مشخصات یک تار خوب و خوش صدا چیست؟
همیشه این سئوال برای هنرجویان سازهای ایرانی بخصوص تار و سه تار مطرح بوده که مشخصات یک تار خوب و خوش صدا چیست؟ شما هم قصد شروع آموزش تار را دارید و بدنبال خرید تار خوب هستید؟ شما هم بارها و بارها در بازار به دنبال تار خوب بوده اید و در نهایت سردرگم در خرید تار خوب به منزل بازگشته اید؟ قطعا دلیل اصلی آن نداشتن دانش کافی و ترس از خرید ساز نا مناسب است. تار از دیرباز، سازی پرطرفدار بخصوص در بین ایرانیان ساکن کشورهای دیگر بوده و با نوازندگی اساتید و بزرگانی همچون محمدرضا لطفی، جلیل شهناز به اوج خود رسیده است. این ساز سالهاست که هنرجویان بسیاری را به سمت خود کشانده است. باید در نظر داشته باشید که تار برخلاف سازهای کلاسیک، یک ساز دست ساز است. لذا از یک سازنده و مهر، می توان سازهایی با کیفیت های متفاوت در بازار پیدا کرد. حتما قبل از رفتن به بازار، دانش خود را بالا ببرید و اگر باز هم قادر نبودید، راه حل دیگری در پایان برایتان داریم.
سئوال اولی که مطرح است در مورد صنعت ساخت است. کاسه ساز، دسته یا خرک چقدر در خوش صدایی تار موثر هستند؟ امروزه سازندگان فراوانی در شهرهای مختلف کشورمان به ساخت ساز مشغول هستند که می توانند نیاز نوازندگان و هنرجویانی که بدنبال یک تار خوب هستند را رفع نمایند. از نظر اساتید و صاحبان نام عرصه ی موسیقی سنتی، تار می بایست مشخصات زیر را برای خوش صدایی دارا باشد.
صدادهی ساز
- تار خوب، صدای پایین دسته ی شفافی دارد.
- در میان دسته صدای گز نمی دهد. چنانچه سازتان صدای گز می دهد و با تعویض سیم و پرده های آن صدای گز برطرف نشود نشان می دهد که دسته تار کج شده و پیچیده شده است.
- تار خوب هرچه مضراب می خورد خوش صدا تر شود اگر این صدا هر روز بهتر شود مطمئنا سازی است که مطلوب نوازنده است، چرا که ساز کهنه و مضراب خورده بسیار خوش صدا تر از ساز نو است.
- جنس و شکل مضراب تار در صدای اجرای نوازنده بسیار تاثیر گذار است.
- ساز باید حجم صدای خوب داشته باشد و صدای تو دماغی نداشته باشد و همچنین زنگ بیش از حد و گز نداشته باشد، حجم صدای تمام سیم ها با هم متناسب باشد.
- سیم های دو و سل در بسیاری از سازها از هم جلو می افتند یعنی در بالا دسته با هم کوک هستند ولی در انتهای دسته سیم سل عقب یا جلو می افتد و با تسط دیاپازون یا تیونر این مشکل کاملا مشهود است.
- مهمترین ویژگی برای ساز خوب، اینست که صدایش صاف و شفاف باشد و صدای اضافی نداشته باشد.
کاسه و نقاره ساز
- اندازه ی دهانه نقاره و کاسه بسیار مهم هستند. چرا که ارتعاشات از کاسه به نقاره منتقل می شود که تناسب بین دهانه کاسه و نقاره در تولید صدای ساز تعیین کننده است.
- نباید طرف کاسه ساز آویز شود. وقتی این سنگینی کاسه زیاد باشد نوازنده خسته می شود. بیشتر سازهایی که سنگین هستند از چوب اتابک ساخته شده اند و امکان شکستن سازهای سنگین زیاد است.
- سبکی دسته و بدنه باید یکسان و متعادل باشد (بیخ دسته رو با دو انگشت بگیرید بلند کنید تعادل اش را می توانید حس کنید).
- وزن ساز باید سبک باشد و نباید وقتی ساز را در دست می گیرید احساس سنگینی کنید.
- زمانی که با انگشت اشاره و شصت، بیخ دسته ساز را می گیرید باید یک زاویه 40 درجه داشته باشد.
- ساز باید متناسب با جثه نوازنده انتخاب شود، طوری که بتواند براحتی ساز را بغل کند. یعنی دقیقا ساعد دست باید روی سیم گیر باشد، طوری که از رو برو خرک ساز دیده نشود.
- کاسه و نقاره و دسته ساز باید با هم متناسب باشند.
- نوع تراش کاسه در کیفیت صدای ساز نقش تعیین کننده دارد.
- سبکی ساز مهم است، خوب قطعا سازی که با چوب توت ساخته شود به شرط رعایت استانداردهای ساز بسیار خوش صدا است. البته سازهایی با چوب گردو و چوب های دیگر هم می سازند که برخی از این ساز ها خوب ساخته شده است.
- نباید گُل توی بدنه ساز باشد. چون ممکن است این گُل ها پس از مدتی از قسمت ترک داشتنشان باز شوند.
