آشنایی با دستان یا پوزیسیون‌های سه تار جزء پایه‌ای‌ترین مفاهیمی است که به شما در آموزش سه تار یاد داده می‌شود. زیرا شناخت کامل دستان سه تار و تسلط بر جایگاه پوزیسیون‌ها روی دسته‌ی ساز و انگشت‌گذاری صحیح، نقش بسیار زیادی در نوازندگی سه تار دارد. پس اگر دنبال آموزش پوزیسیون‌های سه تار برای مبتدی‌ها هستید و یا می‌خواهید با نحوه تعویض پوزیسیون در سه تار بیشتر آشنا شوید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
منظور از دستان یا پوزیسیون‌های سه تار چیست؟
نواختن سه تار بدون آشنایی با انواع دستان و پوزیسیون‌های سه تار امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، شما باید در آغاز آموزش سه تار با انواع پوزیسیون‌ها آشنا شوید. در موسیقی منظور از پوزیسیون (Position) به موقعیت دست چپ روی دسته‌ی ساز می‌گویند. وقتی نوازنده، انگشتان دست چپ را روی قسمت خاصی از دسته ساز قرار می‌دهد تا نت‌هایی را اجرا کند، در واقع در یک پوزیسیون خاص قرار دارد. دستان یا پوزیسیون‌های سه تار از سه نت تشکیل شده‌اند. در سه تار برخلاف سازهای دیگر همیشه انگشت اول بیانگر نام آن پوزیسیون یا دستان است، اما در سازهای دیگر پوزیسیون‌ها را با عدد نشان می‌دهند، مثلا پوزیسیون اول یا پوزیسیون دوم.
چون فاصله‌های پرده‌های سه تار دقیقاً تعیین شده‌اند، جابه‌جایی دست چپ و استفاده از پوزیسیون‌های مختلف، امکان اجرای نت‌های بیشتر و همچنین اجرای درست قطعات مختلف را فراهم می‌کند.
چرا هنرجویان مبتدی باید پوزیسیون‌های سه تار را بشناسند؟
آشنایی با پوزیسیون‌ها باعث می‌شود که هنرجو:
- بتواند با تسلط بیشتری نت‌ها را بنوازد.
- راحت‌تر قطعات پیچیده‌تر را اجرا کند.
- صداهای دقیق‌تری تولید کند.
- از خستگی زودرس دست‌ها جلوگیری کند.
- درک بهتری از ساختار قطعه داشته باشد.
انواع پوزیسیون‌های سه تار
طبق کتاب دستور سه تار استاد حسین علیزاده، سه تار به ده دستان یا پوزیسیون تقسیم می‌شود. هر دستان شامل سه نت است که به صورت پیوسته و گسسته، در محدوده‌ی تعیین شده به کار رفته است. توجه کنید که شفافیت صدا تنها با گذاشتن دقیق انگشت‌ها در پشت پرده‌ها ایجاد می‌شود. درواقع هرچه انگشت‌گذاری شما دقیق‌تر و بهتر انجام شود، حرکت روی پوزیسیون‌های دیگر راحت‌تر خواهد بود. به طور کلی ساز سه تار دارای ده دستان یا پوزیسیون است که در ادامه به طور کامل به آن‌ها می‌پردازیم:
دستان اول یا پوزیسیون (ر)
پوزیسیون اول، همان موقعیت ابتدایی دست چپ است که بیشتر تمرین‌های مقدماتی در این محدوده صورت می‌گیرد. در این پوزیسیون، انگشت اول روی نت «ر»، انگشت دوم روی نت «می» و انگشت سوم روی نت «فا» قرار می‌گیرد. تمام تمرین‌هایی که روی سیم اول نواخته می‌شود روی پوزیسیون ر قرار دارد. پس انگشت اول نشانگر دستان ر است.
