قیچک یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود. جنس کاسه طنینی این ساز از چوب گردو یا توت بوده و سیم‌های آن فلزی هستند. این ساز دارای قدمت بسیار زیادی است و در موسیقی نواحی ایران کاربرد فراوانی دارد. ساز قیچک از نظر نوازندگی شباهت زیادی به ویولنسل دارد و حتی در نوع بزرگتر آن که به قیچک بم معروف است، از آرشهٔ ویولنسل استفاده می‌شود.
شکل سازقیچک
شکم ساز قیچک از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته.
قسمت تحتانی کوچکتر و به شکل نیم کره است که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و خرک ساز روی پوست قرار دارد.
قسمت بالایی بزرگتر، مثل چتری روی قسمت پایینی قرارگرفته و هر دو قسمت توسط سطح منحنی از عقب به هم اتصال یافته‌اند و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت، حفره‌ای تشکیل‌شده است.
سطح جلویی قسمت بالا، جز در ناحیهٔ وسط که زیر گردن ساز قرارگرفته به‌صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز تقریباً در نصف طول خود روی شکم قرارگرفته و نیمهٔ دیگر در بالا به جعبهٔ گوشی‌ها متصل است. دسته فاقد پرده (دستان) است.
قیچک‌نواز هنگام نوازندگی، ساز را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارد و با دست راست آرشه را به صورت افقی در حرکات رفت و برگشت بر سیم‌های آن می‌کشد.
اجرای تشکیل دهنده ساز
کاسه طنینی : بدنه اصلی این ساز از چوب یک تکه و معمولا گردو، توت یا چوب های محکم دیگر ساخته می‌شود. کاسه طنینی، حجیم و دو فرو رفتگی بزرگ در طرفین، آن را به 2 قسمت بزرگتر و کوچکتر تقسیم می‌کند.
پوست: قسمت کوچکتر در پایین ساز قرار دارد و بر دهانه آن پوست کشیده می شود و خرک روی قسمت پوست قرار می‌گیرد. دهانه قسمت بزرگتر باز است و دسته، تا روی نیمی از این قسمت ادامه می‌یابد. معمولا در ساخت قیچک از پوست آهو یا گوسفند استفاده می‌شود.
گوشی‌ها: این ساز دارای 4 گوشی است که به صورت میخ سر پهن ، 2 به 2 در طرفین سر پنجه قرار دارد. هر سیم در داخل جعبه سرپنجه به انتهای باریک تر گوشی بسته می شود. قسمت پهن تر گوشی، بیرون از جعبه سرپنجه قرار دارد و با دست چپ نوازنده برای کوک کردن ساز، به راست و چپ گردانده می شود.
شیطانک: قطعه چوبی کم ار تفاع و باریک است به عرض دسته ساز که بین سرپنجه و دسته قرار دارد و سیم‌ها از درون شیارهای کم عمق آن عبور می‌کنند و به طرف گوشی‌های می‌روند.
خرک: خرک قیچک از جنس چوب و گاه استخوان به ارتفاع تقریبی ۲ سانتی متر است که با دو پایهٔ کوچک خود روی پوست کاسهٔ کوچک تر قرار می گیرد و سیم ها از روی شیارهای آن عبور می کنند.
سیم گیر: سیم گیر قطعه ای ست کوچک از جنس چوب یا فلز که در انتهای بدنه کاسه نصب و یک سِر گره دار سیم به آن بسته می شود.
سرپنجه: جعبهٔ کوچک توخالی است از جنس چوب که گوشی های ساز در طرفین آن قرار دارند.
خاستگاه
قیچک سازی محلی است و در بسیاری از مناطق ایران یافت می‌شود. اما این ساز قدیمی در نواحی جنوب شرقی ایران خصوصا در استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان رواج بیشتری دارد. در این نواحی به عقیده ی مردم آن از ساز قیچک برای معالجه امراض و بیماری های خاص به کار می‌رود.
در افغانستان نیز، قیچک به عنوان یکی از سازهای موسیقی سنتی این کشور در مراسم های شادی مثل عروسی و جشن های عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع قیچک
با رواج بیشتر این ساز، با حمایت وزارت فرهنگ و هنر وقت ساختمان و کوک آن تکمیل و تنظیم شد و سه گونه قیچک تکمیل‌تر به نام‌های قیچک سوپرانو (به طول ۵۶٫۵ سانتیمتر)، قیچک آلتو (۶۳ سانتیمتر) و قیچک باس به همان نسبت بزرگتر ساخته‌اند. وسعت هریک از این انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانوسازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است ولی دو نوع دیگر (آلتو و باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می‌رود.
سازندگان قیچک
از سازندگان به نام این ساز می‌توان به استاد حسین قلمی و استاد معروف صفرزاده اشاره کرد.
این ساز از دسته سازهایی است که بسادگی و بصورت آنلاین قابل یادگیری می باشد. برای ثبت نام کلاسهای آموزش آنلاین وب نوازان درخواست خود را ثبت نمایید.
منبع: ویکیپدیا
