رابطه موسیقی و نوستالژی چیست؟ موسیقی چطور می‌تواند ما را از اکنون خود جدا کند و به سال‌های دور ببرد؟ احتمالا تجربه کرده‌اید که گاهی فقط یک ملودی ساده کافی‌ست تا دری به گذشته باز شود، به روزهایی دور، آدم‌های رفته، لبخندهای محو. به همین دلیل گفته می‌شود که موسیقی، جادوی بی‌بدیل لحظات گمشده است. زیرا یک نغمه‌ی کوتاه می‌تواند دستی نامرئی باشد که از دل زمان عبور می‌کند و آرام روی شانه‌‌مان می‌زند.
در دل هر آهنگ، ردپای خاطره‌ای نهفته است؛ خاطره‌ای که شاید سال‌ها از یاد رفته، اما ناگهان با شنیدن صدایی آشنا، دوباره جان می‌گیرد. این همان لحظه‌ی جادویی‌ست که نامش را «نوستالژی» گذاشته‌اند.
در این مطلب، به رابطه موسیقی و نوستالژی می‌پردازیم؛ اینکه چرا بعضی آهنگ‌ها در قلب‌مان جا خوش می‌کنند؟ چگونه صداها، خاطرات را زنده می‌کنند؟ تاثیر موسیقی بر احساس نوستالژی چیست؟ و چرا و چطور گاهی دلتنگی با یک نُت آغاز می‌شود؟
بررسی رابطه موسیقی و نوستالژی
قطعا برای شما هم پیش آمده که با شنیدن یک قطعه‌ی کوتاه در زمان سفر کنید و به سال‌های دور بروید و از پس این سفر، احساس دلتنگی کنید. این حس به نوستالژی معروف است، یعنی احساس دلتنگی برای چیزی دور. خاطره‌ای خوشایند و دل‌انگیز! جالب است بدانید که در برخی افراد این حس آن‌قدر قوی است که آن‌ها را به آموزش موسیقی و یادگیری قطعه یا قطعات نوستالژیک وا می‌دارد.
به طور کلی این احساس، گاهی شیرین است و گاهی تلخ؛ ترکیبی از لذت یادآوری و غصه‌ی گذر زمان. حالا شاید برای‌تان سوال پیش بیاید که رابطه موسیقی و نوستالژی چیست؟ درواقع آنچه که حس نوستالژی را فعال می‌کند، احساس‌های پنج‌گانه‌ی ما هستند که صدا در این میان نقش پررنگ‌تری دارد. به ویژه موسیقی، این قدرت را دارد که نوستالژی را از خواب بیدار کند و در یک لحظه ما را به برهه‌ی خاصی از زندگی‌مان گره بزند.
چرا موسیقی باعث یادآوری خاطرات می‌شود؟
همان‌طور که خودتان هم بارها تجربه کرده‌اید نمی‌توان رابطه موسیقی و نوستالژی را کتمان کرد. ولی سوالی که پیش می‌آید این است که موسیقی چگونه خاطرات گذشته را زنده می‌کند؟ چه اتفاقی در مغز انسان می‌افتد که با یک ملودی و آهنگ ساده، انسان به سال‌های بسیار دور سفر می‌کند و فضای ابهام‌آلودی را تجربه می‌کند؟ طبق نتایج پژوهش عصب‌روان‌شناسان، مغز انسان هنگام شنیدن موسیقی، بخش‌هایی را فعال می‌کند که با حافظه، احساسات و حتی حس بویایی مشترک‌اند. ملودی‌هایی که زمانی با تجربه‌ای خاص همراه بوده‌اند، مثلاً آهنگی که اولین بار هنگام عاشق شدن شنیده‌ایم، یا لالایی مادر در کودکی و … در حافظه‌ی بلندمدت ما حک شده‌اند. به همین دلیل، شنیدن دوباره‌ی آن‌ها مثل ورق زدن آلبوم خاطراتی‌ست که گویی فراموش‌شان کرده بودیم. به همین دلیل نقش آهنگ‌های قدیمی در ایجاد نوستالژی بسیار زیاد است.
