سیتار سازی زهی و از خانواده ساز لوت است. این ساز از جمله سازهای سنتی هندیست که در برخی کشورهای دیگر از جمله پاکستان و بنگلادش هم رواج پیدا کرده است. معمولا طول این ساز 1.2 متر و بدنه آن شکل کدو مانندی دارد. دسته ی این ساز کشیده و از جنس چوب توخالی است. همچنین روی آن گوشیهای جلویی و کناری و 20 پرده متحرک وجود دارد.
سیم های سیتار از جنس فلز هستند و این ساز معمولا دارای پنج سیم ملودی دوسیم واخوان برای تاکید روی ریتم و 13 سیم کمکی است. پرده های فلزی در طول دسته بسته شده اند متحرک هستند و می‌توانند مطابق با نیاز نوازنده تغییر کنند.
در بالای دسته و در انتهای گوشه ها یک گوی رزونانسی وجود دارد که وزن ساز را متعادل می‌کند و به نگه داشته آن کمک می‌کند.
سیتار چگونه نواخته می‌شود؟
نوازندگان سیتار برای نواختن آن، ساز را در حالت نشسته با زاویه 45 درجه روی ران های خود نگه می‌دارند و سیم های آن را به وسیله یک زخمه ی فلزی به صدا در می‌اورند. در همین حال دست چپ نوازنده بین سیم ها حرکت می‌کند و یا حرکات ظریف نت های مورد نظر را انتخاب می‌کند.
تاریخچه
کلمه ی سیتار از کلمات سانسکریت ساپتانتاری وینا به معنای هفت سیم وینا گرفته شده است. این ساز در قرن شانزده میلادی رونق پیدا کرد اما شکل امروزی خودش را در قرن 18 ام به دست آورد.
امروزی صدای سیتار در موسیقی هندوستان به صورت تکنوازی های زیبا و یا به همراه سازهای تمبورا و تمبلا شنیده می‌شود.
دو مدرس بزرگ سال سیتار در هندوستان «راوی شانکار» و «ولایت خان» هستند که هر کدام روش های خاص خودشان را در نواختن این ساز دارند. حتی ساز هر کدام از این دو استاد در ویژگی هایی مثل تعداد سیم ها و نحوه کوک کردن نیز با یکدیگر متفاوت اند.
این ساز در سراسر دنیا به عنوان لوت آسیای جنوبی شناخته می‌شود. جالب است بدانید که در دهه 60 میلادی سیتار روی برخی از اجراهای راک تاثیر گذاشت به طوریکه جورج هاریسون نوازنده گیتار گروه راک آمریکایی هم نوازندگی این ساز را یادگرفت و چندین قطعه مختلف با آن ضبط کرد.
در همان دوران بسیاری از موسیقیدانان صدای سیتار را روی گیتار کپی کردند و یا حتی اقدام به استفاده از سیتار الکتریک در اجراهای خود نمودند.
در اوایل قرن 21ام دختر شانکار، آنوشکا به نوازنده‌ای چیره دست در این ساز بدل شد که این امر سبب پیوستن او به موسیقی‌دانانی از نقاط مختلف دنیا برای اجرا و ضبط موسیقی براساس فرهنگ موسیقیایی کشور هند شد.
اجزای ساز سیتار کدام اند؟
Bada ghoraj یا خرک اصلی
خرک اصلی ساز به طور سنتی از استخوان ساخته می‌شود اما امروزه برای ساخت این قسمت از پلاستیک یا پلی متیلین استفاده می‌کنند. سیم های ساز به مرور زمان سطح خرک را دچار ساییدگی می‌کنند و در آن صورت ساز نیاز به «جاواری» دارد. جاواری هنر پیچیده ایست که افراد خاصی قادر به انجام آن هستند .
در سیتارهای کربنی خرک از مواد کامپوزیتی ساخته شده که مقاومت بسیار بالایی در مقابل ضربه و خراش دارند.
باج تار Baj Tar
باج تار سیم اصلی ساز سیتار است. این سیم در میانه دسته قرار دارد تا به راحتی در تکنیک های اصلی نوازندگی سیتار مورد استفاده قرار بگیرد.
گوشی تنظیم کننده سیم اصلی Baj Tar Kunti
گوشی (گیره تنظیم‌کننده) سیم اصلی است. گوشی سیم چیکاری. این گوشی‌ها معمولاً در اندازه و شکل یکسانی با گوشیهای سیم اصلی هستند.
چیکاری تار Chikari Tar
چیکاری تارها سیم‌های چیکاری هستند که بسیار نزدیک به یکدیگر در یک گروه سه‌تایی قرار دارند و به صورت یک دسته سیم نواخته می‌شوند، هدف استفاده از این سیم‌ها به عنوان سیم‌های واخوان است. نواختن (مضراب زدن) این سیم‌ها الگوهای مختلفی دارد که هر زمان به صورت یک در میان با باج تار نواخته می‌شوند، اجازه نواختن نت‌های پیچیده را می‌دهد.
دندی Dandi
دندی در واقع دسته یا گردن سیتار است. این قسمت تو خالی بوده و به همین دلیل صدا در داخل آن تشدید می‌شود. در سازهای سنتی دسته معمولا از چوب ساج یا سرو ساخته می‌شده است به همین دلیل در طی زمان این دسته ها دچار تاب و پیچش می‌شدند . امروزه دسته را از چوب محکم و مقاوت تری می‌سازند.
بدنه سیتار Kadu ka tumba
بدنه این ساز بسیار حساس و شکننده است و به مراقبت بسیار زیادی احتیاج دارد. اما برخی سیتارهای امروزی بدنه یکپارچه ای از جنس فیبر کربنی دارند که نسبت به فشار و صدمات مختلف مقاوم است.
پاردا Parda
پاردا همان پرده های ساز هستند. به منظور قرارگیری پرده‌ها روی دسته و بالای سیم‌های کمکی این پرده‌ها خمیده هستند که خمیده کردن سیم‌ها را از میان آنها آسان می‌سازد. این پرده‌ها معمولاً با سیم‌هایی قوی به دسته متصل می‌شوند، که به آنها اجازه حرکت به سمت بالا و پائین روی دسته برای تنظیمات یا کوک‌های مختلف را می‌دهد.
