نت شاهد ، آغاز و ایست در موسیقی ایرانی جزو مباحث تخصصی و تئوریک هستند که مفهوم آن نسل به نسل و به صورت شفاهی بین علاقمندان و نوازندگان موسیقی ایرانی گردیده است. امروز در این مقاله قصد داریم تا به صورت ساده و کاملا قابل فهم این سه اصطلاح را برای شما شرح دهیم.
نت شاهد در موسیقی ایرانی
حتما تا به حال این احساس را تجربه کرده اید که یک ملودی یا آهنگ خاص را می‌شنوید و پس از آن تا ساعت ها تمام یا بخش خاصی از آن ملودی در ذهن شما اجرا می‌شود. اما اگر کمی دقت کنید متوجه می‌شوید که این پدیده فقط برای برخی از قطعات موسیقی صدق می‌کند و همه ی آن ها چنین خاصیت ماندگاری و جذابیتی را ندارند. به نظر شما ویژگی خاص این گونه قطعات چیست و چرا فقط برخی آهنگ ها این گونه اند؟ دلیل این مسئله وجود یک نت خاص و شاخص در قطعه موسیقی است که به آن «نت شاهد» می‌گویند.
طبق تعاریف اساتید موسیقی سنتی ایرانی نت شاهد به نتی گفته می‌شود که در یک ملودی یا آهنگ بیشتر از سایر نت های موسیقی شنیده شود. در واقع نت شاهد صفت مرکزیت را در موسیقی ایفا می‌کند. در بیان ساده تر اگر قطعه ی موسیقی را مثل منظومه شمسی در نظر بگیریم نت شاهد نقش خورشید را ایفا می‌کند و بقیه ی نت ها در یک قطعه از آن تاثیر می‌گیرند، حول محور آن در گردش اند و تمایل دارند تا به آن نزدیک شوند.
مهم ترین نت در موسیقی ایرانی نت شاهد است به طوری که در نامگذاری گوشه های موسیقی هم اهمیت دارد. فاصله ی اطراف نت شاهد به اندازه ربع پرده است و برای مثال در دستگاه شور با نت شاهد «می» ، نت فا با علامت عروضی سری ، میل به نزدیک شدن به نت شاهد «می» را دارد اما همین نت یعنی «نت فا سری» در گوشه مخالف دستگاه سه گاه سل به نت «سل» نزدیک تر می‌شود.
نت آغاز
در تقسیم بندی مقامی موسیقی یعنی همان تقسیم بندی که پیش از تحول مقام ها به دستگاه ها در ایران رایج بوده، مهم ترین نت درجه اول مقام یا همان نت پایه است. نت آغاز همان طور که از نامش مشخص است در شروع یک ملودی با دستگاه موسیقی به کار می‌رود و نت آغازگر یک اجرای کامل به شمار می‌رود.
نت ایست
در موسیقی ایرانی نت ایست به نتی گفته می‌شود که ملودی بر روی آن تمام می‌شود و به همین دلیل به آن نت «نت خاتمه» هم می‌گویند. در برخی از گوشه های موسیقی برای ایجاد تنوع و جلوگیری از تکرار، بازگشت ملودی روی نتی غیر از شاهد متوقف می‌شود که همان نت ایست است.
در موسیقی ، دو نوع نت ایست برای گوشه وجود دارد. نت ایست موقت و نت خاتمه. نمونه هایی از نت ایست موقت در دستگاه نوا دیده می‌شود. نت خاتمه که همان نت ایست نهایی است انتهای گوشه را رقم می‌زند و نمونه های آن نیز در آواز افشاری یافت می‌شود.
