نگهداری صحیح از سه تار نه تنها عمر ساز را افزایش می‌دهد بلکه کیفیت صدای آن را نیز حفظ می‌کند. به همین دلیل، هنرجویان مبتدی باید در کنار آموزش سه تار، نحوه‌ی نگهداری از آن را نیز یاد بگیرند. بدون شک شما هم از صدای گرم و آرام سه تار متوجه شده‌اید که این ساز، بسیار حساس است، پس باید در مراقبت از آن حواس جمع باشید. البته که نگهداری از سه تار، چندان هم دشوار نیست. در ادامه به دستورالعمل‌های مراقبت از سه تار برای مبتدیان می‌پردازیم تا بتوانید از این به بعد به خوبی از سازتان مراقبت کنید.
اهمیت نگهداری از سه تار
اکنون که به تازگی آموزش سه تار را آغاز کرده‌اید حتما باید از ساز خودتان به خوبی مراقبت کنید. زیرا هرگونه آسیب‌دیدگی به ساز علاوه بر ضرر اقتصادی، باعث کاهش کیفیت صدای ساز می‌شود. احتمالا شما هم موافق هستید که اگر سه تار صدای گرمش را از دست بدهد، بسیار ناهنجار می‌شود. طبیعی است که برای حفظ این صدا باید از آن به خوبی مراقبت شود. منظور از مراقبت، جلوگیری از شکستگی، پوسیدگی، ساییدگی، زنگ‌زدگی سیم‌ها، آفت‌زدگی و … است.
روش‌های نگهداری از سه تار
سه تار در مقایسه با بسیاری از سازها، سازی کوچک و سبک است ولی برای مراقبت از آن باید حواس‌تان به موارد مختلف باشد. در این بخش به نکات مهم در مراقبت از سه تار می پردازیم و به شما روش‌های نگهداری از این ساز را آموزش می‌دهیم.
- نگهداری از سه تار در برابر تغییرات آب‌وهوا
بدون شک، محیطی که سه‌تار در آن نگهداری می‌شود، تأثیر مستقیمی بر کیفیت و دوام ساز دارد. زیرا سه تار به تغییرات دمایی، بسیار حساس است و تأثیر دمای محیط بر کیفیت سه تار موضوعی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. یعنی رطوبت و خشکی بیش از حد دما روی چوب و سیم‌های ساز تأثیر می‌گذارد. در نتیجه عمر مفید آن کاهش می‌یابد و صدادهی ساز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بهترین دما برای سازهایی مثل سه تار و تار، دمای معتدل بهاری است. پس سعی کنید ساز خود را در چنین شرایطی نگهداری کنید. از قرار دادن مستقیم ساز مقابل نور خورشید و یا وسایل گرمایشی و سرمایشی، جلوگیری کنید.
- نحوه‌ی جابه‌جایی و محافظت از سه تار در سفر
مسأله‌ی دیگری که در نگهداری از سه تار باید به آن توجه کنید، نحوه‌ی جابه‌جایی آن است. فراموش نکنید که ضخامت ساز سه تار بسیار کم است و به همین دلیل احتمال شکستن آن بالاست. تنها راه جلوگیری از این اتفاق ،مراقبت درست از ساز است. امکان دارد که شما برای شرکت در کلاس حضوری مجبور باشید که سازتان را همراه خود ببرید. یا قصد دارید که در دورهمی یا مهمانی ساز بنوازید. شاید هم قصد سفر دارید و نمی‌توانید از سازتان جدا شوید. در تمامی این شرایط باید به نحوه‌ی جابه‌جایی سازتان توجه کنید. به هیچ وجه آن را در صندوق عقب اتومبیل‌تان قرار ندهید. همچنین در قطار و هواپیما نیز، امن‌ترین مکان برای سازتان، کنار شما است.
- تعویض پرده‌های سه تار
فراموش نکنید که تعویض به‌موقع پرده‌های سه‌تار یکی از نکات مهم در نگهداری صحیح این ساز ظریف است. پرده‌های سه‌تار از جنس روده یا نخ‌های نایلونی محکم ساخته می‌شوند و به مرور زمان در اثر فشار انگشتان، تغییرات رطوبت و کشش مداوم، دچار ساییدگی یا شل‌شدگی می‌شوند. این تغییرات می‌تواند دقت فواصل صوتی را تحت تأثیر قرار داده و باعث تولید صداهای ناهنجار شود.