موسیقی، ماشین زمان ذهن
موسیقی می‌تواند مانند ماشین زمانی عمل کند که ما را به دوره‌ای خاص از زندگی‌مان بازمی‌گرداند. به‌ویژه در دوران بزرگسالی، آهنگ‌های دوران نوجوانی یا کودکی می‌توانند قدرتی باورنکردنی در زنده کردن حس‌ها و فضاهای قدیمی داشته باشند. این پدیده نه‌تنها دل‌گرم‌کننده است، بلکه در روان‌شناسی هم کاربرد دارد؛ گاهی حتی برای کمک به بیماران مبتلا به آلزایمر از موسیقی استفاده می‌شود تا خاطرات گمشده‌شان بازیابی شود. به عبارت دیگر موسیقی درمانی انجام می‌شود.
نحوه‌ی ایجاد نوستالژی با موسیقی
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، احساس نوستالژی به شکل ناخودآگاه و با کمک محرک‌های خاصی فعال می‌شود. مثلاً ممکن است در یک روز بارانی که احساس طراوت و تازگی را تجربه می‌کنید، در حال گوش کردن به آهنگ خاصی هم باشید. احتمال خیلی زیاد، سال‌ها بعد با شنیدن همان آهنگ، به آن روز بارانی سفر کنید و آن حس‌وحال دوباره در شما زنده شود. اینجاست که موسیقی فراتر از سرگرمی یا هنر، به زبان احساسی ذهن ما تبدیل می‌شود.
جالب است بدانید که این حس بیشتر تحت‌تاثیر اتفاقات و احساسات دوران نوجوانی و اوایل جوانی است. یعنی شما به این دوران باز می‌گردید و به نوعی برای چند لحظه هم که شده، حس‌وحال آن روزها را تجربه می‌کنید. زیرا در این دوران، ساخت خاطرات در ذهن، سرعت زیادی دارد و به نوعی به دوران «برآمدگی خاطرات» معروف است. به عبارت دیگر موسیقی و خاطرات کودکی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
احتمالا شما هم با ما موافق هستید که احساس نوستالژی برخلاف تصور بسیاری، فقط حسرت گذشته نیست. تحقیقات روان‌شناسی نشان داده‌اند که نوستالژی می‌تواند احساس تعلق، معنا و امید را در افراد تقویت کند. موسیقی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم در برانگیختن این احساس، می‌تواند روح را التیام بخشد، احساسات را تخلیه کند و حتی احساس تنهایی را کاهش دهد. برای همین در شب‌های دلتنگی، تنها راه آرامش، گوش دادن به ترانه‌های قدیمی و خاطره‌انگیز است؛ در این حال، نوستالژی حکم درمان‌گر را پیدا می‌کند.
ایجاد نوستالژی با موسیقی چه مزایایی دارد؟
نوستالژی فقط یک دلتنگی شیرین نیست؛ بلکه وقتی با موسیقی همراه می‌شود، به تجربه‌ای عمیق و حتی به نوعی درمان تبدیل می‌شود. شنیدن یک آهنگ قدیمی می‌تواند مثل یک سفر ذهنی باشد؛ سفری به دورانی که آرام‌تر، ساده‌تر و شاید شادتر بودید. اما این احساس، تنها یک حس لحظه‌ای نیست، بلکه تأثیراتی مثبت و ماندگار بر روح و روان دارد که در این بخش به آن‌ها می‌پردازیم:
آرامش در دل نت‌ها
موسیقی نوستالژیک می‌تواند مثل مرهمی بر استرس‌ها و اضطراب‌های روزمره باشد. وقتی صدای آشنای گذشته در گوش‌مان می‌پیچد، ذهن برای لحظاتی از فشار حال حاضر، فاصله می‌گیرد و به آغوش خاطراتی امن و دلنشین پناه می‌برد.
تقویت حافظه و ذهن
نوستالژی موسیقایی یکی از بهترین ابزارها برای تحریک حافظه است. بسیاری از خاطرات کهنه و فراموش‌شده، با شنیدن یک ملودی آشنا دوباره جان می‌گیرند. این ویژگی به‌ویژه در سنین بالا اهمیت دارد و حتی در برخی درمان‌های شناختی به کار می‌رود.
