نت‌خوانی سه تار بدون شک از پایه‌ای‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های یادگیری سه تار است. زیرا نت‌ها، الفبای موسیقی هستند و تا زمانی که شما به این زبان مسلط نشوید، نمی‌توانید سه تار بنوازید. اکثر هنرجویان مبتدی با نت‌خوانی مشکل دارند و گیج می‌شوند. پس اگر شما هم دچار این حس هستید، نگران نباشید و به خودتان فرصت دهید و در همین حین بسیار تمرین کنید. در این مقاله سعی می‌کنیم به زبان ساده و قابل‌فهم، نحوه‌ی نت‌خوانیدر ساز سه تار را توضیح دهیم.
اهمیت یادگیری نت‌خوانی سه تار
شما با یادگیری سه‌تار، سفری دل‌نشین را در دنیای موسیقی ایرانی آغاز می‌کنید. برای این‌که در این سفر هیجان‌انگیز، زبان مشترکی با ساز خود و سایر نوازنده‌ها داشته باشید، باید با زبان این دنیا آشنا شوید. پس واجب است که خیلی سریع نت‌خوانی را یاد بگیرید. ممکن است در ابتدا، نت‌ها برای شما ترکیبی گیج‌کننده از خطوط و دایره‌های توخالی و توپر به نظر برسند، اما نگران نباشید! با کمی تمرین و آموزش درست، به‌راحتی می‌توانید نت‌ها را بخوانید و روی سازتان اجرا کنید.
اگرچه سه‌تار جزء سازهایی است که می‌توان با روش گوشی و تقلید نیز تا حدی آن را نواخت. اما یادگیری نت‌خوانی به شما این امکان را می‌دهد که به دانش موسیقایی عمیقی دست پیدا کنید.
آموزش نت‌خوانی سه تار
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، شما برای این‌که به زبان موسیقی مسلط شوید و بتوانید ارتباط عمیق‌تری با موسیقی بسازید، باید نت‌خوانی را یاد بگیرید. یادگیری نت خوانی سه تار دارای مراحل خاصی است. در این بخش ما مرحله‌به‌مرحله پیش می‌رویم تا شما با این زبان آشنا شوید و در نهایت با تمرین زیاد، تسلط کاملی روی نت‌ها پیدا کنید.
شناخت انواع نت‌های موسیقی
احتمالا می‌دانید که الفبای موسیقی از هفت نت اصلی ساخته می‌شود که هر نت آوا و فرکانس خاصی دارد. با ترکیب این هفت نت، ملودی‌ها و قطعات زیبایی ساخته می‌شود. در جدول زیر می‌توانید نت‌های موسیقی را در سیستم‌های نت خوانی مختلف مشاهده کنید.
| سی | لا | سل | فا | می | رِ | دو |
| Si | La | Sol | Fa | Mi | Re | Do |
| B | A | G | F | E | D | C |
خطوط حامل
هفت نت اصلی، جایگاه مخصوص به خود را دارند که روی خطوط حامل مشخص می‌شود. خطوط حامل از 5 خط موازی تشکیل می‌شود که هر خط و فاصله‌ی بین خطوط، نماینده‌ی یک نت خاص است.
کلید موسیقی
همان‌طور که از اسم این مفهوم مشخص است، کلید موسیقی رمزگشا و به عبارتی بازکننده‌ی قفل خطوط حامل است. درواقع کلید در نت نویسی موسیقی، علامتی است که در ابتدای خطوط حامل نوشته می‌شود. این نماد نشان می‌دهد که هر خط و فاصله‌ی بین خطوط، نماینده‌ی کدام نت است. بدون کلید، خطوط حامل هیچ معنایی ندارد. کلید در موسیقی مانند یک راهنما عمل می‌کند و از همان ابتدای خط، تکلیف شما را مشخص می‌کند. برای مثال با وجود کلید سل در ابتدای خطوط حامل، نوازنده متوجه می‌شود که بقیه‌ی نت‌ها را باید نسبت به این نت اجرا کند. چون کلید تعیین می‌کند هر نت کجا قرار می‌گیرد و باعث می‌شود ما بتوانیم از روی نت‌ها، سازمان را بنوازیم.
پس لب کلام این است که کلید در نت‌خوانی، مانند رمزگشای خطوط حامل عمل می‌کند و بدون آن نمی‌دانیم که نت‌ها چه صداهایی دارند.
