صدای سه‌تار، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که هر کدام می‌توانند بهبود یا افت کیفیت آن را به همراه داشته باشند. به عبارت دیگر اجزای مختلف ساز و نوع متریال به کار رفته در ساخت ساز، از عوامل مؤثر بر صدای سه تار به شمار می‌روند. در این مقاله به بررسی این عوامل پرداخته و راهکارهایی برای بهبود صدای سه تار، ارائه می‌دهیم.
نقش عوامل مؤثر بر صدای سه تار
در ابتدای یادگیری سه تار، هنرجویان مبتدی متوجه نوع و جنس صدا نمی‌شوند. ولی به مرور و با پیشرفت در نوازندگی، انتظار می‌رود که هنرجو متوجه تفاوت صدا شود و بداند که چه عواملی در صدای ساز دخیل است. همچنین انتظار می‌رود که در صورت نامناسب بودن صدای سه تار، هنرجو بتواند با شناسایی علت آن، راهکاری برای بهبود صدای ساز ارائه دهد.
برای بهبود کیفیت صدای سه‌تار، می‌توان از روش‌های مختلفی مانند انتخاب سیم‌های مناسب، تنظیم صحیح خرک و رعایت شرایط نگهداری بهره برد. همچنین تمرین تکنیک‌های صحیح نوازندگی نیز نقش بسزایی در تولید صدای دلنشین دارد. در ادامه به بررسی عوامل مؤثر بر صدای سه تار می‌پردازیم:
صفحه سه تار
یکی از اولین و مهم‌ترین عواملی که در صدای خروجی سه تار نقش دارد، صفحه‌ی ساز است. زیرا سیم‌ها روی صفحه قرار دارد و اولین بخشی که ارتعاش سیم‌ها را دریافت می‌کند، صفحه است. به همین دلیل، این‌که این بخش از ساز، صدا را چگونه بازتاب بدهد، بسیار مهم است. درواقع دریافت صدای شفاف و کامل تا حد زیادی بستگی به نحوه‌ی ساخت صفحه دارد. صفحه‌های نامرغوب، اصولا صداهای مرده و خفه دارند.
تأثیر جنس چوب بر صدای سه تار
جنس چوب استفاده شده در ساخت سه‌تار یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر صدای آن است. معمولاً از چوب توت برای صفحه، گردو برای دسته و افرا برای کاسه استفاده می‌شود. هر کدام از این چوب‌ها ویژگی‌های صوتی خاصی دارند که بر تن و طنین صدا تأثیر می‌گذارند.
کاسه سه تار
یکی دیگر از اجزای مهم که در صدای خروجی ساز نقش مهمی دارد، کاسه سه تار است. سازگران اصولا طبق یک الگوی هندسی مشخص، ترکه‌ها را کنار یکدیگر قرار می‌دهند و به این شکل کاسه سه تار درست می‌شود. با توجه به سلیقه سازگر، سه تار‌ها به شکل کاسه بزرگ و کاسه کوچک ساخته می‌شوند. طبیعی است که سه تارهای کاسه‌بزرگ، صدای گسترده‌تر و فراگیرتری دارند. ولی صدای سه تارهای کاسه کوچک، نرم و گرم است و حالت ناله دارد.
جنس پرده‌ها
در بررسی عوامل مؤثر بر صدای سه تار، نباید از جنس پرده‌های سه تار غافل شد. اصولا پرده سه تارهای مرغوب از جنس روده‌ی تابیده‌شده حیوانات است. سه تارهایی که پرده‌های آن‌ها از الیاف مصنوعی ساخته می‌شود، کیفیت سه تارهای ساخته شده از روده‌ی حیوانات را ندارند. زیرا هم استحکام خوبی ندارند و در اثر انگشت‌گذاری مداوم، ریش‌ریش و فرسوده می‌شوند. ضمن این‌که بخش زیادی از صدا را در خود می‌بلعند و درنتیجه صدای خروجی بی‌کیفیت می‌شود.
