میزان در موسیقی جزء اصطلاحات تئوریک و بسیار پرکاربرد در دنیای موسیقی است. درواقع شما برای درک درست موسیقی و برای این‌که بتوانید به خوبی بنوازید باید مفهوم این اصطلاح را به طور کامل بفهمید. در نگاه اول، این واژه کمی نامفهوم به نظر می‌رسد، اما نگران نباشید! در این مقاله قرار است به ساده‌ترین شکل ممکن توضیح دهیم که میزان در موسیقی چیست؟ چه کاربردی دارد؟ نقش میزان در ریتم و ساختار قطعه موسیقی چیست؟ و چطور می‌توان آن را شناخت و تمرین کرد؟
منظور از میزان در موسیقی چیست؟
اگر به‌تازگی آموزش موسیقی را شروع کرده‌اید، احتمالاً در کلاس‌های آموزش تئوری موسیقی خود اصطلاح «میزان در موسیقی» را شنیده‌اید. در موسیقی، میزان (Bar)، راهی است برای تقسیم کردن یک قطعه‌ی موسیقی به قسمت‌های منظم. به این شکل که هر قطعه موسیقی از نظر زمانی به قسمت‌های مساوی تقسیم می‌شود که هر یک از آن قسمت‌ها را میزان می‌گویند. خط قائمی که آن‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند به خط میزان شهرت دارد. هر میزان ممکن است از دو، سه یا چهار قسمت مساوی تشکیل شود که به آن قسمت‌ها ضرب می‌گویند. معمول‌ترین میزان‌ها عبارتند از: میزان‌های دو ضربی ، سه ضربی و چهار ضربی. این نوع تقسیم‌بندی باعث می‌شود که موسیقی نظم پیدا کند و اجرای آن برای نوازنده آسان‌تر شود. برای مثال، اگر قطعه‌ای در میزان ۴/۴ باشد، یعنی هر میزان شامل ۴ ضرب است و هر ضرب برابر با یک نت سیاه است.
دو خط سمت راست شکل را که معمولاً در آخر قطعات موسیقی کاربرد دارد دولا خط پایان می‌گویند و اگر هر دو خط آن باریک باشد ، دولا خط می‌گویند که جدا کننده‌ی قسمت‌های مختلف یک قطعه موسیقی است.
معمولاً ضرب اول هر میزان قوی‌تر از سایر ضرب‌ها اجرا می‌شود و در نتیجه سایر ضرب‌ها ضعیف خواهند بود.
انواع میزان در موسیقی
میزان‌ها از نظر تعداد ضرب و نوع ریتم به چند دسته تقسیم می‌شوند که در این بخش به آن‌ها می‌پردازیم.
میزان ساده
اگر هر ضرب میزان به طور طبیعی قابل تقسیم به 2 و 4 و 8 قسمت مساوی (دارای تقسیمات دو تایی) باشد به آن، میزان ساده می‌گویند.
میزان‌ها را با عدد کسری به نام کسر میزان مشخص می‌کنند. در میزان‌های ساده، صورت کسر معرف تعداد ضرب است و مخرج کسر شکل ضرب را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر مخرج کسر تقسیمات گرد (واحد موسیقی) را تعیین می‌کند. مثلاً کسر 2/4 معرف میزانی است دو ضربی که هر ضرب آن معادل یک نت سیاه است .
معمولاً میزان‌های ساده را با این کسرها معرفی می‌کنند:
- میزان ساده دوتایی (دو ضربی)؛
- میزان ساده سه تایی (سه ضربی)؛
- میزان ساده چهار تایی (چهار ضربی)؛
میزان ترکیبی
اگر هر ضرب میزان قابل تقسیم به 3 و 6 و 12 قسمت مساوی ( دارای تقسیمات سه تائی ) باشد، به آن میزان ترکیبی می‌گویند. درمیزان‌های ترکیبی، هر ضرب میزان ساده را با اضافه کردن یک نقطه در سمت راست آن به کار می‌برند تا نت مزبور بتواند به طور طبیعی به 3 و 6 و 12 قسمت مساوی شود .