لازم به ذکر است که سه‌تار با کلید سل نوشته می‌شود؛ یعنی نت‌هایی که می‌خوانید، با کلید سل تطبیق داده می‌شوند. نت دو معمولاً زیر اولین خط حامل قرار دارد و به ترتیب بالا می‌رویم تا به نت سی برسیم.
سرکلید
یکی دیگر از علائمی که باید در نت‌خوانی سه تار با آن آشنا شوید، سرکلید است. درواقع همان‌طور که گفتیم، موسیقی از هفت نت اصلی تشکیل می‌شود ولی به کمک علائمی می‌توان تنوع صداها را بیش‌تر کرد. این علائم شامل دیز (#)، بمل (♭) و بکار (♮)، کُرُن و سُری است. این علامت‌ها در کنار کلید و یا روی خطوط حامل نوشته می‌شوند و به نوعی زیر و بمی نت‌ها را مشخص می‌کنند.
به عبارت دیگر اگر علامت بمل (♭)، کنار کلید قرار بگیرد، به نوازنده می‌گوید که تمامی نت‌هایی که روی خط موردنظر قرار دارند را باید نیم‌پرده پایین‌تر بنوازد. برعکس این موضوع هم وقتی است که علامت دیز (#)، کنار کلید قرار بگیرد. این علامت، بیانگر این است که تمامی نت‌های روی خط و بین خط باید نیم‌پرده بالاتر نواخته شوند. توجه کنید که نیم‌پرده بالاتر و یا پایین‌تر کردن صدا، به تنوع صدا و زیبایی آن می‌افزاید.
کسر میزان
شما در نت‌خوانی سه تار با مفهومی به نام کسر میزان (Time Signature)، نیز آشنا می‌شوید. درواقع کسر میزان یکی از مفاهیم پایه‌ای در نت‌نویسی موسیقی است که در ابتدای هر قطعه، بلافاصله پس از کلید و سرکلید، نوشته می‌شود.کسر میزان می‌تواند تا انتهای قطعه ثابت بماند و یا این‌که در فواصل مختلف زمانی تغییر کند. این کسر مشخص می‌کند که:
- در هر میزان چند ضرب وجود دارد.
- هر ضرب معادل کدام نوع نت است.
لازم است بدانید که منظور از خط میزان، خطوط عمودی است که خطوط حامل را به بخش‌های مساوی تقسیم می‌کند. بر این اساس، کسر میزان به صورت یک کسر نوشته می‌شود که عدد بالایی نشان‌دهنده‌ی تعداد ضرب‌های موجود در هر میزان است. درحالی‌که عدد پایینی، نوع نتی را که هر ضرب با آن سنجیده می‌شود، مشخص می‌کند.
| نوع نت معادل با هر ضرب | عدد پایین |
| نت سیاه | 4 |
| نت سفید | 2 |
| نت چنگ | 8 |
برای مثال:
- 4/4 یعنی هر میزان دارای ۴ ضرب است و هر ضرب معادل یک نت سیاه است. این کسر، رایج‌ترین کسر میزان در موسیقی است.
- 3/4 یعنی در هر میزان سه ضرب وجود دارد که هر کدام برابر با یک نت سیاه است (مانند ریتم والس).
- 6/8 یعنی هر میزان دارای ۶ ضرب است و هر ضرب معادل یک نت چنگ است. این کسر معمولاً به صورت دو گروه سه‌تایی احساس می‌شود.
احتمال دارد که برای‌تان سوال پیش بیاید که چرا کسر میزان در نت‌خوانی سه تار اهمیت دارد؟ درواقع زمانی که با مفهوم کسر میزان آشنا می‌شوید می‌توانید:
- ریتم هر قطعه را به‌درستی اجرا کنید.
- طول زمان اجرای هر نت را دقیق بدانید.
- حس و وزن ریتم موسیقی را بهتر درک کرده و منتقل کنید.
