خرید کمانچه خوب آسان نیست؟ اگر قصد رفتن به بازار برای خرید کمانچه یا حتی سفارش تهیه آن به استاد خود را دارید حتما با اجزای تشکیل دهنده ساز کمانچه و مشخصاتی که باید به آنها توجه کرد، آشنا شوید. در ادامه به توضیح نکات مهمی خواهیم پرداخت که به شما در تشخیص کمانچه خوب کمک می کند و به تمامی سئوالاتان پاسخ خواهد داد.
درست است که هنرجوی کمانچه هستید و با ساز آشنایی دارید ولی در ابتدا ممکن است تشخیص کیفیت ساخت برایتان مشکل باشد. بطور خلاصه می توان گفت، کمانچه از قسمت ای اصلی کاسه، دسته، پوست، خرک و سیم گیر تشکیل شده است و در حدود 75 سانتی متر می باشد. در ساخت کمانچه از چوب، فلز و استخوان استفاده شده که هر کدام باید کیفیت مطلوبی داشته باشند تا ساز شما خوش دست وخوش صدا باشد. تنها بخش ساز که فقط عامل زیبایی کمانچه است، صُراطی (قسمت بالایی سرپنجه) نام دارد. ساز کمانچه انواع مختلفی دارد که بصورت یک تکه و یا ترکه ای ساخته می شوند. در ساز یک تکه ، کاسه ساز بصورت یک تکه می باشد و درون کاسه تراشیده می شود ولی در ساز ترکه ای کاسه ساز از به هم پیوستن و شکل گیری تکه های چوب به هم، ساخته می شود.
اولویت اول :خوشدست باشد یعنی ور و انرژی زیادی از نوازنده نگیرد و خوش صدا باشد. زیبایی و صتعت ساز و خوش ساخت بودن ساز در اولویت های بعدی قرار دارند. می توانید متناسب با جنس صدای مورد علاقتون نوع کمانچه رو انتخاب کنید.کمانچه ی کاسه بسته صدای تو دماغی دارد ولی کمانچه های پشت باز (کمانچه لری) اتفاقا صدای باز و صافی دارند.
بطور خلاصه به این موارد می توان اشاره داشت:
- گوشی ها خوب تراش خورده باشد و یک دست و هماهنگ باشند.
- دسته و کاسه به خوبی پرداخت شده باشند و لاک مناسبی خورده باشد.
- کاسه از جنس چوب توت با کیفیت باشد.
- دسته از جنس چوب گردو باشد.
- اکشن ساز خوب باشد.
- پوست و خرک به خوبی رگلاژ شده باشند.
- پوست روی کمانچه باید آهو باشد
- سیم های استفاده شده کامل باشه با مارک انگلند یا ایتالیا
- آرشه کمانچه از نخی مصنوعی نباشه و از دُم اسب استفاده شده باشد.
- مُهر سازنده داشته باشد.
- روی چوب کارشده تَرَک نباشد.
- چوب از بَس روغن خورده باشه برق بزند.
- پایه ساز زمانی که روی پای نوازنده قرار می گیرد ایجاد ناراحتی نکند.
- سیم گیر ساز دارای پایه ایست که ارتفاع ساز با آن قابل تنظیم است.
- گوشی چوب گردو باشد.
نکات مربوط به کاسه کمانچه
صدا در قسمت کاسه ساز ساخته و تقویت می شود. همانطور که می دانید کمانچه ها به دو دسته ی پشت باز و کروی تقسیم می شوند. برای اینکه ساز صدای رسایی داشته باشد معمولاً از چوب توت و به صورت یک تکه ساخته می‌شوند.
کمانچه‌های پشت باز
معمولاً از چوب توت و به صورت یک تکه ساخته می‌شوند.
کمانچه های کروی
به دو صورت یک تکه و ترکه‌ای هستند. در کمانچه‌های ترکه‌ای کاسه از به هم چسبیدن ترکه‌هایی که در روی قالب خم شده‌اند ساخته می‌شود. ضخامت این کاسه‌ها کم است و به همین دلیل کاسه سبک است و چرخیدن کمانچه به سهولت صورت می‌گیرد. کاسه‌های یک تکه با چوبهای مختلفی مثل گردو خراطی می‌شود.
وزن کاسه از کاسه‌های ترکه ای بیشتر و چرخش کمانچه تا حدی مشکل است.صدای این نوع کمانچه‌ها زیاد مطلوب نیستند.
جنس و کیفیت پوست کمانچه
- پوست ساز می بایست پوست بره تودلی یا روده گوسفند باشند چراکه فشار خرک ساز برروی پوسته است.
- برای تولید صدای خوب و طبیعی باید از پوستهای یک دست و یک تکه استفاده شود.
- باید پوست، کهنه و فاقد هر گونه بو یا چربی اضافه باشد.در مناطق مرطوب ایران بر روی دهانه ساز از پوست ماهی نیز استفاده می شود.