معمول‌ترین میزان‌های ترکیبی را با کسرهای زیر نشان می‌دهند:
- میزان‌های دوتاییترکیبی (دو ضربی ترکیبی)؛
- میزان‌های سه‌تاییترکیبی (سه ضربی ترکیبی)؛
- میزان‌های چهارتاییترکیبی (چهارضربی ترکیبی).
میزان لنگ
یکی دیگر از انواع میزان در موسیقی، میزان لنگ است. در موسیقی ایرانی و برخی موسیقی‌های مدرن، ممکن است میزان‌هایی با تعداد ضرب نامنظم ببینیم، مانند ۵/۸ یا ۷/۸. این نوع میزان‌ها به دلیل ترکیب ضرب‌های متفاوت، کمی پیچیده‌تر هستند.
نسبت بین میزان‌های ساده و ترکیبی مربوطه
همان‌طور که گفته شد، هر ضرب میزان‌های ترکیبی یک نت سیاه نقطه‌دار است. نسبت این نت، به نت سیاه (درمیزان‌های ساده)، مانند کسر 3/2 است. به این ترتیب برای تبدیل میزان‌های ساده به ترکیبی کافی است که کسر میزان ساده را در نسبت 3/2 ضرب کنیم. همچنین برای تبدیل میزان‌های ترکیبی به ساده، بهتر است صورت کسر به عدد 3 و مخرج آن به عدد 2 تقسیم شود تا کسرمیزان ساده آن به دست آید.
در میزان‌های ترکیبی مخرج کسر، معرف شکل 1/3 ضرب است. مثلاً در میزان 6/8 مخرج کسر که معرف نت چنگ است تعیین می‌کند که شکل هر ضرب سه برابر آن ( هر ضرب معادل یک سیاه نقطه‌دار) است. میزان‌های ترکیبی دیگری با کسرهای 6/4، 9/4، 12/4، (که هر ضرب آن‌ها معادل با یک سفید نقطه‌دار است) و 6/16 ، 9/16، 12/16 (که هر ضرب آن‌ها معادل با یک چنگ نقطه‌دار است) نیز درموسیقی به کار می‌روند.
چرا میزان در موسیقی اهمیت دارد؟
مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود، میزان در موسیقی از اهمیت بالایی برخوردار شود، شامل موارد زیر است:
- ایجاد نظم در قطعه موسیقی؛
- تسهیل در نوشتن و خواندن نت؛
- راهنمایی نوازنده برای ریتم صحیح؛
- تقسیم‌بندی زمانی موسیقی برای هماهنگی بهتر گروه یا ارکستر.
به طور کلی بدون وجود میزان، موسیقی حالتی نامنظم و گیج‌کننده پیدا می‌کند و اجرای آن سخت می‌شود.
انواع خطوط میزان در موسیقی چیست؟
در نت‌نویسی موسیقی، از خط‌های عمودی به نام خط میزان برای تقسیم‌بندی میزان‌ها و مشخص‌کردن بخش‌های مختلف یک قطعه استفاده می‌شود. هر یک از این خطوط کاربرد خاصی دارند و درک صحیح آن‌ها برای هنرجویان مبتدی بسیار ضروری است. در ادامه با مهم‌ترین انواع خط میزان در موسیقی آشنا می‌شویم:
خط میزان تکی (|)
این نوع خط میزان، ساده‌ترین و رایج‌ترین نوع خط میزان است. یک خط عمودی ساده که روی خطوط حامل کشیده می‌شود و میزان‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند و باعث ایجاد نظم ضربی در قطعه می‌شود.
خط میزان دوبل (||)
این نوع خط شامل دو خط عمودی موازی است که کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. خط میزان دوبل نشان‌دهنده‌ی پایان یک بخش مهم از قطعه یا آغاز تغییراتی مانند تغییر گام یا تمپو (سرعت) است. همچنین در نت‌نویسی حرفه‌ای، برای تفکیک ساختارهای بزرگ‌تر موسیقی استفاده می‌شود.