بازسازی پیوندهای عاطفی
گاهی یک آهنگ قدیمی، جرقه‌ای برای شروع یک گفت‌وگوی عمیق است. شنیدن آهنگی مشترک و خاطره‌انگیز با عزیزان، می‌تواند باعث بازخوانی خاطرات و صمیمیت بیشتر شود. درواقع یکی از مزایای رابطه موسیقی و نوستالژی، نزدیک شدن ما به دیگران و به خود گذشته‌مان است.
ایجاد احساس معنا و تداوم زندگی
ایجاد نوستالژی با موسیقی به نوعی یادآوری این نکته است که در گذشته، روزهای زیبایی داشته‌ایم. این امر می‌تواند به ما امید بدهد که دوباره هم ممکن است چنین لحظاتی را تجربه کنیم. این حس، انگیزه و آرامش را هم‌زمان تقویت می‌کند و احساس معنا و تدام زندگی را بیشتر می‌کند.
الهام‌بخش خلاقیت
برای هنرمندان، موسیقی و نوستالژی گنجینه‌ای بی‌انتها از ایده‌ها و احساسات هستند. خاطراتی که در دل ملودی‌های قدیمی نهفته‌اند، می‌توانند جرقه‌ی نوشتن یک داستان، کشیدن یک نقاشی یا ساختن قطعه‌ای تازه باشند.
زنده کردن احساسات فراموش شده
یکی دیگر از مزایای رابطه موسیقی و نوستالژی این است که بسیاری از احساساتی را که روزی تجربه کرده بودیم، زنده می‌کند. به هرحال گذشته‌ی هر فردی شامل مجموعه‌ای از احساسات غم و شادی است که هر یک در جای خود، ارزشمند است. موسیقی به زنده شدن این احساسات کمک می‌کند و ذهن ما را به روزهایی خاص و پر از حس‌های غریبه اما آشنا می‌برد.
چرا بعضی از آهنگ‌ها بیشتر از بقیه، حس نوستالژی را در ما زنده می‌کند؟
همه‌ی آهنگ‌ها قدرت زنده کردن خاطرات را ندارند. بعضی آهنگ‌ها را صرفا می‌شنویم، ولی بعضی دیگر مثل دستی مهربان، مستقیم قلب‌مان را لمس می‌کنند و پنجره‌ای به گذشته می‌گشایند. دلیل این اتفاق چیست؟ چه رازی در دل این آهنگ‌های خاص نهفته است؟ نقش آهنگ‌های قدیمی در ایجاد نوستالژی چیست؟
زمان و مکانی که اولین بار آن آهنگ را شنیده‌ایم
یکی از عوامل مهم، لحظه‌ای است که برای اولین بار آن موسیقی را شنیده‌ایم. اگر بار اولی که آن آهنگ را شنیده‌ایم در یک موقعیت خاص و احساسی بوده باشیم، ذهن ما ناخودآگاه آن نغمه را به آن لحظه گره می‌زند. مثل جشن تولد دوست صمیمی‌مان، خداحافظی با شریک عاطفی، خانه‌ی مادربزرگی که سال‌هاست دیگر کنارمان نیست، یک دیدار مهم و … . بنابراین هر بار با شنیدن آن قطعه، به همان صحنه بازمی‌گردیم.
ارتباط با احساسات عمیق
موسیقی‌هایی که در اوج احساسات شنیده می‌شوند، مثلاً هنگام عاشق شدن، دلتنگی، یا حتی در یک سفر خاطره‌انگیز، عمیق‌تر در حافظه ما حک می‌شوند. درواقع این موسیقی‌ها با روح و حال‌و‌هوای‌مان ترکیب شده‌اند و به همین دلیل با شنیدن آن‌ها بیشتر به رابطه موسیقی و نوستالژی پی می‌بریم.
