کدام بهتر است ویولن یا کمانچه؟ برای بسیاری از هنرجویان موسیقی، آغاز مسیر با انتخاب یک ساز مناسب شروع می‌شود. اگر به سازهای زهی و آرشه‌ای علاقه‌مند باشید، احتمالاً دل در گرو سازهای ویولن و کمانچه داده‌اید. هر دو این سازها، صدایی دل‌انگیز و روح‌نوازی دارند و از برخی جهات شبیه هم هستند. با این حال تفاوت ویولن و کمانچه قابل توجه است و تفاوت‌های فنی و فرهنگی متعددی بین آن‌ها وجود دارد که شناخت‌شان می‌تواند در انتخاب بهتر به شما کمک کند. ساز ویولن، سازی غربی است اما کمانچه، سازی سنتی و ایرانی است. این دو ساز هم از نظر نواختن و هم از نظر ظاهری تفاوت دارند و تنها شباهتی که می‌توان برای این دو ساز در نظر گرفت آرشه‌ای بودن آن‌ها است.
با این حساب، در این مقاله، با نگاهی دقیق به تفاوت‌های ساختاری، تکنیکی، صوتی، فرهنگی و کاربردی بین ویولن و کمانچه، می‌پردازیم.
بررسی تفاوت ویولن و کمانچه
پیش از هر چیز شما باید با این دو ساز آشنا شوید و در ادامه به طور جزئی بدانید که فرق ویولن با کمانچه چیست؟ این شناخت به شما کمک می‌کند تا اگر بین این دو ساز غربی و شرقی شک کرده‌اید، راحت‌تر تصمیم بگیرید که می‌خواهید آموزش ویولن را آغاز کند و یا دوست دارید که با یادگیری کمانچه، این ساز ایرانی را به صدا در آورید؟
به طور کلی ویولن سازی غربی است با بدنه‌ای چوبی، چهار سیم، و آرشه‌ای که از موی اسب ساخته شده است. این ساز روی شانه‌ی نوازنده قرار می‌گیرد و با دست چپ گرفته شده و با آرشه‌ی دست راست نواخته می‌شود.
کمانچه سازی ایرانی و از خانواده‌ی سازهای زهی آرشه‌ای است. بدنه‌ی آن گرد و توخالی بوده و معمولاً از چوب توت یا گردو ساخته می‌شود. روی کاسه، پوست کشیده شده و خرک روی آن قرار می‌گیرد. برخلاف ویولن، کمانچه روی زمین یا پای نوازنده قرار می‌گیرد و عمود نگه داشته می‌شود. کمانچه نیز مانند ویولن چهار سیم دارد.
ظاهر ویولن چه تفاوتی با کمانچه دارد؟
اولین و مشخص‌ترین تفاوت ویولن و کمانچه، ظاهر این دو ساز است. ساز کمانچه از کاسه، پوست، دسته و سرپنچه تشکیل می‌شود. همچنین در انتهای پایینی ساز پایه‌ای وجود دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد و بالای دسته هم قسمتی به اسم صراحی وجود دارد که بیشتر جنبه‌ی تزئینی دارد. ولی ساز ویولن از نظر اندازه کوچک‌تر است و به جای کاسه، دارای بدنه یا جعبه‌ی صدا است. این ساز هم مانند کمانچه دارای چهار سیم و گوشی است.
تفاوت صدای ویولن و کمانچه چیست؟
صدای کمانچه کمی تو دماغی و خفه است و حال‌و‌هوای قدیمی دارد، چون‌که خرک کمانچه روی پوست قرار گرفته است. ولی چون خرک ویولن روی چوب قرار گرفته است، صدای ویولن کاملا صاف و رسا است. درواقع ویولن، دامنه‌ی صوتی وسیعی را پوشش می‌دهد و در سبک‌های مختلف از جمله کلاسیک، جَز، فولک، پاپ و حتی راک به کار می‌رود. صدای ویولن با دقت بالا کنترل‌پذیر است و به نوازنده امکان بیان احساسات پیچیده را می‌دهد. درحالی‌که کمانچه صدایی گرم، شرقی و عاطفی دارد. ارتعاش پوست روی کاسه‌ی ساز باعث تولید طنین خاص و پرشور آن می‌شود. کمانچه بیشتر در موسیقی سنتی ایرانی، آذری، کردی و ترکی استفاده می‌شود و صدای آن اغلب با تحریرها و تزئینات آوازی همراه است.