خط میزان پایان (|| با خط دوم ضخیم‌تر)
اگر یکی از خطوط میزان دوگانه ضخیم‌تر باشد، به آن خط پایان گفته می‌شود. این علامت در پایان قطعه یا بخش اصلی موسیقی ظاهر می‌شود. کاربرد این نوع خط، اعلام پایان قطعه یا بخش پایانی. توجه کنید که در این نوع خط، خط دوم (سمت راست) ضخیم‌تر از خط اول است.
خط تکرار
خط تکرار از دو خط عمودی همراه با دو نقطه تشکیل شده است و برای نشان دادن تکرار بخشی از موسیقی به کار می‌رود. برای مثال اگر بخشی از موسیقی بین دو علامت تکرار قرار داشته باشد، باید آن بخش را دوبار اجرا کرد. این خط در دو حالت استفاده می‌شود:
- :|| نشان‌دهنده‌ی شروع بخش قابل تکرار؛
- :|| نشان‌دهنده‌ی پایان بخش قابل تکرار.
چطور میزان را در قطعات موسیقی تشخیص دهیم؟
اگر می‌خواهید میزان را در موسیقی تشخیص دهید، این مراحل ساده را دنبال کنید:
- به ضرب‌ها گوش بدهید: آیا می‌توانید ضرب‌های تکراری را بشمارید؟ معمولاً با ضرب پا خود می‌توانید میزان‌های قطعه را تشخیص دهید.
- به تکیه‌ها دقت کنید: در بیشتر میزان‌ها، اولین ضرب قوی‌تر است. مثلاً در میزان ۴/۴، ضرب اول تأکید بیشتری دارد.
- نت‌نویسی را بررسی کنید: بدون شک با دیدن میزان‌نما و خطوط میزان روی صفحه‌ی نت، ساختار را راحت‌تر می‌فهمید.
به طور کلی یادگیری میزان موسیقی با تمرینات ساده امکان‌پذیر است.
نتیجه‌گیری
میزان در موسیقی یک مفهوم بسیار پایه‌ای و مهم است. با یادگیری و درک درست میزان، می‌توانید ریتم را بهتر احساس کنید، اجرای دقیق‌تری داشته باشید و درک بهتری از ساختار قطعه پیدا کنید. اگر در ابتدا کمی گیج شدید؛ نگران نشوید چون با تمرین و تکرار، به سادگی می‌توانید میزان‌ها را تشخیص دهید. در نهایت اگر هنرجوی تازه‌کار هستید، یادگیری میزان را جدی بگیرید. این مهارت پایه‌ای، در ادامه مسیر موسیقی‌تان بسیار به شما کمک خواهد کرد.
همان‌طور که متوجه شده‌اید، درک مفاهیم تئوری موسیقی کار چندان ساده‌ای نیست و از حوصله‌ی بسیاری از افراد خارج است. به همین دلیل اگر در مسیر یادگیری از استاد باتجربه‌ای کمک بگیرید، به نفع خودتان است. چون مفاهیم تئوری به اجرای بهتر، کمک زیادی می‌کند. در این راستا ما در آکادمی موسیقی آنلاین وب نوازان با کمک اساتید مجرب‌مان کنار شما هستیم تا لذت یادگیری موسیقی را به طور کامل به شما بچشانیم. لازم به ذکر است که دوره‌های ما به شکل آنلاین برگزار می‌شود. درواقع هدف ما از آموزش آنلاین موسیقی، رفع محدودیت‌های مکانی و زمانی و گسترش مرزهای موسیقی است.
اگر تمایل دارید تا اطلاعات بیشتری کسب کنید و با خیال آسوده‌تر دوره‌ی آموزشی خودتان را آغاز کنید، می‌توانید روی راهنمایی‌های تخصصی و رایگان ما حساب باز کنید!
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
