ساز کنترباس (Contrebasse) یا همان (Double Bass) ، یکی از قدیمی ترین سازهای آرشه ای جهان است که به خاطر صدای بم و زیبایی که دارد جای خود را به خوبی در گروه سازهای زهی ارکستر موسیقی کلاسیک باز کرده است. این ساز بزرگترین و بم ترین ساز آرشه ای است که با دو روش آرشه کشیدن و یا تکنیک پیتزیکاتو نواخته میشود. در مورد روش های نواختن ساز کنترباس بعدا مفصلا صحبت می‌کنیم اما در ابتدا بیایید تاریخچه و چگونگی پیدایش این ساز را با هم بررسی کنیم.
تاریخچه
کنترباس آخرین و جدید ترین عضو خانواده ی یک ساز بسیار اصیل و قدیمی به نام «ویولا دا گامبا» است. این ساز که متعلق به قرن پانزدهم میلادی است یکی از محبوب ترین سازهای دوره رنسانس به شمار می‌رود.
خانواده ی ویولا دا گامبا معمولا از سازهایی با پنج یا شش سیم تشکیل شده است، از طرفی ساز کنترباس تا قبل از سده بیستم میلادی تنها سه سیم داشت و این مسئله کارشناسان را دچار سوالات بسیار زیادی درباره این موضوع که آیا این ساز واقعا از خوانواده ویولا دا گامبا است یا خیر کرده است.
اما «پال برن» ، یکی از چهره های سرشناس قرن نوزدهم بر این باور است که ساز کنترباس تنها از نظر ظاهری با ویولا دا گامبا تشابه دارند و از نظر ساختمان و ویژگی های تکنیکی کاملا مشابه ساز ویولن است. پس در واقع این ساز می‌تواند یک عضو بیس از خانواده ویولن باشد.
ساختمان و کوک ساز کنترباس
بدنه این ساز طولی تقریبا معادل 100 تا 140 سانتی متر دارد که در ارکسترها اندازه 115 سانتی متری به صورت استاندارد کاربرد بیشتری دارد. این ساز در ارکستر نه تنها برای ایجاد نیرو و سنگینی بیشتر در بخش باس استفاده میشود بلکه بنیاد اصلی ریتمیک نیز به وسیله کنترباس فراهم میشود. اما به طور کلی به ندرت می‌توان سولو نوازی هایی از این ساز مشاهده کرد زیرا قدرت آکوستیکی لازم برای پخش مناسب صدا در سالن های بزرگ اجرا را ندارد. کنترباس علاوه بر موسیقی کلاسیک، در سبک های دیگر موسیقی مثل جاز، بلوز و راک هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ساز کنترباس غالبا دارای 4 سیم است اما نمونه های 5 سیمه از آن هم یافت میشود، کنترباس‌های پنج سیمه قابلیت این را دارند تا 4 نت بم تر از کنترباس‌های چهار سیمه اجرا کنند.
در مورد نحوه کوک این ساز باید بدانیم که سیم های آن برعکس سیم های ویولن کوک می‌شوند و اولین سیم این ساز زیرترین کوک را دارد. نحوه ی کوک سیم های ساز کنترباس به این ترتیب است:
- سیم اول نت «سل»
- سیم دوم نت «ر»
- سیم سوم نت «لا»
- سیم چهارم نت «می»
نت های این ساز را بر اساس کلید «فا» خط چهارم می‌نویسند و صدای آن همواره یک اکتاو بم تر از نت های نوشته شده است.
روش نواختن
همان طور که اشاره کردیم، نواختن ساز کنترباس به دو طریق آرشه کشی و یا نوع خاصی از زخمه زدن که به آن پیزیکاتو می‌گویند انجام میشود.
پیتزیکاتو
پیتزیکاتو یا «سرش زخمه ای» نوعی تکنیک خاص برای زخمه زدن در سازهای زهی آرشه ای است. در این روش نوازنده با دست چپ و راست خود به طور همزمان روی دسته ساز حرکت می‌کند و با سرانیدن انگشتان خود به سمت بالا و پایین روی سیم ها هم ضربه می‌زند.
آرشه
برای نواختن کنترباس از دو مدل آرشه استفاده میشود: آرشه آلمانی و آرشه فرانسوی
تفاوت این دو آرشه این است که در آرشه فرانسوی فاصله فراگ با چوب آرشه کمتر از آرشه آلمانی است و هر کدام از این آرشه ها تکنیک های خاصی برای نواختن دارند که با دیگری متفاوت است.
