تنبک ، سازی که به ضرب نیز مشهور است

این مقاله در تاریخ ۱۴۰۳/۰۷/۰۸ بروزرسانی شده است.

تنبک ( تمبک، دمبک، دندونک و ضرب) قلب تپنده موسیقی ایرانی و یکی از سازهای معروف کوبه‌ ای است. این ساز کوبه‌ ای با صدایی گرم و دلنشین خود، نقش کلیدی در ایجاد ریتم و هارمونی در موسیقی سنتی ایرانی ایفا می‌کند. یادگیری تنبک باعث تقویت حس ریتم و هماهنگی در درک موسیقی شما می‌شود.

این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جامی شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.

تنبک چطور نامگذاری شد؟

درباره نامگذاری این ساز، هنوز یک نظر واحدی وجود ندارد. بهمن رجبی معتقد است که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است. از آنجایی که در نوازندگی ساز تنبک، از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود، می توان اینطور برداشت نمود که اگر نامگذاری « تمبک » بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژهٔ تنبور پهلوی برداشته شده است.

تاریخچه‌ای مختصر از تنبک

این ساز ریشه‌ ی باستانی در موسیقی دارد و در طول تاریخ تغییر و تحول بسیاری داشته است. از سازهای کوبه‌ ای ساده تا تمبک‌ های امروزی با طراحی‌های متنوع، این ساز همواره همراه موسیقی ایرانی بوده است. تنبک ریشه‌ در سازهای کوبه‌ ای باستانی داشته و با سایر سازهای مشابه در فرهنگ‌های مختلف ارتباط دارد. تمبک تحولات بسیاری در طول تاریخ ایران داشته و نقش نوازندگان برجسته در شکل‌ گیری و تکامل سبک‌های مختلف نواختن بسیار برجسته است. این ساز تأثیر بسیاری بر موسیقی سنتی و مدرن ایران داشته و جایگاه آن در ارکسترهای مختلف مشهود است.

ساختمان و اجزای اصلی تنبک

بدنهٔ تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند، امروزه از جنس چوب هم ساخته می شود. تنبک از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

بدنه: بخش اصلی تنبک که معمولاً از چوب ساخته می‌شود.
پوست: سطحی که با ضربه زدن بر روی آن صدا تولید می‌شود.
نفیر: حفره‌ای در بدنه که به تقویت صدا کمک می‌کند.
یراق: قطعات فلزی که برای محکم کردن پوست به بدنه استفاده می‌شود.
گلویی (نفی)
دهانهٔ کوچک (کالیبر)

تنبک

از حلقه در انگشت‌های وسطی دستان می‌توان با زدن روی پوست دهانه بزرگ چسبیده به تنه و شیارهای روی تنه با کشیدن حلقه‌ها اصوات و شیرین کاری‌های متنوع و جالبی اجرا کرد. برای نواختن آن از تمامی انگشتان دو دست استفاده می شود و از اینرو در میان سازهای کوبه ای منحصر به فرد است. ساز تنبک شبیه جامی است از جنس چوب که به صورت یک تکه ساخته می شود.این ساز به دو بخش تنه و نفیر تقسیم می شود که بر روی دهانه تنه که بزرگتر است پوست کشیده میشود و دهانه نفیر که کوچکتر است باز است.
بدنه تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند، اما امروزه فقط از جنس چوب ساخته می شود. این ساز در انواع تمبک زورخانه، تمبک تکنوازی و تنبک ارکستر ساخته می شود. این ساز از جمله سازهایی است که می توان آن را به راحتی و بصورت آموزش آنلاین فرا گرفت.