بررسی انواع کوک سه تار در دستگاه‌های موسیقی ایرانی

انواع کوک سه تار این امکان را به شما می‌دهد که حال‌وهوای سازتان را با دستگاه مربوطه هماهنگ کنید. همان‌طور که می‌دانید موسیقی ایرانی دستگاه‌های مختلفی دارد. هر کدام از این دستگاه‌ها با توجه به حال‌وهوای خود،  کوک مخصوصی دارند. اگر ساز شما ناکوک باشد و متناسب با دستگاه مدنظر نباشد، صدای ناهنجار و ناسازگای خواهد داشت. به همین دلیل باید با انواع کوک سه تار و روش کوک کردن ساز در دستگاه‌ها و آوازهای ایرانی را بلد باشید. البته نگران نباشید، روش کوک های سه تار در دستگاه‌های مختلف را به مرور زمان یاد می‌گیرید. برای کسب اطلاعات اولیه و کلی این مقاله به شما کمک خواهد کرد.

اهمیت یادگیری انواع کوک سه تار

در آموزش سه تار، کوک کردن آن جزء مباحث اولیه‌ای است که به هنرجویان آموزش داده می‌شود. زیرا نواختن سه تار به شکل ناکوک جدای از این‌که صدای ناخوشایندی تولید می‌کند، اعتبار شما را هم به عنوان نوازنده زیر سوال می‌برد. همچنین بسته به دستگاه موسیقی‌ای که در آن می‌نوازید، کوک کردن ساز متفاوت می‌شود. به همین دلیل به عنوان هنرجوی سه تار باید انواع کوک سه تار را نیز بلد باشید.

از آن‌جایی‌که سه تار یکی از اصلی‌ترین سازهای موسیقی ایرانی است، پس طبیعی است که آشنایی با انواع کوک سه تار اهمیت پیدا می‌کند. البته تمامی دستگاه‌های موسیقی ایرانی را می‌توان با همان نت استاندارد « دو سل دو دو» نواخت. با این‌حال، پیشنهاد می‌شود بعد از کمی پیشرفت در سه تار نوازی، کوک های سه تار و روش تنظیم آن‌ها را یاد بگیرید.

انواع کوک سه تار در دستگاه های موسیقی ایرانی

همان‌طورکه می‌دانید موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه به نام‌های شور، سه‌گاه، چهارگاه، همایون، ماهور، نوا و راست پنجگاه است. علاوه بر این آوازهای بیات ترک، بیات اصفهان، ابوعطا، افشاری و دشتی نیز به نوعی زیر مجموعه‌ی دستگاه‌های موسیقی ایرانی به شمار می‌روند. هر کدام از این دستگاه‌ها حال‌وهوای خاصی را القا می‌کنند. از اندوه و شادی گرفته تا امید و سرخوشی. دقیقا به همین دلیل با کوک‌های مختلف نواخته می‌شوند. پس نوازنده‌ها، آوازخوان‌ها و خنیاگرها باید ساز و صدای خود را متناسب با دستگاه مدنظر تنظیم کنند. تنها در این صورت می‌توانند تاثیرگذاری عمیقی داشته باشند. در ادامه به مهم‌ترین کوک های سه تار در دستگاه‌های مختلف می‌پردازیم.

لازم به ذکر است که برای کوک سه تار در دستگاه‌های مختلف، شما باید در ابتدا از دستگاه تیونر یا اپلیکیشن‌ تیونر استفاده کنید. در ادامه و با تقویت گوش موسیقی‌تان می‌توانید به گوش‌های خود اعتماد کنید و سازتان را به شکل تجربی کوک کنید.

کوک دستگاه شور سه تار

دستگاه شور مادر دستگاه‌های موسیقی ایران است. تمامی دستگاه‌ها و آوا‌ها به جز دستگاه چهارگاه از شور، مشتق می‌شوند و کوک شور سه تار به روش زیر است:

1. دو – سل – دو – فا ( شور راست کوک از سل )
2. دو – سل – لا – ر ( شور راست کوک از لا )
3. دو – سل – ر – ر ( شور چپ کوک از ر )
4. دو – سل – فا – ر ( شور چپ کوک از ر )
5. دو – سل – سل – فا ( شور راست کوک از سل )
6. دو – سل – دو – دو ( از دو )
7. دو – فا – سل – دو ( از سل )

کوک سه گاه

دستگاه سه گاه یکی از دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است که فضایی حزن‌آلود دارد. این دستگاه از نظر درجات با مقام راست ارتباط دارد و همین‌طور از نظر مد با آواز افشاری دارای شباهت‌هایی است. از این‌رو یکی از انواع کوک سه تار ، مربوط به کوک سه‌ گاه سه تار است.

