انگشت گذاری روی نی به چه صورتی انجام می‌گیرد؟ برای پاسخ به این سوال فرض کنید که انگشت کوچک دست راست شماره یک است در این صورت سوراخ های نی از پایین به این ترتیب با دست راست انگشت گذاری می‌شوند: انگشت دوم روی سوراخ اول، انگشت سوم بین سوراخ اول و دوم که حکم تکیه گاه را دارد، انگشت چهارم روی سوراخ دوم و انگشت پنجم یا همان انگشت شست زیر نی به صورت تکیه گاه قرار می‌گیرد.
و اما میرویم سراغ دست چپ: انگشت اول دست چپ آزاد است انگشت دوم روی سوراخ سوم ،انگشت سوم روی سوراخ چهارم انگشت چهارم روی سوراخ پنجم و سوراخ پشت که ششمین سوراخ است به وسیله انگشت پنجم یا شست مسدود می شود.
برخی نوازندگان دست راست را بالاتر از دست چپ قرار می‌دهند اما این مسئله براساس عادت و راحتی نوازنده شکل می‌گیرد و هرکس می‌تواند با توجه به سلیقه خود این وضعیت را تغییر دهد.
ساز نی چگونه ساخته می‌شود؟
انواع مدل های نی از نظر اندازه و ویژگی بسیار متنوع اند، یکی از محبوب ترین مدل های نی، نی هفت بند است. برای ساختن این مدل ابتدا نی را بوته زار می‌چینند و با میله ی آهنی باریکی داخل آن را سوراخ می‌کنند. همچنین برای ایجاد سوراخ روی نی باید از میله کوتاهی که قطر مناسبی دارد استفاده کرد و آن را به وسیله ی آتش داغ نمود و در مکان هایی که از قبل علامت گذاری شده اند قرار داد.
اصوات در ساز نی به این صورت تقسیم بندی می‌شوند:
محدودۀ بم، محدودۀ اوج، محدودۀ غیث و محدودۀ پس غیث
با توجه به این محدوده متوجه می‌شویم که با هر وضعیت انگشت گذاری قادر خواهیم بود تا 4 صدای متفاوت در 4 محدوده مختلف نی ایجاد کنیم.
در ادامه به بررسی حالات مختلف انگشت گذاری روی نی می‌پرداریم:
حالت اول انگشت گذاری روی نی (دست بسته)
وضعیت اول یا حالت دست بسته، به حالتی که گفته می‌شود که تمام انگشتان روی سوراخ های ساز قرار بگیرند. در این وضعیت لوله صوتی دربلند ترین حالت خود است و نی بم ترین صدای ممکن را ایجاد می‌کند. نوازندگان در این حالت می‌توانند با تغییر زاویه لب و نی فشار را تغییر دهند و صدا را تا نیم پرده بم تر از حالت عادی هم تولید کنند.
حالت دوم (ر بم)
در حالت دوم انگشت گذاری روی نی ، انگشت دوم دست راست از روی سوراخ اول برداشته می‌شود و بقیه انگشتان روی سوراخ ها باقی می‌مانند. در این حالت صدای تولید شده از ساز نت «ر» در محدوده بم می‌باشد.
حالت سوم (می کرن و می بکار)
در حالت بعدی، انگشت سوم دست راست از روی سوراخ دوم برداشته می‌شود و در این حالت نوازنده قادر خواهد بود تا با فشار و نفس طبیعی در محدوده بم نت «می کرن» را تولید کند. همچنین اگر نوازنده هوا را با فشار بیشتری درون نی بدمد می‌تواند نت «می بکار» را با همین انگشت گذاری بنوازد.
ممکن است تولید این اصوات و تشخیص فشار مناسب هوا در ابتدا کمی دشوار و گیج کننده باشد، اما هنرجویان با مدتی تمرین می‌توانند صدای شفاف و مناسبی از ساز خود بگیرند.
حالت چهارم (می بمل)
در حالت چهارم از انگشت گذاری روی نی نوازنده می‌تواند نغمه می بمل را در محدوده بم ایجاد کند، برای ایجاد این نت باید انگشت سوم به صورت نصفه روی سوراخ دوم از پایین قرار داده شود. (به این حالت نیم انگشت هم می‌گویند) فقط دقت داشته باشید که در این حالت نوازنده فقط باید نیمه بالایی سوراخ را نگه دارد و نیمه پایینی باز می‌ماند.
استفاده از این حرکت در سرعت بالا دشوار است و به تمرین زیادی احتیاج دارد. اما تا زمانی که برای انجام این تکنیک به تسلط برسید می‌توانید با سرعت پایین این انگشت گذاری را در قطعات مختلف به کار بگیرید.
حالت پنجم (فا)
برای نواختن نت فا ، هر دو انگشت دست راست از روی سوراخ ها برداشته می‌شود و در همین حال انگشت سوم دست چپ هم از روی سوراخ سوم برداشته می‌شود. صدایی که با این شیوه انگشت گذاری روی نی تولید می‌شود نت «فا» خواهد بود.
حالت ششم (فا دیز)
نواختن صدای فا دیز هم مثل می بمل نیاز به تکنیک نیم انگشت دارد، انگشت گذاری این نت هم همانند انگشت گذاری نت فا می‌باشد، نوازندگان چیره دست می توانند با همین انگشت گذاری صدای «فا سری» را نیز تولید کنند.
حالت هفتم (سل بم)
برای ایجاد نت سل در محدوده بم ساز نی باید انگشت شست دست چپ سر جای خود بماند و مابقی انگشت ها را از روی سوراخ ها برداریم. تعداد محدودی از نوازندگان می‌توانند در این حالت نت سل را در محدوده پس غیث اجرا کنند.
حالت هشتم (دست باز)
حالت دست باز به موقعیتی گفته می‌شود که تمام انگشتان از روی سوراخ ها برداشته شوند. این حالت زیرترین صدای ممکن در هر محدوده صوتی را تولید می‌کند.
صوتی که در این حالت تولید می‌شود در محدوده بم نت «لا» خواهد بود. اگر در همین حالت نوازنده زاویه ساز یا لب های خود را تغییر دهد می‌تواند نت «سی بمل» را هم به صورت پیوسته به لا تولید کند. این حالت انگشت گذاری روی نی در آواز دشتی و با شاهد «لا» کاربرد بسیار زیادی دارد.
با هر یک از این انگشت گذاری ها می‌توانیم چهار صدا در محدوده های مختلف ساز نی تولید کنیم، همچنین با استفاده از نیم انگشت می‌توان فواصل فرعی و برخی از نیم پرده ها و ربع پرده ها را اجرا کرد.
