ساز جنبش یکی از سازهای زهی نسبتا مدرن در موسیقی ترکیه است. این ساز در سال 1930 توسط نوازنده و موسیقیدان ترکی «علی زین العابدین» اختراع شد و به عنوان یکی از سازهای ملی ترکیه به ثبت جهانی رسید. جنبش در مدت زمان کوتاهی پس از تولید در موسیقی ترکیه جا باز کرد و به یکی از محبوب ترین سازهای موسیقی سنتی تبدیل شد. این ساز به خاطر قیمت مناسب و صدای قوی تر به جایگزین مناسبی برای ساز عود کلاسیک در اجرا های بزرگ موسیقی تبدیل شد.
ساختمان و شکل ظاهری ساز جنبش
ساختمان ساز جنبش ترکیبی از سازهای بانجو آمریکایی و عود خاورمیانه ای است. در واقع سیم های ساز و تنظیمات آن مشابه عود و شکل کاسه و ظاهر آن مشابه ساز بانجو است. در واقعا اگرچه این ساز با الهام از عود ساخته شده است اما با توجه به تغییرات به وجود آمده و شکل پیکر بندی جدیدی که پیدا کرد ظاهری بسیار متفاوت از ساز عود پیدا کرد.
جنبش های استاندارد فرت بندی ندارند و دسته‌ی قابل تنظیمی دارند که به نوازنده این امکان را می‌دهد تا با توجه به سیم ها زاویه‌ی دسته را کمی تغییر دهد. کاسه ی ساز از جنس فلز است اما مدل های چوبی آن هم ساخته شده بود که به علت صدای کم تر مورد استقبال قرار نگرفت.
تاریخچه ساخت
پس از جنگ استقلال ترکیه، زین العابدین تصمیم گرفت تا نماد هنری جدیدی برای تجسم آرمان های ترکیه خلق کند. او شرکت خانوادگی خود را از ساخت اسلحه‌های نظامی به کمپانی ساخت آلات موسیقی تغییر داد.
زین العابدین در طی ملاقات با بنیان گذار جمهوری ترکیه «آتاتورک» ، از یکی از اختراعات خود رونمایی کرد. این اختراع یک ساز موسیقی ارزان قیمت و قابل حمل بود که با توجه به ساختمان ساز و مواد به کار رفته، شکستن و آسیب رساندن به آن نیز خیلی دشوار بود.
ساز زین العابدین هم قادر به نواختن موسیقی شرقی بود و هم با چرخش گردن و تغییر تنظیمات امکان نواختن موسیقی غربی را داشت. این ساز که «جنبش» نام گرفت، یک ساز مدرن برای یک کشور مدرن بود.
ساز جنبش ارزان بود و به همین دلیل مردمی که توانایی خرید آلات موسیقی گران قیمت را نداشتند به سرعت از آن استقبال کردند و این ساز به یکی از محبوب ترین سازهای طبقه پایین تر جامعه و اقلیت های قومی مثل رومی، یهودی، کردی و… تبدیل شد. اما از سال 1960 استفاده از ساز جنبش بین اقلیت ها کاهش یافت و این ساز بیشتر به عنوان سازی که در مراسم ها و با همراهی سازهای دیگر نواخته می‌شد مورد پذیرش عموم قرار گرفت.
ساز جنبش در ایران
در تاریخ پنجم تیرماه 1313 طی سفر رضا شاه به ترکیه ، این ساز توسط مخترع آن یعنی زین العابدین به رضاشاه هدیه داده شد. سازی که به رضاشاه هدیه داده شده بود با صدف و زیورآلات دیگری تزئین شده بود. این ساز در کوشک احمدشاهی واقع در کاخ نیاوران در معرض دید عموم مردم قرار گرفته است.
