ساز کرنا یکی از کهن ترین سازهای بادی ایران به شمار می رود و در خانواده سازهای بادی قمیش دار دسته بندی می شود. واژه کرنا از دو بخش تشکیل شده است: کر یا کار به معنای جنگ و نا یا نای به معنای نی یا شیپور می باشد.
تاریخچه
ساز کرنا سازی باستانی می باشد که از دوره هخامنشیان مورد استفاده بوده و در سال 1336 یک نمونه از آن در قبر داریوش سوم پیدا شده است و در حال حاضر در موزه تخت جمشید استان فارس از آن نگهداری می شود. این ساز در گذشته یک ساز حکومتی بوده است و برای اعلان ها، جشن ها و جنگ ها به کار می رفته است و ممکن است نمادی از قدرت امپراطوری محسوب شود که آن را همراه پادشاه دفن کرده اند.
ساختمان کرنا
کرنا از سه بخش اصلی تشکیل شده است و جزو معدود سازهای دو جنسی جهان به شمار می آید. اغلب سازهای بادی به دو دسته بادی چوبی و بادی برنجی تقسیم می شود. ولی کرنا در هیچ یک از این دو دسته جای نمی گیرد زیرا یک بخش کاملا چوبی با طولی حدود 35 تا 50 سانتی متر به نام دسته دارد که رویش هشت سوراخ و در پشت آن نیز یک سوراخ تعبیه شده است.
بخش دوم یک شیپور برنجی می باشد که طول آن 45 تا 60 سانتی متر است.
بخش سوم میل کرنا خوانده می شود و آن از یک لوله نازک برنجی یا چوبی تشکیل می شود که در انتهایش یک قمیش از جنس نی دارد و نوازنده با دمیدن در این قمیش هسته ی اصلی صدا را تولید می کند. اما تا این صدا به کیفیت مورد نظر برسد بسیار زمان می برد.ابتدا در بخش چوبی توسط انگشتان نوازنده با نت های مختلف می چرخد تا یک ملودی جذاب شکل بگیرد . صدای تولید شده در بدنه ی چوبی شدت لازم را ندارد و خیلی شفاف نیست. شیپوره و یا خش فلزی به عنوان تمام کننده صدای کرنا هم به نوای ساز حجم می دهد و هم شفافیت آن را بالا می برد.
خصوصیات
کرنا دارای خصوصیاتی می باشد که با سازهای مجلسی جفت و جور نمی شود و در کاربردهای امروزی مانند گذشته غالبا با دهلیا نقار همراهی می شود به همین دلیل گروه نوازی با آن چندان معمول نیست و پیشینه ای هم ندارد. در چند سال اخیر تلاش هایی برای ارائه گروه نوازی با حضور کرنا صورت گرفته است. از نخستین نمونه ها می توان به کرنا نوازی خسرو سلطانیدر اثر نوبانگ کهن با همراهی حسین علیزاده اشاره کرد.
انواع کرنا
کرنای شمال
کرنای شمال را اخیرا دراز نای نامیده اند.این کرنا از جنس نی می باشد و طول آن زیاد است و گاهی تا سه متر می رسد.کرنای شمال فاقد سوراخ است به همین دلیل حصول اصوات مختلف فقط با تغییر فشار هوای نفس آدمی میسر می شود.تعداد اصوات آن محدود می باشد و دهانی آن در واقع استوانه ی کوچکی است که روی لوله محکم شده است و یک سوی آن تراش خورده و از همین سو هوا وارد لوله می شود.
کرنای فارس
شبیه به سرنای دزفولی و بختیاری می باشد اما با مقیاسی بزرگ تر است. به تعداد سرنا 6 یا 7 سوراخ روی لوله دارد.جنس نیمه ی بالایی این کرنا از چوب می باشد و سوراخ ها در این نیمه قرار دارند و نیمه ی دیگر آن که با سرعت بیشتری گشاد می شود از فلز است.
کرنای مشهد
جنس لوله ی کرنای مشهد از فلز می باشد.سر ساز فاقد سوراخ می باشد و سازندگان ساز بر زمینه ی عقاید مذهبی سه عدد قپه ی تزئینی ساخته شده است. دهانی آن در کرنای ساخت محل بسیار ساده ساخته شده است و نواختن آن را بسیار مشکل می کند.
کرمیل
نوعی سازی فلزی و بسیار قدیمی می باشد که متعلق به دوره های قبل از اسلام بوده و در قرون اخیر متروک مانده است. از آنجا که نوع ملی آن تا قبل از جشن های دو هزار و پانصد ساله اساسا وجود نداشته و در دسترس نبوده است.
نوازندگان معروف
از نوازندگان معروف می توان استاد شنبه نوایی، علی اکبر مهدی پور، حسین حیدری و.. را نام برد.
