بستن پرده تار و سه تار چگونه باید انجام شود؟ زمانی که تمرین زیادی با سازهای تار و سه تار انجام می دهید و یا به هر دلیل دیگری این مشکل پیش می آید که پرده بندی سازتان تنظیم درستی نداشته باشد. گاهی اوقات زمان کافی دارید که ساز را برای تنظیم به فروشگاه کارگاه های ساخت ساز ببرید اما گاهی دسترسی ندارید و باید خودتان کار تنظیم و بستن پرده تار و سه تار را انجام دهید. پس یادگرفتن این عمل می تواند مفید واقع شود. با ما همراه باشید و به نکات مهم بستن پرده تار و سه تار توجه کنید.
پرده بندی تار و سه تار
بر روی دسته ی سازهای زهی پرده ای، بخش های برجسته ای وجود دارد. این بخش های برجسته در سازهای مختلف تعداد و جنس مختلفی دارند. پرده ها به جهت انگشت گذاری صحیح و به تبع آن اجرای صحیح نت ها به نوازنده کمک می کنند. سازهای تار و سه تار معمولا 25 پرده دارند که به صورت سه تایی یا چهارتایی بر دسته آن ها بسته می شود. این دو ساز از قدیم بر اساس فواصل دستگاه شور (سل) پرده بندی می شدند و پرده های اصلی آن ها بصورت چهارتایی و دیگر پرده ها سه تایی تنظیم می شد. این کار برای شناسایی پرده ها توسط نوازنده مفید بود. پرده های تار و سه تار معمولا از جنس روده حیوانات هستند که آن ها را دور دسته می پیچند و پشت آن گره می زنند. بسته ی 10 متری پرده در بازار موجود است که می توانید تهیه کرده و اقدام به تعویض آن ها نمایید.
پرده بندی تار و سه تار با هم تفاوتی دارند؟
تار و سه تار هر دو به صورت 25 تایی و 28 تایی پرده بندی می شوند و در این مورد تفاوت خاصی با یکدیگر ندارند. در پرده بندی 25 تایی پرده های 1 ، 8 و 19 حذف می شوند که این مدل نوع ساده و کم حجم تری خواهد بود و برای سطح های ابتدایی آموزش هنرجویان مناسب است.
اندازه پرده های مناسب برای تار
در ابتدا باید توجه کنید که پرده هایی که برای تار انتخاب می کنید یک دست بوده و قطر مناسب داشته باشند. برای ساز تار معمولا قطر پرده کمتر از 1.5 میلی متر استفاده نمی شود.
شروع بستن پرده تار و سه تار
برای شروع، پرده های سازتان را باز کنید، اگر پرده ها یکنواخت هستند و قطر آنها مساوی است مشکلی از این بابت ندارید. در غیر این صورت اندازه های نامنطبق پرده ها را جداسازی کنید. ممکن است در بستن پرده ها به آنها نیز نیاز داشته باشید. صاف بودن و یکنواختی پرده ها تاثیر بسزایی در صدادهی ساز شما خواهد داشت. سعی کنید پرده های قطور را در قسمت بالای ساز و پرده هایی با قطر کمتر را برای پایین دسته آن استفاده کنید. شما به یک سیم چین و قیچی نیاز دارید. همچنین یک درفش، انبردست و کاسه ای آب نیز در کنار خود داشته باشید. پرده ها را بردارید و دور دست بپیچید تا اندازه آن را بدست آورید. پرده ها را برداشته و هر چقدر نیاز است ببرید و دور دسته بپیجید تا اندازه آن را تعیین کرده و از بخش دیگر پرده با سیم چین ببرید. قسمتی که برای بستن روی دسته تار جدا کردید را با آب کمی مرطوب کنید. این رطوبت به هیچ وجه نباید زیاد باشد زیرا باعث پاره شدن آن به هنگام کشیدن و محکم کردن دور دسته ی ساز می شود.
