در دل موسیقی ایرانی، سازی نفس‌گیر و دل‌نشین وجود دارد که نوایش از عمق جان می‌آید. نی، سازی ساده اما پر از پیچیدگی‌های فنی و احساسی است. نوای سوزناک و از دل برآمده‌ی ساز نی، راهی برای بروز احساسات و غم‌های نشسته بر جان آدمی است. احتمالا شما هم دوست دارید که با دمیدن نفس در نی، احساسات خود را بروز دهید، ولی پیش از هرچیز باید این ساز را به خوبی بشناسید تا مطمئن شوید که دوست دارید این ساز را یاد بگیرید یا نه.
در این مقاله به هر آن‌چه که لازم است درباره‌ی این ساز بدانید، پرداخته‌ایم و اطلاعات کاملی درباره‌ی این ساز ارائه داده‌ایم. احتمالا بعد از مطالعه‌ی این مطلب، می‌توانید درباه‌ی یادگیری نی، با اطمینان بیش‌تری تصمیم بگیرید.
معرفی کامل ساز نی
نی جزء سازهای بادی به شمار می‌رود که از دیرباز در ایران رایج بوده و قدمتی بسیار طولانی دارد. این ساز از یک قطعه گیاه نی، ساخته می‌شود. البته که امروزه این ساز را با مواد مصنوعی نیز می‌سازند. برای ساخت این ساز، گیاه نی را طوری برش می‌زنند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود. لازم به ذکر است که نی در مناطق مختلف ایران نواخته می‌شود و بر این اساس انواع ساز نی وجود دارد. در این میان نی هفت بند از بقیه معروف‌تر است. این نوع نی دارای هفت قسمت و 5 سوراخ است که صدای نی با دمیدن نفس داخل ساز و انگشت‌گذاری روی سوراخ‌ها ایجاد می‌شود. این صدا بسیار پراحساس، نرم و غمگین است. به همین دلیل این ساز در بسیاری از قطعات عرفانی و موسیقی سنتی ایرانی نقش مهمی دارد.
لازم به ذکر است که نی یکی از کهن‌ترین سازهای بشر است و در فرهنگ‌های مختلف جهان، از جمله ایران، مصر، هند و ترکیه حضور دارد. اما در موسیقی سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. نوای نی در مجالس عرفانی، مناجات‌ها، موسیقی مقامی و دستگاهی شنیده می‌شود. این ساز، نماد غم، نیایش و عرفان است.
اجزای نی
نی در ظاهر بسیار ساده به نظر می‌رسد اما همین ساختار ساده، راز صدای خاص آن است. اجزای اصلی نی عبارتند از:
- بدنه (لوله نی): از گیاه نی طبیعی ساخته می‌شود و طول آن معمولاً بین ۴۰ تا ۷۰ سانتی‌متر است.
- بندها: نقاطی که لوله نی را نگه می‌دارند و مانع از ترک‌خوردگی آن می‌شوند.
- سوراخ‌ها: نی دارای ۶ سوراخ در جلو و ۱ سوراخ در پشت است که با انگشت‌گذاری کنترل می‌شوند.
- سر نی (لب‌گیر): بخشی است که نوازنده آن را در دهان می‌گیرد. نی برخلاف بسیاری از سازهای بادی، به صورت مورب در دهان قرار می‌گیرد و نوازنده باید با لب پایین خود لبه نی را کنترل کند.
استایل نوازندگی ساز نی
نی به صورت عمودی نواخته می‌شود اما در دهان به صورت مورب قرار می‌گیرد. نوازنده نی را با دو دست نگه می‌دارد، دست چپ در بالا و دست راست در پایین. انگشت‌ها باید به شکلی روی سوراخ‌ها قرار بگیرند که به طور کامل آن‌ها را ببندند. حالت بدن، شانه‌ها، و لب‌ها نقش بسیار مهمی در تولید صدای صحیح دارند. نشستن درست و کنترل تنفس نیز بخش مهمی از تمرین است.
شیوه‌ی نواختن نی و فرآیند تولید صدا از آن
برای نواختن نی باید آن را بین دو دندان نیش جا داد و زبان را گرد کرد. البته که اساتیدی مانند جمشید عندلیبی زبان را در بالا نگه می‌دارند. ولی به طور کلی تولید صدا در ساز نی از طریق عبور هوا از لب‌های نوازنده به داخل لوله‌ی نی انجام می‌شود. نوازنده باید هوا را با مهارت خاصی از لب پایین به داخل نی بفرستد، به‌طوری که لبه بالایی نی مرتعش شود و صدایی تولید کند. کنترل نفس و زاویه لب‌ها نقش بسیار مهمی در کیفیت صدا دارد. البته که نباید از نقش انگشت‌گذاری روی نی نیز غافل شد. همزمان با دمیدن نفس، انگشت‌ها باید به شکل اصولی روی سوراخ‌ها قرار بگیرد تا به این شکل طول هوا مرتعش، کم و زیاد شود و به این شکل صدا زیر و بم شود. در کل رایج‌ترین شیوه نی‌نوازی، شامل شیوه‌های نایب اسدالله و کسایی است.