شناخت کشش زمانی نت‌ها
در نت‌خوانی سه‌تار، یکی از مفاهیم پایه‌ای و ضروری، آشنایی با کشش زمانی نت‌ها است. منظور از کشش زمانی، مدت زمانی است که یک نت باید نواخته شود یا ادامه یابد. هر نت دارای ارزشی زمانی مشخصی است که معمولاً بر اساس نت گرد (به‌عنوان واحد مبنا)، سنجیده می‌شود. برای مثال، نت گرد معادل چهار ضرب است، در حالی که نت سفید دو ضرب، نت سیاه یک ضرب، نت چنگ نیم‌ضرب و نت دولاچنگ یک‌چهارم ضرب، ارزش زمانی دارند. آگاهی از کشش زمانی نت‌ها، به شما کمک می‌کند تا ریتم قطعه را به‌درستی اجرا کنید و هماهنگی لازم میان ضرب‌ها و صداها را در نوازندگی خود ایجاد کنید. این درک ریتمیک، پایه‌گذار اجرای دقیق و موزون هر قطعه است و در مراحل پیشرفته‌تر، به شکل‌گیری بیان هنری در نوازندگی نیز کمک می‌کند. همچنین سکوت‌هایی هم برای هر نوع نت وجود دارد که نشان‌دهنده مکث در نوازندگی هستند.
تمرین‌های ساده‌ای مثل دست زدن یا گفتن شمارش ضرب‌ها با صدای بلند می‌تواند به درک این مفهوم کمک زیادی کند.
| نام نت | نسبت به نت گرد | تعداد ضرب در هر میزان |
| نت گرد | واحد مبنا | 4 ضرب |
| نت سفید | ½ نت گرد | 2 ضرب |
| نت سیاه | ¼ نت گرد | 1 ضرب |
| نت چنگ | ⅛ نت گرد | ½ ضرب |
| نت دولاچنگ | 16/1 نت گرد | ¼ ضرب |
بررسی نت‌ها روی دسته‌ی سه تار
دسته‌ی سه‌تار به بخش‌هایی به نام دستان تقسیم می‌شود. هر دستان، در واقع محلی برای انگشت‌گذاری یک نت خاص است. سیم‌های سه‌تار معمولاً به این شکل کوک می‌شوند: دو، سل، دو، دو (از پایین به بالا). با فشردن انگشت روی هر دستان، صدای نت‌ها تغییر می‌کند. با استفاده از جدول‌های آموزشی ساده و تکرار مرتب، می‌توانید جای نت‌ها را روی ساز به‌خوبی یاد بگیرید.
رایج‌ترین اشتباهات هنرجویان مبتدی در نت‌خوانی سه تار
برخی از اشتباهاتی که ممکن است در ابتدا با آن مواجه شوید، شامل موارد زیر است:
- اجرای نت اشتباه روی دستان نادرست؛
- اشتباه گرفتن جای نت‌ها روی خطوط حامل؛
- ناهماهنگی بین خواندن نت و حرکت انگشت‌ها.
برای جلوگیری از بروز این اشتباهات، با سرعت پایین تمرین کنید و از معلم یا ویدیوهای آموزشی کمک بگیرید.
نتیجه‌گیری
نت‌خوانی سه تار ممکن است در نگاه اول دشوار به نظر برسد، اما با تمرین روزانه، صبر و علاقه می‌توانید آن را به بخش لذت‌بخشی از آموزش سه‌تار تبدیل کنید. البته توجه کنید که یادگیری نت‌خوانی به‌تنهایی کافی نیست، بلکه گوش‌سپاری نیز بخش مهمی از فرآیند یادگیری است. گوش دادن به قطعاتی که می‌خواهید بنوازید، به شما کمک می‌کند تا حس ریتم و ملودی را بهتر درک کنید. در واقع ترکیب نت‌خوانی با شنیدن فعال، باعث تقویت سریع‌تر مهارت نوازندگی شما می‌شود.
در نهایت برای این‌که از همان اول میخ‌تان را محکم بکوبید و مطمئن باشید که کاملا به درستی، می‌نوازید باید از آموزش درست و اصولی بهره‌مند شوید. از این‌رو ما در آکادمی وب نوازان با اساتید حرفه‌ای و کارکشته‌ای همکاری می‌کنیم که با آموزش قدم‌به‌قدم کمک می‌کنند تا نت خوانی سه تار را مثل آب خوردن یاد بگیرید. شما می‌توانید برای کسب اطلاع از رزومه اساتید و فرآیند برگزاری کلاس آنلاین موسیقی، یک گفت‌وگوی تخصصی و رایگان با کارشناسان ما داشته باشید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