هنگامی که پرده‌ها شل می‌شوند یا جای انگشتان روی آن‌ها فرو می‌رود، کوک ساز به سختی حفظ می‌شود و کنترل صدا برای هنرجو دشوار می‌شود. این موضوع نه‌تنها کیفیت صدای سه‌تار را کاهش می‌دهد، بلکه فرآیند یادگیری را نیز کند می‌کند. بنابراین، بهتر است به صورت دوره‌ای (مثلاً هر چند ماه یک‌بار بسته به میزان تمرین) وضعیت پرده‌ها را بررسی کنید و در صورت نیاز آن‌ها را تعویض کنید.
تعویض پرده‌های سه‌تار مهارتی است که می‌توانید به‌مرور زمان بیاموزید، اما در ابتدا بهتر است از یک فرد باتجربه یا استاد خود کمک بگیرید. نگهداری صحیح از پرده‌ها به بهبود تکنیک نوازندگی و حفظ صدای دل‌نشین ساز شما کمک زیادی خواهد کرد.
- مراقبت از سه تار در کیس مخصوص
اگر شما هم دوست دارید که سازتان همیشه جلوی چشم‌های‌تان باشد و آن را از دیوار آویزان می‌کنید، باید بگوییم که کارتان شبیه دوستی خاله خرسه است. چون در این حالت خطرات احتمالی زیادی آن را تهدید می‌کند. خطراتی مانند افتادن ساز، قرارگیری در معرض نور خورشید، گردوغبار، حشرات، بالا و پایین شدن دما، وارد شدن فشار به گوشی و … .
بهترین کار این است که سازتان را در کیس مخصوص خودش نگهداری کنید. این کیس‌ها در دو نوع سخت و نرم وجود دارند. بدون شک، کیس‌های سخت که از جنس فایبرگلاس هستند، ایمنی بالاتری دارند و از ساز شما در برابر ضربه و دما بیش‌تر مراقبت می‌کنند.
- تعویض سیم‌ها
سیم‌های سه تار به دلیل انگشت‌گذاری مداوم و تغییرات دمایی، حالت اولیه و کشسانی خود را از دست می‌دهند. این امر کوک ساز را بهم می‌ریزد و صدادهی ساز شما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پس اگر می‌خواهید که سازتان نوای خوشی داشته باشد، توصیه می‌شود که هر 6 ماه، سیم‌های سه‌تار را عوض کنید. هنگام تعویض سیم‌ها، دقت کنید که سیم‌ها را به آرامی و با دقت ببندید تا به گوشی‌های ساز آسیب نرسد.
- عدم تماس مضراب با صفحه
هنگام نواختن سه‌تار، یکی از نکات مهمی که هنرجویان مبتدی باید به آن توجه کنند، جلوگیری از برخورد مضراب به صفحه‌ی ساز است. این کار نه‌تنها بر کیفیت صدای تولیدشده تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند به مرور زمان باعث آسیب‌های جدی به ساز شود. صفحه‌ی رویی سه‌تار، که نقش حیاتی در تولید و تقویت صدا دارد، از چوب نازک و حساسی ساخته شده است. برخورد مکرر مضراب به این صفحه می‌تواند خراشیدگی، فرورفتگی یا حتی ترک‌های ریز ایجاد کند که روی طنین و شفافیت صدا تأثیر منفی می‌گذارد. پس حفظ سلامت صفحه‌ی رویی در نگهداری از سه تار اهمیت دارد. زیرا آسیب‌های ناشی از ضربه‌های مضراب ممکن است باعث تضعیف ساختار چوب شود و در موارد شدید، نیاز به تعمیرات تخصصی پیدا کند که هم هزینه‌بر است و هم ممکن است هرگز صدای اولیه‌ی ساز بازنگردد.
برای جلوگیری از این مشکل، هنرجویان باید تمرین کنند تا کنترل دقیقی روی حرکت مضراب داشته باشند و با زاویه‌ی درست و ضربه‌ای نرم بنوازند. رعایت این نکته علاوه بر محافظت از سه‌تار، به بهبود تکنیک نوازندگی و تولید صدایی شفاف‌تر و دلنشین‌تر کمک می‌کند.