برای بستن پرده تار و سه تار ابتدا بهتر است سرپرده ها را شماره گذاری کنید. سرپرده شماره یک همان است که انگشت شست خود را بر آن قرار می دهید و پرده را برای بستن نگه می دارید. سرپرده 2 نیز سر دیگر پرده می باشد که باید آن را از درزی که کنار دسته برای بستن ایجاد شده عبور دهید. این درز یا به عبارت دیگر شیار، با پهنایی 2 تا 2.5 میلی متری و عمق 3 میلی متر که برای گذر پرده از آن مناسب است ساخته می شود. پارچه تمیزی روبروی خود پهن کنید و کاسه ساز را روی آن قرار داده و دسته ی آن را بر دو زانوی خود تکیه دهید. سرپرده شماره یک را کنار دسته قرار بدهید و آن را با شست چپ خود محکم نگه دارید. می توانید یک گره ی کوچک هم بزنید که گیر کند. ادامه ی پرده را هر چند دوری که لازم است با دست راست از روی آن محکم بپیچید. هنگام بستن پرده باید رج های آن به طرف سرپنجه کنار هم قرار بگیرند و نه روی هم. پرده ها باید محکم و حدود 4،5 سانتی متر بالاتر از جایی که موقع میزان کردن جای آن است، بسته شوند. زیرا وقتی پرده ها را کامل بستید باید آنها را روی دسته پایین بکشید که در جای خود سفت شود.
پس از بستن رج ها روی سرپرده شماره یک، سرپرده شماره 2 را از چپ به راست زیر رج ها از شیار دسته بیرون آورده و سرشماره یک را بین دو انگشت شست و اشاره نگه داشته و شماره 2 را بکشید تا پایین بیاید. شماره یک را به طرف بالا گرفته و سرپرده 2 را دور سرپرده یک بپیچید. سپس از چپ زیر لای پرده ها از شیار کنار دسته درآوردید.
وقتی سرپرده یک بین انگشتهای شما است حلقه ای ایجاد می شود که نیاز است سرپرده شماره دو را از میان آن عبور دهید. پس از آن هر دو سرپرده را با انگشتان بگیرید و محکم بکشید. این دو باید طوری باشند که در طول زمان از محل بستن بیرون نیایند. اگر ساز را 25 پرده ای ببندیم، 19 تا 20 تا از این پرده ها به همین روش بسته می شوند. بعد از پرده ی بیستم نیز پرده ها با میخ هایی که به بیخ دسته کوبیده خواهند شد بسته می شوند. میخ هایی با قط نهایت 1.5 میلی متر و جنس برنجی، و همینطور بلندی و گردی آن ها نیز زیاد نباشد تا مشکلی برای دسته ایجاد نشود. پرده های بیخ دسته را به هیچ عنوان یکسره نبندید زیرا اگر یکی از پرده ها به هر دلیلی پاره شود تنظیم همه ی پرده ها به هم می ریزد. این پرده ها را باید تک به تک ببندید.
بعد از پرده ی بیستم
اندازه پرده ای که می خواهید تعیین کنید و با 5 تا 10 سانتی متر بیشتر از آن را بردارید کمی مرطوب کنید و گره بزنید. حلقه گره ای که ایجاد کردید را دور میخ انداخته و از سمت راست هر چقد نیاز است دور دسته محکم بگردانید تا رج های آن از جا حرکت نکند. آخرین سر پرده که حدود 5 تا 10 سانتی متر بیشتر گرفته اید را از سمت راست از زیر شیار پرده ها بیرون آورید. اکنون پرده های سازتان را تکمیل کرده اید. الان بهتر است ساز خود را کوک کنید. در مقاله های قبلی کوک تار و کوک سه تار را آموزش داده ایم و می توانید به آن ها رجوع کنید. هنرجویان مبتدی تار بهتر است برای میزان نمودن پرده های ساز خود، آن را با کوک ماهور دو سل دو تنظیم کنند.
در انتها باید اشاره کنیم همه هنرجویان با کمی تحقیق و تلاش و دقت کافی حین عمل، می توانند کارهای مربوط به سازشان را خود انجام دهند. کارهایی از قبیل همین بستن پرده تار و سه تار ، کوک ساز ، انداختن پوست تار، سیم انداختن و… که برای مراجعه برای تعمیر، باید هزینه زمانی و مالی بدهند. همچنین با گذراندن کلاس ها و داشتن استادی که علاوه بر تدریس اصولی، مشاور و راهنمای هنرجو باشد پیشرفت بهتر و اراده و انگیزه بیشتری برای هنرجو به ارمغان می آورد.
