ساز دایره یکی از سازهای کوبه ای است که در اندازه های مختلفی ساخته می شود. این ساز شباهت زیادی به دف دارد اما نسبت به دف کوچک تر است و صدای متفاوت تری دارد. در این مقاله قصد داریم که در مورد این ساز صحبت کنیم، اگر می خواهید در مورد تاریخچه و نحوه ی استفاده از این ساز بدانید پیشنهاد می کنیم این مقاله را بخوانید.
تاریخچه ساز دایره
دایره بیشتر در معابد و دربارها استفاده می شد. تاریخچه ساز دایره به قرن ها پیش برمی گردد. جام برنزی حکاکی شده از لرستان که درموزه ملی ایران در تهران موجود است تصویر نی، چنگ و دایره را در معبد یا دربار نشان می دهد. این ساز در زبان پهلوی داره نامیده شده است. در آذربایجان قاوال نامیده اند و یک گروه سنتی آذری سه نفره به نام اوچلوق (trio) نامیده شده است. در موسیقی آذربایجان دایره معمولا با عنوان ساز ریتمیک که عاشیق را همراهی می کند مورد استفاده قرار می گیرد. اوزئیر حاجی بی اف موزیسین مشهور آذربایجان آن را به عنوان ترکیب اصلی سازهای ارکستر ملی قرار داده است و اولین نت نویسی این ساز توسط این آهنگساز صورت گرفت.
ساختمان دایره
ساز دایره دارای اندازه ای متوسط و کوچکتر از دف می باشد. این ساز از خانواده سازهای کوبه ای قابدار می باشد. این ساز دارای تعدادی زنجیر است که به دیواره ی چوبین آن متصل شده اند. ساز دایره از یک قاب چوبی و پوست تشکیل شده است. پوستی که برای این ساز استفاده می شود پوست بز، پوست ماهی یا طلق می باشد.
مزیت استفاده از پوست طلق این است که استحکام بیشتری دارد و این که در هوای مرطوب شل نمی شود. قاب چوبی دایره را به این طریق می سازند که ابتدا قاب را دور یک فلز استوانه ای می پیچند و خیس می کنند تا انعطاف پذیری لازم برای خم شدن را پیدا کند. بعد قاب چوبی بوسیله ی چسب در دو طرف بهم متصل می شود و بعد پوست با استفاده از قاب چوبی دیگر با میخ روی ساز می کشند.
نحوه نواختن ساز دایره
از آنجایی که این ساز دارای اندازه های مختلف است با تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. در جدار چوبی دایره سوراخی وجود دارد که نوازنده انگشت شست دست راست خود را داخل آن می گذارد و بوسیله ی آن ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست، بر آن می کوبد. نوازنده در حین کوبیدن بر پوست ، ساز را کمی سریع حرکت می دهد تا زنجیرهای کوچکی که به آن متصل شده است صوتی زنگوار حاصل کنند.
برای نواختن این ساز نوازنده هم در حالت نشسته می تواند بنوازد، به طوری که دایره را بر روی زمین گذاشته و آن را به پای خود تکیه می دهد و شروع به نواختن می کند. یا این که برخی دیگر مانند دف، دایره می نوازند. در یکی از روستاهای کرمان به نام ده نو که کولی نشین هستند بر روی پوست دایره به صورت ضربدری روده گوسفند می کشند تا هنگامی که می نوازند پوست صدایی شبیه درام را ایجاد کند.
دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد.
جایگاه ساز دایره درجشن ها
ساز دایره بیشتر در آیین ها و مراسم های ازدواج مقدونیه مورد استفاده قرار گرفته است. در کشورهای اروپای شرقی همراه با نی انبان نواخته می شود.
نوازنده معروف
از نوازندگان معروف دایره می توان به محمود فرنام اشاره کرد.