ارتفاع خرک
از دیگر عوامل مؤثر بر صدای سه تار، خرک است. درواقع ارتفاع و جنس چوب خرک بر نحوه انتقال ارتعاشات سیم‌ها به صفحه تأثیر می‌گذارد و درنتیجه روی طنین و شفافیت صدا اثرگذار است. هرچه ارتفاع خرک بیش‌تر باشد، فاصله‌ی سیم‌ها از صفحه بیش‌تر می‌شود و درنتیجه صدا، حالت خفه‌ای پیدا می‌کند. به طور استاندارد، ارتفاع خرک باید 5 الی 6 میلی‌متر باشد. همچنین مهم است که هر سیم داخل شکاف مخصوص به خود قرار گیرد.
تأثیر رطوبت بر صدادهی سه تار
رطوبت یکی از عوامل مهم در تغییر صدای سه‌تار است. قرار گرفتن ساز در محیط‌های بسیار مرطوب یا خشک می‌تواند باعث تغییر درجه رطوبت چوب شود و درنهایت کیفیت صدای ساز، افت پیدا کند. به همین دلیل نحوه نگهداری از سه تار و قرار دادن آن در محفظه‌ها و کاورهای خاص، در حفظ کیفیت ساز تأثیرگذار است.
شیوه‌ی کوک کردن
اگر می‌خواهید که صدای خروجی سازتان استاندارد باشد باید به شکل استانداری هم کوک شود. به همین دلیل نحوه‌ی کوک کردن سه تار نقش زیادی در صدای ایجادشده از آن دارد.
مهارت نوازنده
در نهایت یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر صدای سه تار، مهارت و توانایی نوازنده است. به همین دلیل اصولا صدایی که هنرجویان مبتدی از ساز تولید می‌کنند، ناهنجار و گوش‌خراش است. البته که این موضوع با تمرین حل می‌شود؛ ولی نوازنده ماهر می‌داند که چگونه بنوازد و روی انواع تکنیک‌های سه تار نوازی تسلط دارد. فراموش نکنید که یکی از مهم‌ترین عوامل در تولید صدای زیبا از سه‌تار، تکنیک مضراب‌زنی است. زاویه، شدت و سرعت مضراب بر رنگ و حجم صدا اثرگذار است. به همین دلیل، تمرین دقیق این تکنیک‌ها می‌تواند صدای نوازندگی را شفاف‌تر و حرفه‌ای‌تر کند.
نتیجه‌گیری
همان‌طور که مطالعه کردید، سه‌تارها بسته به مدل، جنس چوب، نوع ساخت و حتی نوازنده، صدای متفاوتی دارند. به همین دلیل، قبل از خرید ساز، باید حتماً چند مدل مختلف را امتحان کرد و به تفاوت‌های صدایی آن‌ها توجه نمود.
برای جلوگیری از افت کیفیت صدا، باید به نگهداری صحیح از سه تار توجه ویژه داشت. تمیز کردن منظم، تعویض به‌موقع سیم‌ها و جلوگیری از ضربه یا فشار بیش از حد به ساز، از جمله اقداماتی است که می‌تواند مانع کاهش کیفیت صدای سه‌تار شود.
با رعایت این نکات و شناخت عوامل مؤثر بر صدای سه‌تار، می‌توانید صدای ساز خود را بهبود بخشیده و از سه‌تارنوازی، لذت بیشتری ببرید.
همان‌طور که اشاره کردیم یکی از عوامل مؤثر بر صدای سه تار، مهارت و توانایی نوازنده است. به همین دلیل تکنیک‌هایی که نوازنده اجرا می‌کند بسیار مهم است. این تکنیک‌ها قابل یادگیری و آموزش است. تنها کافی است که آموزش خود را از همان ابتدا در آموزشگاه معتبری آغاز کنید. در این راستا اگر به دنبال آموزشگاه معتبر و با سطح آموزشی بالایی هستید و از طرف دیگر دوست دارید که آموزش خود را به شکل آنلاین پیش ببرید، ما در آکادمی وب نوازان در خدمت شما هستیم.
اگر می‌خواهید که بعد از کسب اطلاعات بیش‌تر، اقدام به ثبت نام کنید و آموزش خود را پیش ببرید، می‌توانید از امکان مشاوره رایگان استفاده کنید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