1. دو – سل – دو – می کرن ( سه گاه چپ کوک )
2. دو – سل – فا – می کرن ( سه گاه چپ کوک )
3. دو – فا – لا کرن – دو ( سه گاه راست کوک )
4. دو – سل – لا کرن – می کرن ( از دو)
5. دو – فا – می بمل – رکرن
6. دو – سل – دو – دو
7. دو – فا – سل – می کرن
8. دو – سل – سی کرن – می کرن ( راست کوک از سی کرن )
9. دو – فا – می کرن – ر کرن
10. دو – فا – رکرن – رکرن ( از رکرن )
11. دو – سل – لا – فا سری ( از فا سری )

کوک چهارگاه سه تار

دستگاه چهارگاه از نظر علم موسیقی از زیباترین و مهم‌ترین مقامات ایرانی است.گام آن مانند دستگاه‌های شور و همایون پایین‌رونده و مثل گام ماهور و اصفهان بالا‌رونده است. درنتیجه این دستگاه مخلوطی از گام سه گاه و همایون است.  برای کوک کردن سه تار در این دستگاه باید به روش زیر عمل کنید:

1. دو – سل – سل – ر ( از سل )
2. دو – سل – دو – دو ( از دو )
3. دو – سل – دو – می کرن
4. دو- سل – ر – ر ( از سل )
5. دو – فا – دو – دو ( از فا )

کوک دستگاه همایون سه تار

بدون شک فاخرترین و اشرافی‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی، دستگاه همایون است. اگر دوست دارید که هنگام نوازندگی این حس همایونی و اشرافی را تجربه کنید باید سه تار خود را به شکل زیر کوک کنید:

1. دو- سل-ر- ر (از می کرن)
2. دو- سل- دو- دو (ر کرن)
3. دو – سل- لاکرن- ر (از لا کرن)
4. دو- فا- سل- دو (از لا کرن)
5. دو- فا- سل کرن- می بمل (از سل کرن)

کوک ماهور

یکی از مهم‌ترین دستگاه‌ها در کنار دستگاه شور، دستگاه ماهور است و بیش‌تر مواقع نیز یادگیری سه تار با یکی از این دستگاه‌ها آغاز می‌شود. جالب است بدانید که سه تار در این کوک بیش‌ترین گستره‌ی صوتی را دارد. کوک ماهور سه تار به روش زیر است:

1. دو – سل – دو – دو ( از دو )
2. دو – فا – دو – دو ( از فا )
3. دو – سل – دو – فا ( از فا )
4. دو – سل – دو – فا ( از دو )
5. دو – سل – دو – دو

کوک نوا

از دیگر انواع کوک سه تار، کوک دستگاه نوا است. دستگاه نوا، دستگاهی معتدل است و آهنگی ملایم و متوسط دارد. یعنی نه خیلی ساد و نه خیلی غمگین است. اشعار عارفانه مانند اشعار حافظ را برای دستگاه نوا انتخاب می‌کنند. سیم‌های سه تار در این دستگاه به شکل زیر کوک می‌شوند.