نحوه کوک کردن ساز نی
نی برخلاف سازهای دیگر، کوک‌پذیر نیست و تنها روی یک کوک تنظیم می‌شود. در واقع برای نواختن در کوک‌های مختلف، باید سازهای متفاوتی را تهیه کنید. درواقع کوک نی به طول و ضخامت ساز بستگی دارد. به طوری که Do بلندترین و Do با ۷ فاصله کوتاه‌ترین نی هستند. کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم، صدای حاصله بر اساس دیاپازون، هر نتی که بود آن نت کوک نی است.
نت‌های نی
لازم به ذکر است که نی دارای وسعت صدای 3 اکتاو است و در این گستره‌ی صوتی امکان تولید 4 صدا (رجیستر) را دارد که عبارتند از:
بم
نت‌های دو (دست بسته)، ر (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، می (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، فا (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، فا# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، سل (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵) لا (دست باز). نت سی در این اکتاو وجود ندارد ولی نوازنده‌ها قادر به اجرای سی بمل با لب هستند.
اوج
دقیقاً همانند بم اما یک اکتاو بالاتر. دو نت آخر (سل و لا) در این صدا با صدای غیث مشترک است.
غیث
نت‌های سل (دست بسته)، لا (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، سی (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، دو (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، دو# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، ر (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵)، می (دست باز).
پس غیث (تا فا)
دقیقاً همانند بم و اوج اما یک اکتاو بالاتر از اوج و دو اکتاو بالاتر از بم. سه نت اول (دو ر می) با غیث مشترک است. امکان اجرای نت آخر لا (دست باز) معمولاً وجود ندارد و حتی نت سل نیز در نی‌های کوچک نامفهوم شنیده می‌شود.
معرفی اساتید معروف ساز نی
اساتید بزرگی همچون حسن کسایی، محمد موسوی و عبدالنقی افشارنیا از چهره‌های ماندگار در هنر نی‌نوازی ایران هستند که سبک‌ها و مکتب‌های مختلفی را پایه‌گذاری کرده‌اند.
آیا یادگیری نی بدون استاد ممکن است؟
بسیاری از افراد فریب ظاهر ساده‌ی نی را می‌خورند و فکر می‌کنند که یادگیری این ساز کوچک، ساده است. اما حقیقت این است که بر خلاف ظاهر این ساز، نی یکی از سخت‌ترین سازهای بادی برای یادگیری است. بسیاری از هنرجویان در ابتدا تنها می‌توانند از نی هوا خارج کنند و نمی‌توانند صدایی ایجاد کنند. البته که این مسئله با تمرین خوب و باکیفیت حل می‌شود. به شرطی که شما از آموزش درست و اصولی برخوردار شوید.
درواقع اگرچه امروزه منابع و آموزش‌های آنلاین بسیاری برای یادگیری نی وجود دارد، اما این ساز آن‌قدر ظریف و تکنیکی است که توصیه می‌شود حتماً با راهنمایی یک استاد باتجربه شروع به یادگیری کنید. اصلاح لب‌گیری، کنترل نفس و درست شنیدن فواصل صوتی نیاز به بازخورد دقیق دارد که تنها از یک معلم ماهر، قابل دریافت است. البته که ما موافقیم که پیدا کردن استاد خوب، زبده و بااخلاق در محل زندگی خود، سخت و زمان‌بر است. به همین دلیل ما در آکادمی وب نوازان کار را برای شما آسان کرده‌ایم و هر کجای دنیا که باشید با آموزش آنلاین موسیقی دست شما را در دستان اساتید باتجربه‌ی خود می‌گذاریم. قطعا در این حالت یادگیری ساز نی آسان‌تر می‌شود.
کلاس آنلاین موسیقی در وب نوازان به صورت آنلاین و تصویری برگزار می‌شود و شما و استاد تنها در کلاس حضور دارید و در طی کلاس می‌توانید سوال‌های خود را از استاد بپرسید.
اگر هنوز تصمیم نگرفته‌اید که می‌خواهید نواختن نی را یاد بگیرید یا نه؟ و یا اگر مطمئن نیستید که با آموزش آنلاین می‌توانید به خوبی موسیقی را یاد بگیرید، می‌توانید درخواست راهنمایی تخصصی و رایگان موسیقی کنید تا کارشناسان ما شما را راهنمایی کنند.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
