کوک سه تار از جمله مهم ترین نیازهای هنرجویان در مسیر یادگیری و تسلط برنوازندگی سه تار است. اگر کوک و صدای سه تار درست و اصولی نباشد، نه تنها نواختن آن خوب پیش نمی رود بلکه گوش هنرجو به صدای نادرست عادت خواهد کرد. در ابتدای کلاس های سه تار، اساتید طرز صحیح کار با سه تار و کوک آن را به هنرجویان آموزش می دهند. اگر بعد از مدتی هنوز به کوک ساز خود مسلط نشده اید این مقاله را تا انتها بخوانید.
کوک سه تار به چه معناست؟
با کوک کردن سه تار در اصل ما می خواهیم سیم ها را روی نت مورد نظرمان تنظیم کنیم. هرگاه سیم ها در فرکانس های مشخص باشند و فاصله ی این فرکانس ها صدای خوب و مناسبی ایجاد کند می گوییم ساز ما کوک شده است. برای تنظیم این فرکانس ها، با استفاده از چرخاندن هر گوشی که مختص به هر سیم است، آن سیم را می کشیم و سفت می کنیم و یا سیم را شل می کنیم تا به کوک مورد نظر برسیم. هر چه سیم سفت تر شود فرکانس آن بالاتر می رود. برای مشخص شدن فرکانس سیم می توان از دستگاهی با نام تیونر نیزاستفاده کرد. این دستگاه میکروفنی برای دریافت صدا دارد و با دریافت صدا با توجه به فرکانس آن، نت صدا را مشخص می کند. فرکانسی که برای کوک استاندارد تعریف شده است 440 هرتز می باشد. برای کوک سه تار معمولا فرکانس را پایین تر در نظر می گیرند اگر این فرکانس بیشتر باشد کوک بالاتر و صدای ساز هم زیرتر می شود. و بالعکس اگر فرکانس کمتر باشد، صدای ساز بم تر خواهد شد. کوک استانداردی که برای هنرجویان مبتدی و در شروع مورد استفاده قرار می گیرد کوک Do دیاپازون است.
کوک سه تار به چه صورت انجام می شود؟
با پایین تر از 440 هرتز تنظیم کردن فرکانس و کوک ساز، سیم ها نرم تر و نواختن آن ها به نسبت راحت تر خواهد بود. برای این کار باید کوک ساز را با فاصله ای استاندارد ( مثلا نیم پرده یا یک پرده) بم تر تنظیم کنید. فاصله ی یک پرده، به فاصله دو نت پی در پی گفته می شود. به عنوان مثال اگر از نت سل به نت لا بروید، صدا یک پرده زیر تر می شود. اگر بخواهید به اندازه یک پرده بم تر کوک کنید به اندازه یک فاصله کامل بین دو نت پی در پی بروید. همچنین اگر بخواهید اندازه نیم پرده بم تر یا زیر تر کوک کنید باید با نصف فاصله کامل دو نت پی در پی به سمت بم تر شدن یا زیر تر شدن تنظیم را انجام دهید.
نکته ای که وجود دارد و باید به آن دقت کنید این است که بین نت های سی و دو و بین نت های می و فا، فاصله ای که وجود دارد نیم پرده می باشد.
برای کوک کردن سه تار در حالت بم تر از معمولی، فرکانس تیونر را همان 440 هرتز قرار می دهیم و به جای نت های قبلی فاصله های بم تر آن را کوک می کنیم. همچنین به جای خرید تیونر برای کوک و تنظیم ساز، شما می توانید یکی از اپلیکیشن های تیونر را به راحتی دانلود و بر موبایل خود نصب کنید. این اپلیکیشن ها همانند تیونر عمل می کنند و با استفاده از آن ها به راحتی می توان ساز را کوک کرد.
تنظیم ساز توسط گوش موسیقی
روش دیگری نیز برای کوک سه تار وجود دارد که بدون نیاز به استفاده از تیونر یا اپلیکیشن ها انجام می شود. نوازندگانی که حرفه ای تر و با صدای ساز خود آشناتر هستند، معمولا با این روش ساز خود را کوک می کنند. با استفاده از گوش موسیقی تسلط شما بر صدای سازتان و همینطور تشخیص نت ها بیشتر می شود. در اصل شما با تنظیم ساز خود با این روش، به مرور زمان گوش موسیقی خود را تقویت می کنید.
کوک های متفاوتی برای ساز سه تار وجود دارد که بسته به دستگاه هی که می نوازید متفاوت کوک می شود اما در شروع بطور استاندارد ساز را کوک می کنند یعنی سیم اول Do سیم دوم Sol و….
برای کوک کردن سیم اول سه تار، ابتدا این سیم را روی نت دو (استاندارد) به گونه ای تنظیم کنید که صدای آن برای شما مناسب باشد. تشخیص این مناسب بودن به مهارت گوش شما در تشخیص نت ها بستگی دارد. به دلخواه می توانید میزانی از بم بودن یا زیر بودن را در کوک و تنظیم سازتان لحاظ کنید.
برای کوک سیم دوم سه تار، آن را روی نت سل تنظیم کنید. از پرده ی نت دو بر سیم دوم استفاده کنید. پرده ششم روی سیم دوم، نت دو است. پس سیم سُل باید طوری تنظیم شود که صدای پرده ششم آن دقیقا مشابه با کوک سیم اول باشد.
سیم سوم سه تار را مطابق با کوک سیم اول تنظیم کنید. سیم اول را بنوازید و کوک سیم دوم را در حالتی قرار دهید که صدادهی آن دقیقا مانند سیم اول باشد.
برای سایر کوک های سه تار باید نتی که سیم سوم را می خواهید کوک کنید را روی پرده های سیم اول پیدا کنید و سیم سوم را طبق آن کوک کنید مثلا برای کوک رِ پرده دوم سیم اول نت رِ است و باید سیم سوم با این پرده هم کوک باشد.
سیم چهارم سیم بم است و بسیار ساده با کمی چرخش گوشی آن، تنظیم آن صورت می گیرد. این سیم مطابق با نت سیم سوم و یک اکتاو بم تر از آن کوک می شود.
به عنوان یک هنرجو و نوازنده ی بسیار به کوک سه تار خود توجه کنید و حتما این مهارت را فرا بگیرید چرا که صدای ساز شما بسیار در انگیزه ی شما برای نوازندگی موثر است و تسلط شما در کوک کردن بسیار سطح اعتماد به ننفس شما را بالا می بردو
