نی انبان ، یکی از قدیمی ترین سازها در بسیاری از کشورها مانند ایران، کشورهای قاره آفریقا ، اروپا، بحرین، ترکیه می باشد که ظاهر آن در هر کدام از این کشورها متفاوت است. ساز نی انبان با این که در کشورهای مختلف از نظر شکل و صدا تفاوت هایی دارد ولی با قاطعیت نمی توان گفت که شبیه به هم نیستند. نی انبان معروف به ساز بندری، سازی محبوب در جنوب ایران به خصوص در بوشهر است. اهمیت این ساز نزد جنوبی ها مانند اهمیت کرنا برای بختیاری ها، سرنا برای لرها و دوزله برای کردها می باشد. این ساز بیشتر در مجالس عروسی و مجالس بزمی کاربرد دارد.
تاریخچه نی انبان
نی انبان همانطور که اشاره کردیم با توجه به آن کشور، شکل های متفاوتی دارد چرا که در زمان های قدیم وقتی مردم از جایی به جای دیگر نقل مکان می کردند این ساز را با خود جابه جا می کردند و در شکل ظاهری آن تغییراتی را به وجود می آوردند و آن را در منطقه ی جدید مورد استفاده قرار می دادند. بعد از مدت ها این ساز جزء سازهای سنتی آن منطقه به حساب می آمد. ساز نی انبان قدمتی طولانی دارد که نمی توان زمان دقیقی را برای آن مشخص کرد اما با توجه به شواهد، قدمتی هزار ساله دارد. بعضی ها بر این باور هستند که ساز نی انبان در ابتدا ساز نی یا نای بوده که بعد ها مشک و انبان به آن اضافه شده و به شکل نی انبان امروزی درآمده است.
ساختمان نی انبان
نی انبان از سازهای بادی زبانه دار ترکیبی می باشد و از سه قسمت تشکیل شده است:
مشک
مشک ساز نی انبان از پوست بز تهیه شده است و به نوازنده این امکان را می دهد تا هوای مورد نیاز برای نواختن را در انبان یا کیسه ذخیره کند. پس از زدودن موها از روی پوست و همینطور خارج کردن رطوبت اضافی، آن را در حنا می گذارند و پس از خشک شدن آن را با روغن کنجد نرم می کنند. پوست مشک تقریبا یکپارچه می باشد و قسمت گردن آن از داخل کور می شود. یک دهانی در محل سوراخ یکی از دست ها و دسته ی نی انبان در محل سوراخ دست دیگر نصب شده است. قسمت پایین پوست در یک نقطه جمع و از داخل بسته می شود. پس مخزن آماده شده و یک مجرای ورود و یک مجرای خروج هوا دارد.
دسته
دسته نی انبان غلاف چوبی ناودانی شکلی است که در داخل آن دو عدد نی زبانه دار قرار دارد و نی ها توسط موم در داخل دسته ثابت شده اند. روی هر نی شش سوراخ صوتی در قسمت جلو ایجاد شده اند و بر سر هر کدام از نی ها زبانه ای یک لایه قرار گرفته است.
دهانی
دهانه، شیئی قرقره مانند می باشد و محل دمیدن در مخزن نی انبان است.
شیوه نواختن
نوازنده قبل از نواختن با استفاده از دهانی ، انبان را پر از هوا می کند و بعد دسته ی ساز را در دست های خود می گیرد و شروع به نواختن می کند. فشار هوای داخل مخزن باعث ارتعاش زبانه ها می شود و صدای ایجاد شده با گرفتن یا باز گذاشتن سوراخ های صوتی نی ها تغییر می کند. در سازنی انبان این امکان برای نوازنده وجود دارد که با استفاده از هوای ذخیره شده در نی انبان بتواند لحظاتی ساز را بدون دمیدن به صدا در آورد. مخزن هوای ساز در آغوش نوازنده قرار می گیرد و نوازنده با استفاده از بازوهای خود از دو طرف به مخزن فشار وارد می کند. ساز نی انبان چون مخزن ذخیره ی هوا دارد نیازی به استفاده از تکنیک نفس برگردان در نواختن آن نیست.
نام های دیگر نی انبان
این ساز را با نام های دیگری مانند: نی‌حمونه، نی مشکی، خیکنای، نی تکی، نی جفتی، نی حمبونه، نی بی لی بو نیز می شناسند.
نوازندگان معروف
از نوازندگان معروف این ساز می توان به خماس، حسین توانا، استاد محمد جنجال، کریم ادریس پور و محسن شریفیان اشاره کرد.
