تار آذری چقدر با تار شیرازی تفاوت دارد؟

تار آذری چه تفاوتی با تار شیرازی دارد؟ این ساز هم بحاظ شکل فیزیکی و نخوه ی نواختن و هم از نظر نوع صدا تقاوتهایی با تار اصیل ایرانی دارد. همانطور که می دانید تار، سازی زهی وایرانی است که از گذشته  تا کنون سازی پرطرفدار وکاربردی بوده است .تار درایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه از جمله آذربایجان، ارمنستان و گرجستان و.. رایج است.

نحوه ی پیدایش تار آذری

یکی ازتارهای معروف خاورمیانه تار آذربایجان است که به تارآذری معروف می باشد. درقرن هجدهم میلادی نوازنده وموسیقی دانی به نام میرزا صادق اسداوغلو ( صادق جان ) در شهر شوشا ، بر روی تارایرانی تغییراتی را بوجود آورد که باعث ابداع تار جدیدی به نام تار آذری شد. از جمله این تغییرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش تعداد وترها
• تغییرشکل کاسه طنینی
• کم کردن حجم کاسه طنینی
• تغییر کوک
• تغییرشکل دسته
• تغییرشکل خرک
• تغییرشکل سیم گیر
• تغییرشکل شیطانک
• تغییرشکل مضراب
• تغییر نحوه اتصال دسته به کاسه
• تغییرشکل کل نوازندگی

حاصل این تغییرات سازی است که امروزه با نام تار آذری یا آذربایجانی می شناسیم .البته ازآنجایی که این ساز تمام مراحل تکامل خود را در قفقاز گذرانده است به تار قفقازی نیز معروف می باشد. این ساز، سازی زهی است و اندازه ی استانداردی ندارد واغلب دریک اندازه کلی کوچک برای کودکان ویک اندازه کلی بزرگ ساخته می شود وهرکس با توجه به وضعیت جسمانی خود تارمورد نظرش راانتخاب می کند.

اجزای ساز تار آذری

کاسه ی طنینی

این ساز مانند تار ایرانی ازدو قسمت کاسه ی بزرگ ( بویوک چاناق ) و نقاره یا کاسه کوچک ( کیچیک چاناق ) تشکیل می شود. کاسه ی طنینی تار آذری یک تکه وتقریبا کشیده است و در مقایسه با تار فارسی کوچک تر و تکم حجم تر است .پشت کاسه نسبت به تارفارسی صاف و تخت است وهمین مورد باعث می شود که نوازنده بتواند آن را به راحتی روی سینه ی خود قراردهد. جنس کاسه ی طنینی این ساز ازچوب توت سیاه است .

خرک

قسمت دیگری از ساز که بر روی کاسه ی تارقرار دارد خرک نام دارد .خرک تار آذری از تار فارسی بزرگتر و پهن تر است ، علت پهن بودن خرک تار آذری این است که یازده وتر ازروی آن عبور می کند. جنس  این خرک از شاخ بزکوهی است .

دسته

دسته ی تار آذری در مقایسه با تار فارسی قطورتر وپهن تراست و در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است ، فرو می رود. پشت دسته ی این تارهرمی شکل است. جنس دسته ی این تارها از جنس چوب گردو است و البته روی بعضی از دسته ها صدف کاری می شود که افرادی که حرفه ای هستند می نوازند.

سرپنجه

سرپنجه تار آذربایجان که در ابتدای دسته قرار گرفته است درمقایسه با تار شیرازی کوچک تراست یعنی طول آن بیشتر وعرض آن کمتراست. سطح جانبی سرپنجه مانند تار دارای دریچه یا سوراخ است ومانند تار شش عدد گوشی برای کوک کردن سیم ها، روی آن نصب می شوند.

گوشی

روی سرپنجه نه عدد گوشی وجود دارد (شش گوشی بزرگ وسه گوشی کوچک). برخلاف تار شیرازی که شش عدد گوشی به تعداد سیم های تاردارد. چون یازده وتر در تار آذری وجود دارد این وترها باید به نه گوشی ها متصل شوند . شش گوشی روی سطح فوقانی سرپنجه و سه گوشی روی سطح پایینی آن قرار می گیرند.

وتر

تعداد وترها در تار آذری برخلاف تارفارسی یازده عدد است . شش وتراصلی هستند که در سه گروه دوتایی با نام های سفید، زرد و بم بسته می شوند، وتر هفتم ، سیم باس است که ضخیم ترین وتر تار آذربایجانی محسوب می شود.  چهار وتر دیگر، سیم های زنگ یا چینگنه هستند که کارکرد آن ها مانند سیم های آلیکوت است.

شیطانک

یک قطعه ی استخوانی ، باریک و کم ارتفاع است به عرض دسته ی تار و به ارتفاع 2 میلی متراست که بین دسته و سر پنجه قرار گرفته است. تعداد شیطانک در تار آذری برخلاف تار فارسی که یک عدد است چهارتا است ، یک شیطانک اصلی ، که شش وتراصلی از روی آن عبور می کنند ،دوم شیطانک فرعی است که سیم باس از روی آن می گذرد و به شیطانک اصلی محسوب می شود ودوتا شیطانک دیگرکه فرعی محسوب می شوند. جنس شیطانک اصلی و شیطانک سیم باس ازشاخ گاو ماده، استخوان قلم پای شتر می باشد.

سیم

تعداد سیم ها درتار آذربایجانی مانند تار فارسی شش عدد است سیم‌های اول و دوم از جنس فلزی سفید رنگ ، سیم های سوم وچهارم از جنس برنج سیم پنجم فلز سفید رنگ و سیم ششم از جنس فلزی زرد رنگ است.

سیم گیر

سیم گیر تار آذربایجان از تار فارسی بزرگتر و پهن تر است وروی آن ده شیار برای نگهداری و اتصال وترها و بندخرک وجود دارد. جنس سیم گیرها  از شاخ، آلیاژهای برنج و آلومینیم است.

مضراب

قطعه ای است از جنس شاخ گاو میش یا مواد مصنوعی ،که طول آن در حدود ۵/۲ سانتی متر است . نیمی از طول مضراب تار آذربایجانی که در دست نوازنده می باشد ازجنس موم می باشد .برخلاف  مضراب تارایرانی، که فاقد موم است.

نحوه نواختن تار آذری

نواختن تار آذری کاملا با نواختن تار ایرانی متفاوت می باشد. درتارایرانی نوازنده در حالت نشسته  تار را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد به طوری که دسته ی تار و کاسه ی طنینی طرف راست نوازنده قرار می گیرد. اما در تار آذری تغییراتی که درشکل کاسه ی تار بوجود آمده  که هم موجب تقویت صدا در تار شده است و هم  باعث شده نوازنده نواختن تار را روی سینه انجام دهد.