پوزیسیون دوم
در پوزیسیون دوم، دست چپ، کمی به جلو (به سمت بدنه‌ی ساز) حرکت می‌کند. این دستان که به دستان می نیز معروف است، شامل نت‌های می، فا، سل است. پس نحوه قرارگیری انگشتان به این صورت است که انگشت اول روی پرده یا نت می ، انگشت دوم روی نت فا و انگشت سوم روی نت سل قرار می‌گیرند. استفاده از پوزیسیون دوم زمانی اهمیت دارد که بخواهیم نت‌های بالاتری را بنوازیم یا قطعه‌ای را اجرا کنیم که در محدوده‌ی پوزیسیون اول قرار نمی‌گیرد.
دستان سوم یا پوزیسیون (فا)
با پیشرفت در نوازندگی سه تار به مرحله‌ای می‌رسید که باید از پوزیسیون سوم و حتی بالاتر هم استفاده کنید. در این پوزیسیون‌ها، نُت‌های زیرتر (با فرکانس بالاتر) نواخته می‌شوند. اجرای دقیق در این پوزیسیون‌ها نیاز به تسلط کامل بر دستان قبلی، شناخت دقیق فواصل، و قدرت شنیداری بالا دارد.
به طور کلی، پوزیسیون «فا» شامل نت‌های فا ، سل ، لا است. در این دستان انگشت اول روی نت فا، انگشت دوم روی نت می و انگشت سوم روی نت لا قرار می‌گیرد.
دستان چهارم یا پوزیسیون (سل)
پوزیسیون سل، شامل نت‌های سل ، لا، سی است. به همین دلیل ترتیب قرارگیری انگشت‌ها به این شکل است که: انگشت اول روی پرده سل، انگشت دوم روی پرده لا و انگشت سوم روی پرده سی قرار می‌گیرد. توجه کنید که در این پوزیسیون نت سی بمل گرفته می‌شود.
دستان پنجم یا پوزیسیون (لا)
این دستان سه تار، شامل نت‌های لا، سی، دو است. در این پوزیسیون انگشت اول روی نت لا ، انگشت دوم روی نت سی و انگشت سوم روی نت دو قرار می‌گیرد.
دستان ششم یا پوزیسیون (سی)
پوزیسیون سی شامل نت‌های سی، دو، ر است. دستان سی، شروع پایین دسته است. در این پوزیسیون انگشت اول روی نت سی، انگشت دوم روی نت دو و انگشت سوم روی نت ر قرار می‌گیرد.
دستان هفتم یا پوزیسیون (دو)
نت‌های این دستان شامل دو، ر، می است. در این دستان باید کمی بیشتر در پایین دسته تمرین کنید. زیرا نت‌ها به پایین دسته نزدیک‌تر هستند و اصولا هنرجویان در نواختن قطعات سرعتی در پایین دسته به مشکل برمی‌خورند. در این پوزیسیون انگشت اول روی پرده دو، انگشت دوم روی پرده ر و انگشت سوم روی پرده فا قرار می‌گیرد.
دستان هشتم یا پوزیسیون (ر)
این دستان نیز شامل نت‌های ر، می، فا است. در این پوزیسیون نیز انگشت اول روی نت ر، انگشت دوم روی نت می و انگشت سوم روی نت فا قرار می‌گیرد.
دستان نهم یا پوزیسیون (می)
نت‌های پوزیسیون می دارای سه نت اصلی می، فا، سل است. دراین پوزیسیون انگشت اول روی نت می، انگشت دوم روی نت فا و انگشت سوم روی نت لا قرار می‌گیرد.
دستان دهم یا پوزیسیون (فا)
درنهایت دستان فا یا دهم شامل نت های فا، سل، لا است. در این پوزیسیون انگشت اول روی نت فا، انگشت دوم روی نت سل و انگشت سوم روی نت لا قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که دراین دستان، نت لا بمل گرفته می‌شود.
تمرین‌هایی مناسب برای تسلط بر پوزیسیون‌های سه تار
برای این‌که بتوانید روی دستان سه تار مسلط شوید و به سرعت اقدام به تغییر پوزیسیون کنید، باید به شکل هدفمند تمرین کنید. در این بخش به بهترین روش برای تمرین پوزیسیون‌های سه تار می‌پردازیم:
تمرین‌های نت‌خوانی در پوزیسیون اول
نواختن ساده‌ترین قطعات در پوزیسیون اول به تثبیت موقعیت انگشت‌های شما کمک می‌کند.