- مراقبت از سه تار در برابر حشرات
نگهداری از سه‌تار در برابر حشرات، یکی از نکات مهمی است که هنرجویان مبتدی کمتر به آن توجه می‌کنند. اما این موضوع می‌تواند نقش زیادی در حفظ سلامت ساز داشته باشد. همان‌طور که می‌دانید سه‌تار از چوب و روده‌ی ساخته شده است و از این‌رو می‌تواند محل موردعلاقه‌ی برخی حشرات باشد. مهم‌ترین این حشرات شامل موریانه‌ها، سوسک‌های چوب‌خوار و بیدها هستند. اگر سه‌تار در محیطی مرطوب و تاریک، نگهداری شود، می‌تواند هدف مناسبی برای این حشرات باشد. این حشرات به مرور زمان می‌توانند سوراخ‌های ریزی در چوب ایجاد کرده و ساختار بدنه‌ی ساز را تضعیف کنند.
برای جلوگیری از این مشکلات، سه‌تار را در محیطی خشک، تمیز و دارای جریان هوای مناسب نگه دارید. استفاده از کیف یا جعبه‌ی مخصوص نیز می‌تواند محافظ خوبی باشد. بررسی دوره‌ای ساز برای مشاهده‌ی نشانه‌های حشرات، مثل سوراخ‌های ریز یا ذرات پودر چوب، کمک می‌کند تا به موقع اقدام به رفع مشکل کنید و از آسیب‌های جدی جلوگیری شود.
- نظافت سه تار
اگر می‌خواهید که سازتان یک عمر برای‌تان بنوازد و آخ نگوید، باید به خوبی از آن مراقبت کنید. یکی از کارهایی که برای مراقبت از سه تار باید انجام دهید، نظافت و تمیز کردن منظم آن است. برای نظافت سه تار هم بهتر است اول از دست‌های خود شروع کنید. زیرا دست گرفتن ساز، بدون شست‌وشو باعث می‌شود که چربی، آلودگی و عرق دست‌های شما به سادگی به ساز منتقل می‌شود و آن‌وقت تمیز کردن آن بسیار سخت‌تر می‌شود. ضمن این‌که آلودگی‌ها به بدنه، سیم‌ها و پرده‌های ساز آسیب می‌زند و در نهایت روی صدادهی ساز تأثیر می‌گذارد. پس همیشه قبل از شروع نوازندگی دست‌های خود را به خوبی بشویید.
از طرف دیگر برای تمیز کردن ساز از گرد‌وخاک و هرگونه آلودگی آن را با یک پارچه‌ی نرم و بدون پرز تمیز کنید. حواس‌تان باشد که به هیچ وجه از مواد شیمیایی استفاده نکنید.
همان‌طور که مطالعه کردید، نگهداری از سه‌تار، مسئله‌ی مهمی است و به طور مستقیم روی تجربه‌ی نوازندگی شما تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل با رعایت مواردی که اشاره شد، می‌توانید هم عمر سازتان را افزایش دهید و هم صدای خوش سازتان را برای مدت‌ها حفظ کنید.
فراموش نکنید که برای داشتن تجربه‌ی دلخواه از یادگیری سه تار باید عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم بدهند. داشتن ساز خوب و مراقبت از آن یکی از عوامل است. عامل مهم دیگری که در یادگیری سریع شما تأثیر زیادی دارد، آموزشگاه و استاد است. یک آموزشگاه خوب و با سابقه، با برخورداری از اساتید مجرب و با دانش، قطعا در روند یادگیری هنرجو نقش زیادی دارد. در این راستا خوب است که با آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان، آشنا شوید.
هدف این آکادمی رفع محدودیت‌های سایر شیوه‌های آموزشی و ایجاد بستری مناسب برای یادگیری موسیقی است. به طوری که هر علاقه‌مندی به موسیقی بتواند بدون محدودیت و از هر گوشه‌وکنار دنیا موسیقی و به ویژه موسیقی ایرانی را یاد بگیرد. از جمله امکانات این آکادمی، امکان درخواست مشاوره رایگان است تا هنرجو بتواند بعد از مشاوره و رفع تمام ابهامات ذهنی‌اش تصمیم‌گیری کند.
درنهایت دوست داریم تا شما از تجربه‌های خودتان درباره‌ی نحوه‌ی نگهداری سه تار برای ما بنویسید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