تکرار و تداوم در دوره‌ای خاص
آهنگ‌هایی که زیاد شنیده‌ایم مثلاً در دوران مدرسه، دانشگاه یا نوجوانی، معمولاً بیشترین بار نوستالژیک را دارند. تکرار زیاد آن‌ها در پس‌زمینه‌ی روزمرگی، باعث شده در ذهن‌مان به طور عمیق، ثبت شوند. یک بخش کوتاهی از یک آهنگ معروف، می‌تواند کل یک فصل از زندگی‌مان را به خاطرمان بیاورد.
اشتراک با آدم‌های مهم زندگی
برخی موسیقی‌ها یادآور حضور آدم‌های خاص‌اند؛ پدر، مادر، دوستان، معلم موسیقی یا عشق قدیمی. صدای آن‌ها به‌نوعی با چهره یا خاطره آن افراد درآمیخته و این پیوند احساسی، قدرت نوستالژی را چند برابر می‌کند.
فضای صوتی منحصربه‌فرد
گاهی حتی نوع سازها، لحن خواننده یا تنظیم خاص یک قطعه می‌تواند حس نوستالژیک بسازد. مثلاً صدای کاست‌های خش‌دار دهه شصت یا ارگ‌های الکترونیکی دهه هفتاد در ذهن بسیاری از ما احساس خاصی را تداعی می‌کنند.
تغییرات اجتماعی و فرهنگی در زمان شنیدن موسیقی
یکی دیگر از دلایلی که بعضی آهنگ‌ها در ذهن‌مان می‌مانند، تغییرات اجتماعی و فرهنگی‌ای است که در آن دوران وجود داشت. مثلاً یک آهنگ که در دوره‌ای خاص با یک انقلاب فرهنگی یا اجتماعی همراه بوده، بیشتر در ذهن ما نقش می‌بندد. این نوع موسیقی‌ها نماد تغییرات بزرگ در جامعه یا زندگی فردی ما هستند، به‌ویژه وقتی که خود را در میان تحولات آن زمان می‌بینیم.
نتیجه‌گیری
موسیقی فقط ترکیبی از نت‌ها نیست؛ صدایی است که از دل خاطرات می‌آید، پلی است میان اکنون و گذشته، میان قلب و حافظه. وقتی آهنگی قدیمی پخش می‌شود و لبخندی بی‌اختیار روی لب‌مان می‌نشیند، یعنی جادوی موسیقی کار خودش را کرده است.در جهانی که لحظات مدام می‌گذرند، موسیقی به ما فرصت بازگشت می‌دهد؛ فرصتی برای دوباره حس کردن، دوباره دیدن و دوباره شنیدن آنچه دیگر نیست، اما هنوز در دل‌مان زنده است. به نوعی موسیقی، صدای خاطرات است، صدای زندگی!
فراموش نکنید که رابطه موسیقی و نوستالژی، به نوعی قدرت شبکه‌های مغزی انسان را نشان می‌دهد که بسیار شگفت‌انگیز است. جالب است بدانید که ایجاد نوستالژی با موسیقی مختص دوران کودکی و جوانی نیست، بلکه هر دوره‌ای ویژگی‌های خاص خود را دارد. به عبارت دیگر هر سالی که روی سال‌های زندگی‌مان اضافه می‌شود، شامل احساسات و اتفاقات گوناگون است که می‌توان با موسیقی از آن‌ها هم نوستالژی سخت.
در نهایت اگر دوست دارید که پا را فراتر بگذارید و از شنونده‌ی موسیقی بودن به نوازنده یا خواننده تبدیل شوید، بهتر است با دریافت راهنمای تخصصی موسیقی، شروع کنید. ما در آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان با ارئه‌ی خدمات با کیفیت، منتظر رشد گام‌به‌گام شما هستیم. لازم به ذکر است که اگر سال‌هاست به دلیل محدودیت‌های مکانی و زمانی، سراغ موسیقی نرفته‌اید، کلاس آنلاین موسیقی را امتحان کنید. قول می‌دهیم که هرگز پشیمان نشوید!
حالا نوبت شماست که در بخش دیدگاه‌ها به ما بگویید که نظرتان درباره رابطه موسیقی و نوستالژی چیست و با شنیدن چه قطعه یا قطعاتی دچار نوستالژی می‌شوید؟
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
