انواع ارکستر (Orchestra) کدام اند؟ احتمالا شما هم به اصطلاح ارکستر سمفونیک برخورده اید و میدانید که این نوع ارکستر از نوازندگان مختلفی تشکیل شده که با یکدیگر برای نواختن یک قطعه همکاری می‌کنند. اما آیا میدانید که علاوه بر ارکستر سمفونیک انواع دیگری از ارکستر هم وجود دارند؟ ابتدا بیایید با مفهوم کلی ارکستر آشنا شویم و سپس انواع مختلف آن را بررسی کنیم.
ارکستر
ارکستر (Orchestra) که گاهی برای آن اصطلاح «سازگان» هم به کار می‌رود شامل مجموعه ای از نوازندگان و سازهای مختلف موسیقی است که با همکاری و همراهی یکدیگر به اجرای مختلف یک قطعه می‌پردازند. این نوازندگان تحت نظر یک موسیقیدان مجرب و توانا که به آن رهبر ارکستر می‌گویند هدایت و راهنمایی می‌شوند.
ریشه ی کلمه ی ارکستر به یونان قدیم بر می‌گردد. در آن زمان، مکان های خاصی برای برگزاری موسیقی و آواز و شادی وجود داشت که مردم یونان به آن orekhestra می‌گفتند.
پس از آن رفته رفته این لغت برای توصیف نوازندگانی به کار رفت که در گروه های موسیقی همراه و هماهنگ با هم یک قطعه را اجرا می‌کردند. شکل گیری و تدوین ارکستر های امروزی در حدود 170 سال ادامه پیدا کرد و در طی این مدت انواع ارکستر به وجود آمدند که هر کدام بر اساس نوع قرار گیری و تعداد سازهای به کار رفته در آن نامگذاری می‌شوند.
نحوه شکل گیری ارکستر
بر اساس اسناد و شواهد تاریخی ، شکل گیری ارکستر در سه دوره ی اصلی اتفاق افتاد:
- دوره اول: این دوره در شهرهایی مثل ونیز ، روم و فلورانس آغاز شد و همزمان با آن اپراهایی در فرانسه شکل گرفت که آهنگسازان بزرگی مثل مونتوری ، کاریسمی ، کارالی و… آهنگسازی آن ها را بر عهده داشتند. ارکسترهای این دوران نقش همراهی در آوازهای فردی (سولو) و جمعی (کُر) را برعهده داشتند و گاهی در نواختن موسیقی باله نیز به فعالیت می‌پرداختند.
- دوره دوم: از سال 1700 ، دوره دوم در تاریخ ارکستر آغاز شد که آهنگسازان بزرگی چون باخ و هندل برای گسترش و پیشرفت ارکسترها تلاش بسیار زیادی کردند. یکی از بزرگترین آهنگسازان این دوران هایدن بود که به عنوان بنیان گذار یکی از مهم ترین انواع ارکستر یعنی ارکستر سمفونیک نیز شناخته میشود. هایدن اولین آهنگسازی بود که تمام سازهای ارکستر را در قطعات خود به کار برد و میل و علاقه ی مردم را نسبت به گوش دادن به ارکستر سمفونیک برانگیخت.
- دوره سوم: دوره ی سوم در تاریخ ارکستر از زمان بتهوون و پیدایش موسیقی رمانتیک آغاز و تا به امروز ادامه دارد. از مشهورترین آهنگسازان این دوره می‌توان به پوچینی ، واگنر، مندلسون و… اشاره کرد.
انواع ارکستر
همان طور که اشاره کردیم انواع ارکستر بر اساس قرارگرفتن نوع و تعداد سازها در آن نامگذاری میشود. برای مثال رکستر سمفونیک، که به‌عنوان بزرگترین نوع ارکستر شناخته میشود، بدان معناست که در آن از تمام گروه‌های سازی استفاده شده و تقریباً تمامی سازهای موسیقی کلاسیک غربی در آن وجود دارد. ارکسترهای کوچکتر، که بخشی از سازهای موسیقی کلاسیک در آن قرار دارد، با نام‌های دیگر نامیده می‌شوند
در برخی موارد نیز نامگذاری ارکسترها برای تشخیص دادن آنها از یکدیگر در یک منطقه یا یک کشور میباشد مانند ارکستر سمفونیک وین یا ارکستر سمفونیک برلین. در ادامه انواع ارکستر را با یکدیگر بررسی می‌کنیم:
ارکستر باروک (Baroque Orchestra)
یکی از اصلی ترین انواع ارکستر ، ارکستر باروک است. این ارکستر در سال 1600 الی 1750 آغاز به فعالیت کرده و به تدریج و با مرور زمان کامل‌تر شده است. اصلی ترین سازهای ارکستر باروک سازهای زهی هستند و معمولا از سی یا چهل نوازنده تشکیل شده که در نظم و آرایش مختلفی و با توجه به صلاح دید رهبر ارکستر کنار هم قرار می‌گیرند.
ارکستر سمفونیک (Symphony Orchestra)
ارکستر سمفونیک از 50 الی 100 نوارنده تشکیل میشود. معمولا ارکستر سمفونیک های استاندارد 80 نوازنده دارند. در این ارکسترها انواع مختلفی از موسیقی از جمله موسیقی کلاسیک ، جاز ، قطعات موسیقی فیلم و… اجرا میشود. در برخی موارد در ارکستر سمفونیک علاوه بر گروه نوازندگان ، یک خواننده یا گروه آوازی نیز وجود دارند. لازم به ذکر است که تقریبا تمام گروه سازهای موسیقی غربی در این ارکستر وجود دارند و به همین دلیل یکی از کامل ترین انواع ارکستر شناخته میشود.
ارکستر مجلسی (Chamber Orchestra)
ارکستر مجلسی کوچکتر از ارکستر سمفونیک است و از نظر تعداد نوازنده بیشتر شبیه ارکستر باروک است چرا که کمتر از 50 نوازنده را شامل میشود. از آنجایی که تعداد نوازندگان کمتر است ، هر قسمت ارکستر فقط توسط یک نوازنده اجرا می شود ، به جز سازهای زهی که به طور کلی در ارکسترهای مجلسی و سمفونیک یکسان هستند.
ارکستر زهی (String Orchestra)
این ارکستر همان طوری که از نامش پیداست از گروهی متشکل از 8 الی 18 نفر از نوازندگان سازهای زهی مثل ویولن ، ویولا و ویولنسل تشکیل شده است. ارکستر زهی معمولا قطعات خاصی را اجرا می‌کنند که به طور انحصاری برای سازهای زهی نوشته شده اند و بر خلاف سایر انواع ارکستر در ارکستر زهی هیچ رهبری وجود ندارد.
