پروفسور «هرمز فرهت» درگذشت و این غمی بزرگ برای موسیقی ایران است؛ او موسیقی را در ایالات متحده و در دانشگاه یو‌سی‌ال‌ای کالیفرنیا آموخت و مدارک لیسانس را از این دانشگاه و فوق لیسانس را از کالج میلز دریافت کرد و هم‌زمان تز خود را با نظارت «داریوس میو» (آهنگساز برجسته فرانسوی) با خلق «سمفونی کنسرتانته» به پایان رساند و سپس مطالعات خود را درباره آهنگسازی ادامه داد. با تمام اینها او همواره تاکیدی عمیق به موسیقی سنتی ایران داشت و تمرکزِ خود را روی مبحث «دستگاه» گذاشته بود. نتیجه‌ی تحقیقاتِ او در این زمینه، اثری با نام «مفهوم دستگاه در موسیقی ایران» است که توسط انتشارات کمبریج منتشر شده و یکی از مهم‌ترین منابع به زبان انگلیسی درباره موسیقی سنتی ایران است. او سال‌ها ریاست دپارتمان موسیقی دانشگاه «ترینیتی» دوبلین را بر عهده داشت و علاوه بر آن مجموعه‌ای ارزشمند از قطعات موسیقی شامل سمفونی، کنسرتو، موسیقی مجلسی، آوازهای کُر، ترانه‌ها و موسیقی پیانو نوشت.
او هم‌چنین درباره‌ی موسیقی دستگاهی گفته است: «به هر حال می‌توانم بگویم موسیقی سنتی آذوقه مردمِ شهرنشین است. موسیقی‌ای است مربوط به گذشته. رپرتوار و مجموع قطعاتی در آن وجود دارد که بر مبنای آن موسیقی به صورت بداهه پردازی انجام می‌شود. در این سال‌ها اعتقاد من بر این است که نمی‌توان موسیقی سنتی را کنار گذاشت؛ اما اگر بخواهیم آن را به همان صورت اجرا کنیم، باید بپذیریم که موسیقی متحولی نیست، یعنی نمی تواند ایجاد نماینده حرکت های نوین باشد. موسیقی سنتی بسیار ظریف، زیبا و محترم است، به همین خاطر باید حفظ گردد، به خصوص اینکه کسانی به آن علاقه مند هستند و در آینده نیز خواهند بود. موسیقی ایرانی دارای خصوصیاتی است که هویتش را از موسیقی کلاسیک غرب کاملا مشخص می کند. موسیقی ایرانی، موسیقی یک صدایی است یعنی موسیقی است که در یک زمان، شما فقط یک تن می شنوید، اما موسیقی کلاسیک غرب، موسیقی چند صدایی است یعنی موسیقی از تلفیق اصوات مختلف در یک زمان روی اصولی متدون خلق می شود. این جدایی و فردیت موسیقی ایرانی، خودش یک جذبه ای دارد. چون به قدری متفاوت است که در نوع خودش، یک خاصیت و لطف خیلی انسانی و فردی دارد.»
او بر این اعتقاد است که موسیقی ایرانی متکی است بر بداهه نوازی و بداهه خوانی، سنتی که در موسیقی کلاسیک غرب تقریبا از میان رفته است و همین سبب شده که موسیقی سنتی دارای ارزش‌هایی مخصوص به خود باشد.
«هرمز فرهت» در زمینه آهنگسازی فیلم هم فعالیت داشته و با کارگردان‌هایی مانند فرخ غفاری، داریوش مهرجویی و ناصر تقوایی همکاری کرده است. از جمله این آثار می‌توان به موسیقی متن فیلم‌های «جنوب شهر»، «گاو»، «پستچی»، «آقای‌هالو»، «دایره مینا» و «آرامش در حضور دیگران» اشاره کرد.
پدرِ او در جوانی نوازنده‌ی تار و از شاگردان درویش خان بود، اما تمایلِ او از نوجوانی به موسیقی کلاسیک معطوف شد و دنبال آن رفت تا اینکه استادش در دانشگاه کالیفرنیا او را قانع کرد که تز دکتری خود را روی موسیقی ملی بنویسد. او در گفت‌وگویی درباره‌ی علایقش در زمینه‌ی موسیقی سنتی ایران گفته است: «من سال‌ها قبل در زمینه‌ی تعزیه اقداماتی را انجام دادم و از اجراهای تعزیه در شهرهای مختلف ایران صدابرداری و فیلمبرداری کردم، می‌توانم بگویم علاقه به مطالعه در مورد تعزیه به عنوان نوعی از نمایش سنتی ایران را من در کشور زنده کردم و در همین زمینه یک گروه کامل تعزیه را به تهران آوردم و از آنان فیلمبرداری کردم. به هر حال باید به این نکته توجه داشت که موسیقی سنتی ایران تنها متعلق به شهرهای تهران، اصفهان، کاشان و شیراز است. به کردستان، خراسان و بلوچستان تعلق ندارد. در حالی که ایران کشور پهناوریست و دارای انواع و اقسام موسیقی محلی که هنوز هم اطلاعات زیادی در مورد آنها نداریم. ده‌ها ساز محلی هست که کسی آنها را هنوز نمی‌شناسد.»
