2 بدست آمده است. همانطور که می بینید عدد هر ریتم از دو بخش صورت و مخرج کسر تشکیل شده است که هر کدام نکاتی را بیان می کند و در نواختن تنبک باید به این نکات توجه شود. صورت کسر تعداد ضرب ها در ریتم های ترکیبی و ساده را نشان می دهد و مخرج کسر کشش ها و سکوت ها را نشان می دهد.
ریتم های لنگ
این ریتم ها از ترکیب چند ریتم ساده به دست می آید و از اصول خاصی پیروی نمیکند. برای مثال ریتم 8/9 لنگ که اجزای آن نت های چنگ میباشند و از ترکیب چند نت ساده و ترکیبی در میزان استفاده می کند.
البته باید درنظر داشت که یادگیری ریتم ها مستلزم تمرین بسیار و روزانه و همچنین فراگیری زیر نظر استاد است. چرا که ریتم در موسیقی پایه ای ترین بحث موسیقایی است که بسیار در پیشرفت هنرجو و درک او از موسیقی موثر است.
