بداهه نوازی (Musical improvisation) در موسیقی روشی است که نوازندگان در لحظه و بدون آمادگی قبلی اقدام به خلق قطعه ی جدیدی می‌کنند. حتما این مسئله برای شما هم اتفاق افتاده است که بدون اینکه از قبل به چیزی فکر کنید شروع به نوشتن کنید و تمام احساسات و افکارتان را در غالب کلماتی خالصانه روی کاغذ بیاورید. انسان معمولا در این زمان ها به چیزهایی که می‌نویسد فکر نمی‌کند فقط ذهن خود را مثل یک پرنده در فضای خیالات و عواطفش پرواز می‌دهد و هر چه را که قلبش می‌گوید می‌نویسد.
کلمه ی «بداهه» به معنای «بدون فکر کاری را انجام دادن» است و «بداهه نوازی» یعنی ساختن آنی و فوری یک قطعه موسیقی بدون فکر کردن به نت ها.
«بداهه نوازی» یک هنر است که به نوازنده کمک می‌کند تا بدون اینکه با زبانش سخنی بگوید شروع به حرف زدن کند. اکثر نوازندگان این کار را برای دل خودشان انجام می‌دهند اما بسیاری از نوازندگان حرفه ای و اساتید بزرگ موسیقی آنقدر روی سازهای موسیقی و احساسات خود تسلط دارند که حتی از بداهه نوازی های خود هم یک اثر شاهکار خلق می‌کنند. در برخی مواقع موسیقیدانان این آثار را منتشر می‌کنند تا علاقه مندان بتوانند از صدای ساز آن ها بهره ببرند.
چگونه می‌توان بداهه نوازی کرد؟
یکی از اصول بداهه نوازی این است که نوازنده باید به تمام اصول پایه ای و مبانی موسیقی مسلط باشد. اما علاوه بر این مسئله بداهه نوازان یک مهارت منحصر به فرد دیگر هم دارند. آنها می‌توانند موقع نواختن جوری نت ها را کنار یکدیگر قرار دهند که ترکیب منحصر به فردی ایجاد کند.
اگر شما هم به این هنر اصیل علاقه دارید اول باید مهارت نوازندگی خود را به حد عالی برسانید و سپس زمان هایی را برای خلوت کردن با سازتان اختصاص دهید. در این زمان ها تنها کافیست ذهنتان را از تمام افکار خوب و بد خالی کنید و اجازه دهید روحتان به پرواز درآید.
این سبک از نوازندگی بیش از هرچیزی به تمرین احتیاج دارد. چرا که نوازنده در وهله اول باید با تمام گام های موسیقی آشنایی داشته باشد. اهمیت قواعد در بداهه نواختن بسیار زیاد است چراکه نوازنده باید بدون آنکه تغییر ناخوشایند و غیرمنتظره ای در قطعه رخ دهد آن چیزی که در ذهنش تصور می‌کند را بنوازد.
چرا دوست داریم بداهه نوازی کنیم؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید نکته ای را گوشزد کنیم آن هم این است که بداهه نواختن کاملا با نواختن گوشی یک آهنگ فرق دارد. برخی افراد زمانی که یک آهنگ را می‌شنوند و خودشان بدون نت شروع به نواختن می‌کنند خیال می‌کنند که بداهه نوازی کرده اند.
اما «بداهه نوازی» یعنی خلق یک اثر ناب و منحصر به فرد که از احساسات شما سخن می‌گوید، قطعا لذت بخش بودن این مسئله هم به همین دلیل است.
گاهی اوقات حرف های ما نمی‌توانند به اندازه کافی احساست ما را بیان کنند و ما نیاز داریم تا از زبان جدیدی برای سخن گفتن استفاده کنیم، به قول بتهوون:
آن جا که سخن از گفتن باز می‌ماند، موسیقی آغاز می‌شود.
نکات مهم برای تقویت مهارت بداهه نوازی
اگر می‌خواهید در بداهه نوازی موفق شوید باید دو مهارت اصلی را در خود تقویت کنید. اول اینکه «خوب گوش دهید» زمانی که به آهنگی گوش می‌دهید تمام توجه خود را به ملودی های آن معطوف کنید. سعی کنید وقتی به یک قطعه جدید گوش می‌کنید بفهمید که چه اتفاقی در طی آن رخ می‌دهد، چه زمانی سکوت رخ می‌دهد، کجای قطعه آهنگ سریع تر می‌شود، کجا سرعت کاهش پیدا می‌کند و….
علاوه بر آن سعی کنید قطعه را که گوش می‌دهید به واقعه ای نسبت دهید، در ذهن خود برای آن یک تصویر بسازید و سعی کنید پی ببرید که این تصویر در ذهن شما چه رنگ هایی دارد، چه احساسی پشت آن پنهان است و می‌خواهد چه چیزی به شما بگوید؟
نکته دوم برای تقویت مهارت بداهه نوازی این است که خوب تمرین کنید، به عنوان یک نوازنده باید انقدر با ساز خود آشنا باشید که بتوانید هرتصویری که در ذهنتان نقش بست را روی ساز پیاده کنید.
بداهه نوازی در موسیقی ایرانی
بداهه نوازی یکی از بخش های جداناپذیر موسیقی اصیل ایرانیست. زمانی که یک خواننده یا نوازنده از اجرای ردیف ها یا نغمه های معروف جدا شود و با توجه به مهارت های خود در مایه ای که مناسب قطعه است بنوازند یا بخواند، بداهه نوازی کرده است.
از آن جایی که موسیقی اصیل ایرانی از روی نت ها اجرا نمی‌شود و به صورت گوشی فراگرفته می‌شود، موسیقی دانان ما مهارت بسیار زیادی در خلق آثار جدید دارند.
بداهه نوازان می‌توانند تمام نغمه ها و جملاتی که در ذهن دارند را با سلیقه خود و مطابق با احساساتشان در آن لحظه به کار گیرند و بنوازند.
بداهه نوازی در موسیقی کلاسیک
موسیقی کلاسیک به دقیق بودن و محدودیت هایی که دارد معروف است، به طوریکه در اجرای این سبک، موسیقیدان باید دقیقا همان نت هایی که آهنگساز نوشته است را اجرا کند. به همین دلیل به نظر می‌رسد که بداهه نوازی در موسیقی کلاسیک جایی ندارد.
اما جالب است بدانید که این سبک در گذشته این چنین دقیق و وابسته به قوانین نبوده. حتی آهنگسازان بزرگی مثل بتهوون و موتزارت هم در میان قطعات خود اندکی از خودشان هنرنمایی می‌کردند.
بداهه نوازی در موسیقی جاز
بیشتر افراد هنگامی که کلمه جاز را می‌شنوند اولین تصویری که در ذهنشان نقش می‌بندد بداهه نوازی های با شکوه و هنرمندانه‌ی سازهایی مثل ترومپت و ساکسیفون است. حقیقت این است که بداهه نوازی یکی از اصلی ترین ملزومات سبک نوازندگی جاز است و هنرمندان جاز یکی از ماهرترین بداهه نوازان تاریخ موسیقی اند.