تفاوت سبک نواختن ویولن و کمانچه چیست؟
از دیگر عوامل در تفاوت ویولن با کمانچه، سبک نواختن این دو ساز است. درواقع بین استایل نوازندگی ویولن با استایل نوازندگی کمانچه تفاوت وجود دارد. این دو ساز هم از نظرگرفتن ساز و هم از نظر گرفتن آرشه با هم متفاوت هستند. نوازنده باید برای نواختن کمانچه بنشیند و ساز را به طور عمودی روی زانو یا پایه‌ای مخصوص قرار دهد و آن را با دست چپ نگه دارد. همزمان هم باید آرشه را با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت‌و‌برگشت روی سیم‌ها بکشد.
اما برای نواختن ویولن نوازنده باید ویولن را روی شانه‌ی چپ خود بگذارد و با چانه آن را نگه دارد. سپس همزمان با حرکات دست چپ روی فینگر برد ساز، با دست راست، آرشه را روی سیم‌ها بکشد.
انگشت‌گذاری در ویولن با کمانچه چه تفاوتی دارد؟
نوازنده کمانچه حین نواختن یک قطعه، هیچ وقت نمی‌تواند انگشتان خود را ببیند چرا که دسته‌ی عمودی کمانچه مانع دیدن انگشت‌ها می‌شود. در نواختن کمانچه اگر انگشت‌های نوازنده روی سیم «می» باشد و بخواهد به سیم «سل» برود باید ساز را به انگشت شست یا اشاره بچرخاند که کار بسیار سختی است و نیاز به تمرین فراوانی دارد. در ساز ویولن این پیچیدگی‌ها مشاهده نمی‌شود چون‌که نوازنده در حین اجرا می‌تواند انگشتان خود را ببیند و احتیاجی به چرخاندن ساز ندارد.
آرشه
آرشه ساز ویولن متفاوت با آرشه ساز کمانچه است. آرشه ویولن از دم اسب ساخته شده است و به وسیله‌ی پیچی که در پایین و ته آرشه قرار گرفته سفت و شل می‌شود. آرشه‌ی کمانچه هم از دم اسب ساخته می‌شود، با این تفاوت که دارای پیچ نیست و نوازنده به وسیله‌ی انگشتان دست راستش موها را سفت و شل می‌کند. همین امر باعث می‌شود که صدا‌دهی این دو ساز کاملا متفاوت باشند.
کوک
کوک استاندارد و کلاسیک ویولن به ترتیب می ، لا ، ر، سل است. کوک کمانچه در قدیم دو سل دو سل بوده است اما پس از ورود ویولن به ایران در کوک کمانچه تغییراتی به وجود آمد که امروزه این ساز هم مانند ویولن کوک می‌شود. به طور کلی کمانچه قابلیت کوک‌های متنوعی را دارد و با توجه به دستگاه‌های موسیقی ایرانی کوک می‌شود. ولی محدوده‌ی صوتی ویولن محدودتر است.
آموزش ویولن چقدر با آموزش کمانچه تفاوت دارد؟
یکی از سوالات رایج هنرجویان در ابتدای یادگیری موسیقی، مدت زمان یادگیری است. در این راستا فرق ویولن و کمانچه در این است که آموزش ویولن نیازمند یادگیری دقیق تئوری موسیقی، سلفژ، و درک نت‌خوانی است. ویولن به دلیل حساسیت بالا در انگشت‌گذاری و آرشه‌کشی، یکی از سازهای نسبتاً دشوار برای شروع است. اما اگر اصولی آموزش داده شود، هنرجو می‌تواند در مدت ۶ تا ۱۲ ماه به نتایج قابل قبولی برسد.
