ساز بالافن یک نوع زیلوفون از جنس چوب است که جزو سازهای سنتی و بسیار قدیمی آفریقایی میباشد که هنوز هم در آفریقای غربی طرفداران زیادی دارد. صدای این ساز بسیار ملایم و آرامش بخش است.
تاریخچه ساز بالافن
ساز بالافن در ابتدا در کشور مالی نواخته می‌شد. کشور مالی یکی از مناطق کوچک و کم جمعیت غرب قاره آفریقاست. ساز بالافن که در اصل ساز سنتی کشور مالی است در قرن چهاردهم بین سایر کشورهای آفریقایی شناخته شد و به یکی از محبوب ترین اصوات موسیقی این قاره تبدیل شد.
بر طبق تاریخچه غرب آفریقا، به نظر می‌رسد که ساز بالافن حتی پیش از امپراطوری مالی در این ناحیه استفاده می‌شده و قدمت آن به قرن 11 و یا 12 میلادی می‌رسد.
مورخان می‌گویند که در سال 1352 مسافری مراکشی ساز بالافن را برای نخستین بار در دربار پادشاه مالی مشاهده کرد و برای بررسی بیشتر آن را به همراه خود به اروپا برد. بسیاری از اروپاییانی که ساز بالافن را مشاهده کردند به آن لقب ساز مدرن و پیشرفته ی آفریقایی را دادند. در سال 1776 تاجران اقیانوس آتلانتیک تعدادی از ماهرترین نوازندگان بالافن را به همراه خود به آمریکا بردند. آنها در آمریکا برنامه های مختلفی برای نواختن بالافن اجرا کردند و همین موضوع باعث شد که این ساز تا ساز 1980 جزو یکی از محبوب ترین اصوات موسیقی آفریقا به شمار رود.
ساختمان ساز بالافن
ساختمان این ساز به این صورت است که کلیدها و تیغه های آن با طناب های نازکی به یک ساختمان مسطتیلی متصل هستند و در زیر این تیغه ها تعدادی کدو تعبیه شده اند.
ویژگی کدوهای به کار رفته در بالافن
همه ما ساز زیلوفون را دیده ایم و از همین رو هنگامی که بالافن را می‌بینیم متوجه شباهت های آشکار این دو ساز با یکدیگر می‌شویم. اما یکی از عجیب ترین قسمت های این ساز این است که در ساختمان آن برای به ارتعاش در آوردن هوا و تولید صدا تعدادی کدو قلیانی استفاده شده است.
کدوها در میانه ساز توسط تسمه هایی به طور معلق هستند. روی پوسته هر کدو سوراخ های کوچکی ایجاد می‌شود که این سوراخ ها با لایه نازکی از تخم عنکبوت پوشیده می‌شود. البته امروزه ماده ای که روی سوراخ ها را می‌پوشاند پلاستیک یا کاغذهای بسیار نازک هستند. این سوراخ ها کمک می‌کنند تا صدای ساز بم و به اصطلاح تودماغی تر به نظر برسد.
ویژگی کلیدهای بالافن
کلیدهای بالافن از جنس چوب بنه (Bene) هستند که این چوب در ابتدا روی شعله ملایم خشک می‌شود و پس از خشک شدن به شکل تیغه های مورد نظر تراشیده می‌شود. برای اینکه تیغه صدای بم تولید کند آن را از میانه تراش می‌دهند و برای ایجاد صدای زیر انتهای چوب را برش می‌دهند. سازندگان با این برش ها هر تیغه را به نت مورد نظر کوک می‌کنند.
این ساز معمولا بین 15 تا 30 کلید دارد و برای اجرای آهنگ های ملودیک بسیار مناسب است. ساز بالافن با توجه به منطقه ای که در آن نواخته می‌شود می‌تواند طبق گام هایپنتاتونیک، هپتاتونیک و تتراتونیک کوک شود.
بالافن چگونه نواخته می‌شود؟
این ساز را هم می‌توان به صورت ایستاده به گردن یا شانه آویخت و نواخت و هم می‌توان برای نواختن آن روی چارپایه کوچکی نشست . برای نواختن این ساز از چوب های خاصی استفاده می‌شود که سر گردی دارند. این چوب ها در گذشته از ضمغ درختان بودند اما امروزه بیشتر از جنس رزین و لاستیکی هستند.