- کاسه تار باید دو تکه باشد. تعداد رگه های چوب توت نباید خیلی زیاد باشد چون روی کیفیت صدا تاثیر می گذارد. اگر گره نداشته باشد خیلی بهتر است. رنگ کاسه نباید تیره باشد، بعضی از کاسه ها را که مشکل چوب دارند به رنگ تیره در می آورند تا معایبش را پنهان کنند. رگه های دو تکه کاسه نباید خیلی با هم متفاوت باشند و باید در امتداد هم باشند و نباید تراش آنها ناقص باشد.
مشخصات تار خوب و خوش صدا
پوست ساز
- پوست تار و نحوه انداختن پوست تاثیر بسیار زیادی در تولید صدای بم یا زیر دارد. متاسفانه امروزه بجای پوست طبیعی پوست های مصنوعی و بجای استخوان دسته (که باید از استخوان شتر باشد) پلاستیک می اندازند.
- پوست باید چند ساله و با کیفیت باشد ولی خشک نشده باشد که مانع از ارتعاش آن شود.
خرک ساز
از جمله معیارهایی که در مشخصات یک تار خوب و خوش صدا مهم است جنس و شکل خرک ساز است.
- خرک ساز قلب ساز است، جنس خرک بسیار مهم است و می بایست از جنس شاخ قوچ وحشی باشد. سیمی که روی خرک می افتد ارتعاشات را انعکاس می دهد و به پوست برمی گرداند.
- ارتفاع خرک ساز بر روی پوست بسیار مهم هست چراکه بلند و کوتاه بودن نامتعارف آن، فاصله سیم ها را از دسته تغییر داده و موجب ایجاد گز و صدای گوش خراش می گردد.
دسته ساز
دسته ساز نیز در شناخت مشخصات یک تار خوب و خوش صدا بسیار با اهمیت است.
- مضراب خور ساز نباید زیاد باشد، (منظور از مضراب خور فاصله سیم تا پوست است) چون صدای مطلوبی ایجاد نمی کند. فاصله سیم تا دسته جنس چوب و جنس پرده بسیار مهم است.
- انگشتان نوازنده باید بتواند براحتی تا اخرین پرده (لابمل) حرکت کند.
- دسته ساز نباید تخت باشد این صاف بودن باعث می شود که صدایی گز بدهد.
- همه سیم ها باید با هم خوب بخوانند و زیر انگشتان نوازنده نرم باشند.
- امروزه تار هایی زیادی با مدل های متفاوت ساخته می شود از جمله ساز پنجه طاووسی.
- تار با سرپنجه سنتی اصالت بیشتری دارد. کیفیت صدا با سرپنجه های سنتی مناسب تر است ضمن اینکه کوک کردن آن هم راحت تر است. یک سازنده باید مدام سازهایش را نزد نوازندگان حرفه ای ببرد تا درباره جنس صدا وکیفیت ساز نظر دهند.
مشخصات تار خوب و خوش صدا
- دسته خوب تراش خورده باشد، حالت گرده ماهی داشه باشد و انحراف نداشته باشد.
- چون الگو های مختلفی برای ساخت ساز تار وجود دارد، لذا باید الگوی مناسبی داشته باشد که این رو فقط با سالها تجربه می توان یافت.
- در مورد صدا دهی، هر کس سلیقه ای دارد. مثلا شاگردای سبک استاد حسین علیزاده صدای زنگ دار دوست دارند و محبان استاد شهناز صدای بی زنگ.
- می بایست بالا دسته و پایین دسته سیم زرد و سفید بم و مشتاقش به اصطلاح بخواند، یعنی سطح کیفی بالا داشته باشد.
- سبک باشد و ضخامتش یکسان باشد. (با تلنگر زدن و گوش کردن صدا میشود ضخامت را چک کرد).
- دسته ی ساز بهتر است که از چوب گردوی تیره باشد بعضی ها برای محکمی از چوب آبنوس می سازندکه وزن تار رو بالا میبرد.
- دسته نباید خیلی قطور باشد حتما به این مساله توجه کنید که اگر دسته قطور باشد، برای دست شما حالت پنجتون به مروز زمان خراب می شود.
پرده ساز
- گره های پرده نباید زخیم و زمخت باشد و دست را اذیت کند.
- امروزه نود درصد سازها بخصوص سیم زرد صدای گز می دهند، که علت آن پرده یا دسته ساز است.
- از پرده سل وسط دسته تا پرده لا بمل پایین دسته باید واضح شفاف بخواند.
- در یک تار خوب و خوش صدا باید استانداردهای اندازه رعایت شود بخصوص در مورد دسته چون در غیر این صورت بعضی از پرده ها با نت های اصلی منطبق نمی شود و دیگر اینکه از چوب یک تکه برای ساخت استفاده شود. (چوب درخت گردو بهتر است)
- پرده های نباید زیاد ظخیم و یا باریک باشند.
قدم بعدی پس از شناسایی مشخصات یک تار خوب و خوش صدا، شروع یادگیری نوازندگی تار و آموزش تار است، اگر تا به حال فرصت فراگیری را نداشته اید، امروزه با گسترش تکنولوژی های ارتباطی جدید، به راحتی امکان آموزش تار و آموزش موسیقی آنلاین توسط وب نوازان برای شما فراهم شده است.