انواع مهرهای کمانچه
کمانچه های تولیدی از نظر سایز به دسته های زیر تقسیم می شوند:
نرمال ( ۴/۴)
آلتو
باس
کنترباس
از جمله سازندگان کمانچه می توان به مهرهای زیر اشاره کرد:
- کمانچه عطایی
- کمانچه خالقی
- کمانچه نریمان
- کمانچه ملکی
- کمانچه رامین
پایه و سیم گیر کمانچه
کمانچه به وسیله یک پایه که در قسمت سیم گیر به کاسه وصل شده است، روی پای نوازنده قرار می‌گیرد. آرشه کمانچه، که اسم اولیه اش کمانه بوده است، تشکیل شده است از یک چوب که از یک طرف انحنا دارد با بلندی 60 سانتی متر و موی دم اسب. موی آرشه کمانچه بر خلاف سازهای زهی غربی بر روی چوب محکم کشیده نمی‌شود، بلکه نوازنده است که به هنگان نوازندگی به تناسب احساس فسار را بر روی سیم تغییر می دهد. بیشترین فشار سیم ها روی قسمت سیم گیر و دسته متصل به کاسه وارد می شود لذا باید به سلامت این دو قسمت ساز توجه لازم را داشت باشیم. برای کوک حدودی از گوشی ساز و برای کوک دقیق از تیونر ریز قسمت سیم گیر استفاده می گردد.
شکل وجنس خرک
خرکی تقریباً شبیه به خرک تار و نه کاملاً عمود بر سیمها قرار گرفته‌است.
جنس چوبی که خرک کمانچه از آن ساخته می شود معمولا چیست؟
جنس چوب معمولا به تشخیص و سلیقه ی سازندهای ساز انتخاب می شود. معمولا بنا به دید شخصی سازنده یا نوازنده و جنس صدای مورد نظرشون جنس چوب رو انتخاب می کنند. البته باید درنظر داشت که اگر چوب خشک برای خرک استفاده شود اکو صدا کم می شود و صدا حالت خشک پیدا می کند و حتی لرزش سیم کم تر می شود.
اما اگر چوب نرم استفاده شود بهتر است چراکه صدا نرم تری از ساز خواهید گرفت و اکوی صدا بیشتر می شود. البته جنس چوب نرم مانند کاج روسی زیر فشار سیم تغییر حالت میدهد پس بهتر است لبه بالایی خرک که سیم برروی آن سوار می شود با ضخامت 2 میلی متر باشد که تغییر شکل ندهد.
چرا خرک کمانچه را به صورت مایل نسبت به راستای سیم ها قرار می دهند و چرا مانند سازهای دیگر مثل تار بطور کاملا عمود بر راستای سیمها نصب نمی کنند؟(میزان این شیب معمولا چقدر است و چگونه می توان آن را تعیین کرد)
در مورد شیب خرک هم همانطور که میدانید دسته ی ساز مورب و گرد است. به دلیل اینکه انگشت گذاری فواصل در چهار سیم کمانچه به صورت مساوی و هم شکل باشد، خرک رو کج قرار میدهند. آقای هادی منتظری در این مورد مثال خوبی زدند و مسابقه ی دو رو مثال زدند که نفر اول با نفرهای بعدی خودش در ظاهر فاصله دارد اما در آخر همه به یک نقطه می رسند و علت این کار شیب پیست مسابقه است. که در دسته کمانچه هم به همین صورت است. اگه کمی خرک رو صاف کنید می بینید که انگشت گذاری ها در چهار سیم مساوی و به یک شکل نمی شود مثلا طرز قرار گرفتن انگشتان در سیم اول با سیم های بعد تفاوت دارد و برای حل این مشکل کج کردن خرک رو در نظر گرفتن واین مشکل رو حل کردند.
فاصله سیمها با دسته (ارتفاع خرک) چقدر باید باشد؟
ارتفاع سیم ها معمولا به سلیقه ی نوازنده بستگی دارد اما این نکته وجود دارد که فاصله زیاد سیم با دست از خوش دستی ساز می کاهد و انرژی زیادی از نوازنده خواهد گرفت. سیم کم ارتفاع صدای کمتره و خیلی نرم و دلنشین دارند که البته در سازهای پشت بسته اکثر دوستان صدا کم ساز را ضعف ساز محسوب میکنند. در سازهای پشت باز این مشکل خیلی کمتر دیده می شود و بلعکس سیمی که ارتفاعش بشتر باشد صدای صاف و رساتری داردو با قدرت مانور کمتری می توان صداها بالا و مورد پسند اکثریت از ساز گرفت.
آیا خرک کمانچه بصورت خاصی رگلاژ می شود؟
معمولا دو سیم وسط باید بالاتر از دوسیم اول و آخرهستند و اگه از بغل نگاه کنیم دو سیم وسط در یک راستا و دوسیم کناری در یک راستا قرار می گیرند.
آیا هرچه سیمها به دسته نزدیکتر باشد سیمها نرم تر و ساز خوش صداتر نمی شود؟ فاصله سیمها چطور باید باشد؟
حتما برای خرید کمانچه به فاصله سیم ها با دسته دقت کنید. معمولا سازی که انرژی زیادی از نوازنده بگیرد مناسب نیست. یکی از عوامل موثر برآن فاصله سیم تا دسته ساز است. فاصله سیم با دسته هرچه سیمها نسبت به دسته فاصله کمتری داشته باشند صدای نرم تری از ساز می توان گرفت. البته فاصله متوسط (نه زیاد بالا نه زیاد پایین) ایده آل است. اندازه سیم ها نسبت به هم و رو هم بسیار وابسته به سلیقه نوازنده دارد. البته کمانچه ها معمولا این فواصل استاندارد را رعایت کرده اند.
جنس سیم کمانچه
جنس سیم های کمانچه مانند سیم های ویولن است.
کوک رایج کمانچه
Mi La Re Sol کوک اصلی و رایج برای هنرجویان مبتدی کمانچه است.