تحصیلات این آهنگساز البته در زمینه موسیقی کلاسیک غربی است و آن زمان که تصمیم گرفت در زمینه‌ی موسیقی سنتی ایران تحقیق کند، به ایران بازگشت و حدود یک سال و نیم از شخصیت های موسیقی سنتی ایران بهره گرفت. او در این مدت تار و سه‌تار و سنتور را نیز فراگرفت. استدلالش نیز این بود که وارد دنیای موسیقی شدن باید به وسیله اجرا باشد، به خصوص آنکه انتظار بحث‌های علمی از شخصیت‌های بزرگ موسیقی بی ثمر است. «هرمز فرهت» البته به این نکته نیز اشاره داشت که: « آن کارهای من که با رنگ‌آمیزی ایرانی و یا با تم‌های ملی ایرانی ارتباط دارند تنها بخش کوچکی از آثار من هستند. می‌توانم بگویم که موسیقی من رابطه عمدی با موسیقی ملی ندارد. بیشترین آثار من دارای تم‌ها و ملودی‌هایی هستند که خودم خلق کرده‌ام.»
او در سال‌های بسیاری از ایران دور ماند؛ اما هم‌چنان موسیقی ایرانی را دغدغه‌ی خویش قرار داده است؛ او در سال‌های پایانی عمر خویش بیش‌تر مشغول انجام کارهای تحقیقاتی خودش بود و در پاسخ به این پرسش که در سال‌های دوری از وطن تا چه اندازه آثار آهنگسازان را پیگیری کرده، گفته است: «نمی‌توانم بگویم که تمام آثار آهنگ‌سازانِ ایرانی را پیگیری کرده‌ام, اما کم وبیش با تعدادی از دوستانِ اهلِ موسیقی در اینجا تماس هایی داشتم و به وسیله پسر عمویم (شاهین فرهت) و هم‌چنین دوستم (لوریس چکناواریان) در جریانِ آنچه در موسیقی ایران می گذشت، قرار گرفته‌ام.»
چندی قبل در مراسم بزرگداشتِ او «لوریس چکناواریان» ـ آهنگساز و رهبر ارکستر ـ گفت: «هرمز فرهت از جمله آهنگسازان بزرگ موسیقی ایرانی است که تحقیقات متنوع و متعددی در حوزه‌های مختلف موسیقی کرده است و یکی از آثار او که با آن خاطره داریم موسیقی فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی است.»
هوشنگ کامکار ـ آهنگساز ـ نیز اظهار کرد: «یکی از ویژگی‌های یک هنرمند، داشتن شخصیت هنری است. فرهت از شخصیت هنری والایی برخوردار است و همه ما از او آموخته‌ایم. او از جمله مدرسان صاحب نام موسیقی است که طی دوران حضورش در دانشکده هنرهای زیبا خدمات بسیار قابل توجهی را به دانشجویان رشته موسیقی انجام داد. هرمز فرهت یکی از استادان قدیمی من بوده است و زمانی که من در ایران فارغ‌التحصیل شدم به واسطه رتبه‌ای که آورده بودم٬ او به من کمک کرد که از دانشگاهی در ایتالیا بورسیه بگیرم و بعدها نیز فرصتی فراهم شد که در آمریکا نیز بورسیه شوم. زمانی که در آمریکا مشغول به تحصیل بودم٬ نخستین کتابی را که درباره موسیقی ایران نوشته شده بود و اتفاقا به قلم استاد هرمز فرهت بود، مطالعه کردم و با خواندن این کتاب متوجه دانش بالای استاد فرهت در حوزه موسیقی کلاسیک ایرانی شدم. او یکی از با شخصیت‌ترین هنرمندان کشور ما بوده و هست که امیدوارم از این پس هم بتوانیم قدردان زحمات استاد فرهت باشیم.»
منبع: موسیقی ما