1. دو – سل – دو – دو
2. دو – فا – دو – دو ( از فا )
3. دو – سل – دو – فا ( از دو )
4. دو – سل – ر – ر ( از سل )
5. دو – سل – ر – ر ( از ر )

کوک راست پنجگاه سه تار

یکی دیگر از دستگاه‌های سنتی موسیقی ایران، راست پنجگاه است. نام این دستگاه برخلاف برخی دیگر از دستگاه‌های موسیقی ایرانی، رابطه‌ای معنا‌دار با مقام‌های قدیم موسیقی ایرانی ندارد. کوک دستگاه راست پنجگاه سه تار  به روش زیر است:

1. دو – فا – دو – دو ( از فا )
2. دو – سل – دو – دو ( از دو )
3. دو – سل – ر- ر ( از سل )

کوک بیات ترک سه تار

بیات ترک یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است که جز متعلقات دستگاه شور به شمار می‌رود. کوک بیات ترک سه تار به روش زیر است:

1. دو – سل – سی بمل – فا (راست کوک از سی بمل )
2. دو – سل – دو – دو ( از دو )
3. دو – فا – می بمل – می بمل ( از می بمل )
4. دو – فا – دو – دو ( از فا )
5. دو – فا – سی بمل – سی بمل ( از سی بمل )

کوک بیات اصفهان سه تار

بیات اصفهان نیز جزء مهم‌ترین آوازهای موسیقی ایرانی است. از این‌رو یکی دیگر از کوک های سه تار را نیز به خود اختصاص می‌دهد. برای کوک اصفهان سه تار به روش زیر عمل می‌شود:

1. دو – سل- دو – دو (از دو)
2. دو – سل- ر- ر (از سل)
3. دو- فا- فا- دو (از فا)
4. دو- فا- دو- دو (از فا)
5. دو- فا- لاکرن- می کرن

کوک ابوعطا

همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، دستگاه شور، به نوعی مادر دستگاه و آوازهای ایرانی است. از این‌رو از دیگر متعلقات دستگاه شور، آواز ابوعطا است. در نتیجه از دیگر انواع کوک سه تار ، کوک ابوعطا است. برای کوک ابوعطا سه تار باید به روش زیر عمل بکنید.

1. دو – سل – فا – ر
2. دو – فا – می بمل – دو ( از فا )
3. دو – سل – فا – می کرن ( از سل )
4. دو – سل – دو – دو ( از دو )

کوک افشاری

آواز افشاری منسوب به ایل افشار است و از متعلقات چهارگانه‌ی دستگاه شور است. این آواز، غم‌انگیز است و حالتی خوش و دلپسند دارد.  برای کوک افشاری سه تار باید به روش زیر عمل کرد:

1. دو – سل – ر – ر
2. دو – سل – دو – فا
3. دو – فا – سی بمل – می بمل ( افشاری فا )
4. دو – فا – سل – دو ( از سل )
5. دو – فا- سل- دو ( از سل )
6. دو – فا – سی بمل – دو ( از دو )
7. دو – سل – سل – ر ( از سل )
8. دو – سل – دو – دو ( از دو )

کوک دشتی

آواز دشتی یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است که خود به تنهایی هویت تئوری و هنری ندارد. زیرا  آواز دشتی بخشی از دستگاه شور است و بدون دستگاه شور معنای خاصی ندارد. برای کوک دشتی سه تار باید به روش زیر پیش بروید:

1. دو – سل – ر – ر ( راست کوک از ر )
2. دو – فا – لا – ر ( از لا )
3. دو- فا – سل – دو ( از سل )
4. دو – سل – سی – می ( از سی )

نتیجه‌گیری

در نهایت باید گفت که یادگیری کوک های سه تار به شما کمک می‌کند تا با تسلط بیش‌تر در دستگاه‌های مختلف بنوازید. در واقع با یادگیری و آموزش انواع کوک سه تار، محدودیتی برای نواختن قطعات مختلف نخواهید داشت. البته کوک نواختن سه تار، کار یکی دو روزه نیست و نیاز به تمرین زیاد و پیوسته دارد. شاید در ابتدا کوک کردن سه تار در انواع دستگاه‌ها کار سخت و چالش‌برانگیزی باشد، ولی به مرور یاد می‌گیرید که چطور ساز خود را کوک کنید.

ما در آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان در خلال دوره‌های آموزش آنلاین سه تار، آموزش کوک سه تار را نیز می‌دهیم. از این‌رو شما می‌توانید به سادگی و در خانه، خودتان سه تارتان را کوک کنید و در هر دستگاهی که دوست دارید بنوازید. برای کسب اطلاعات بیش‌تر و دریافت مشاوره رایگان ، در خدمت شما هستیم.

خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!

هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.