آموزش کمانچه نیز چالش‌های خاص خود را دارد، از جمله تسلط بر چرخش آرشه، نگهداری تعادل ساز و اجرای ریزها و تزئینات صوتی. اما اغلب نوازندگان کمانچه از طریق گوش دادن و تقلید، شروع به یادگیری می‌کنند؛ به همین دلیل هنرجویانی که گوش موسیقایی قوی‌تری دارند، ممکن است در کمانچه راحت‌تر پیشرفت کنند.
تفاوت در سبک‌ها و نقش فرهنگی
ویولن از دوره باروک یکی از مهم‌ترین سازهای موسیقی کلاسیک به شمار می‌رود. این ساز از قرن هفدهم تاکنون در غرب گسترش یافته و یکی از ارکان موسیقی کلاسیک جهان است. ویولن بیشتر در کنسرت‌های ارکسترال استفاده می‌شود و با موسیقی کلاسیک و جاز پخش می‌شود.
کمانچه اما ریشه‌ای عمیق در فرهنگ موسیقی شرقی، به‌ویژه موسیقی مقامی و سنتی ایرانی دارد. این ساز در تک‌نوازی‌ها، مجالس عرفانی و همراهی با آواز بسیار محبوب است. به همین دلیل کمانچه بیشتر بار احساسی و روحانی دارد و به سنت‌ها نزدیک‌تر است، البته که این ساز در ارکسترها نیز نقش خاصی دارد.
کدام ساز برای شروع نوازندگی بهتر است، ویولن یا کمانچه؟
همان‌طورکه مطالعه کردید، بین این دو ساز، تفاوت‌های بارزی وجود دارد. به همین دلیل پاسخ این سوال به اهداف، سلیقه و ویژگی‌های فردی شما بستگی دارد:
- اگر به موسیقی کلاسیک، ساختار دقیق و یادگیری تئوری علاقه دارید، ویولن انتخاب مناسبی است.
- اگر به موسیقی سنتی ایرانی، نغمه‌های احساسی و بداهه‌نوازی گرایش دارید، کمانچه گزینه‌ی بهتری است.
- از نظر فیزیکی، اگر قرار گرفتن ساز روی شانه برای‌تان دشوار است، کمانچه انتخاب راحت‌تری خواهد بود.
- اگر به دنبال مسیر حرفه‌ای جهانی هستید، ویولن مسیر گسترده‌تری را پیش روی شما می‌گذارد.
- در نهایت اگر به دنبال پیوند با ریشه‌های فرهنگی و موسیقی مقامی هستید، کمانچه روح شما را بیشتر سیراب خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
همان‌طورکه مطالعه کردید، تفاوت ویولن و کمانچه نه فقط در شکل و صدا، بلکه در فلسفه‌ی موسیقی نهفته در پس آن‌هاست. در نهایت هم شما هر کدام از این سازها را انتخاب کنید باید تمرین مداوم داشته باشید و با عشق و پشتکار بنوازید. زیرا هر سازی را اگر با دل‌و‌جان بنوازید، می‌تواند زبان احساسات شما شود و درونیات‌تان را بروز دهد.
در نهایت برای یادگیری اصولی هر کدام از سازهای ویولن و کمانچه باید از یک آموزشگاه معتبر و استاد باتجربه آغاز کنید. البته که شرایط زندگی‌های عصر حاضر و وجود محدودیت‌های مکانی و زمانی باعث شده تا پرداختن به موسیقی کمی دشوار شود. البته که ما در آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان با در پیش گرفتن آموزش آنلاین موسیقی این محدودیت را رفع کرده‌ایم. شما هر کجای دنیا که باشید کافی است که سر ساعتی که خودتان مشخص کرده‌اید در کلاس آنلاین موسیقی حاضر شوید. لازم به ذکر است که کلاس‌های ما به شکل آنلاین، تصویری و مشابه یک تماس تلفنی است که می‌توانید در طی کلاس سوالات و ابهامات‌تان را از استاد بپرسید. در صورت داشتن هرگونه سوال و ابهامی می‌توانید از راهنمایی تخصصی و رایگان کارشناسان ما بهره‌مند شوید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