تمرین‌های تغییر پوزیسیون
حرکت نرم و سریع بین پوزیسیون اول و دوم بدون ایجاد صدای اضافی.
اجرای گام‌های مختلف در پوزیسیون‌های مختلف
مانند گام دو ماژور یا ر مینور.
تمرین با مترونوم
برای حفظ ریتم و بالا بردن دقت در تعویض پوزیسیون، مترونوم، ابزار مناسبی است.
رایج‌ترین اشتباهات هنرجویان در یادگیری پوزیسیون‌های سه تار
خوب است بدانید که هنرجویان مبتدی در ابتدای یادگیری سه تار، دچار خطا و اشتباهات زیادی می‌شوند. آشنایی با این نوع اشتباهات به شما کمک می‌کند تا دچار این اشتباهات نشوید و سریع ایرادهای خود را رفع کنید.
- فشار زیاد انگشت‌ها روی سیم‌ها که باعث خستگی و درد می‌شود.
- جابه‌جایی نادرست بین پوزیسیون‌ها که منجر به صدای ناهنجار می‌شود.
- عدم استفاده از انگشت چهارم که باعث محدود شدن اجرای نت‌ها می‌شود.
- قرار نگرفتن صحیح مچ دست که موجب کاهش سرعت و دقت اجرا می‌شود.
نکات لازم برای تغییر سریع‌تر پوزیسیون هنگام سه تار نوازی
توجه به نکات زیر به شما کمک می‌کند تا خیلی سریع روی پوزیسیون‌های سه تار مسلط شوید:
- همیشه با پوزیسیون اول شروع کنید و زمانی به پوزیسیون‌های بالاتر بروید که به خوبی روی پوزیسیون‌های قبلی مسلط شده باشید.
- وضعیت بدنی صحیح را حفظ کنید. دست‌ها‌ی‌تان باید آزاد و بدون فشار باشند.
- به صدای تولید شده دقت کنید، نت‌های خفه یا ناهنجار، نشانه‌ی عدم تسلط بر پوزیسیون است.
- از استادتان بخواهید تا وضعیت دست‌ها و انگشت‌های‌تان را به خوبی بررسی و ایرادهای لازم را رفع کند.
نتیجه‌گیری
شناخت و تسلط بر پوزیسیون‌ها یا دستان سه‌تار، یکی از مهم‌ترین مراحل یادگیری این ساز ظریف و لطیف است. هرچه هنرجو با موقعیت‌های مختلف دست چپ روی دسته ساز آشناتر شود، اجرای قطعات برایش ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد شد. پس توصیه می‌شود از همان ابتدا با دقت، تمرکز و پشتکار، پوزیسیون‌ها را بیاموزید تا در آینده بتوانید به‌راحتی و با تسلط، سه‌تار بنوازید.
همان‌طور که مطالعه کردید، برای یادگیری درست دستان سه تار باید انگشت‌گذاری و حرکت بین پوزیسیون‌های سه تار، به درستی انجام شود. درواقع شما باید از همان ابتدا به شکل اصولی، آموزش ببینید. از این‌رو، نقش استاد در یادگیری بسیار مهم است. در این راستا ما در آکادمی وب نوازان با کمک اساتید باتجربه‌مان به شما کمک می‌کنیم تا به شکل اصولی سه تار را یاد بگیرید. اساتید ما در حین آموزش، نظارت کاملی روی اجرای درست نت‌ها و تغییر پوزیسیون‌ها دارند و مانع از اجرای نادرست و اشتباه توسط شما می‌شوند.
خبر خوب این است که ما کلاس‌های‌مان را به شکل آنلاین برگزار می‌کنیم و به همین دلیل هرکجای دنیا که باشد می‌توانید به سادگی سه تار یاد بگیرید. اگر در رابطه با نحوه برگزاری کلاس آنلاین موسیقی سوال و ابهامی دارید، می‌توانید درخواست مشاوره رایگان کنید و با خیال راحت اقدام به ثبت نام کنید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
