ساز سرنا، ساز باستانی ایرانی و جز دسته ی بادی محسوب می شود که در نقاط مختلف جهان نواخته می شود. این ساز از دسته سازهای دو زبانه می باشد. در کشور ما ساز سرنا تحت عناوین مختلف مانند زرنا، ذرنا و ذورنا نامیده می شود. این ساز در بین اقوام های مختلف مثل بلوچ ، کرد، گیلان، ترک ، فارس و مازندران با نام های دیگر وجود دارد. مثلا در بین بلوچ ها به سرنا (شیدی) می گویند و در میان کردها به پیق معروف است.
تاریخچه
پیدایش ساز سرنا به سلسله هخامنشیان می رسد و پادشاه جمشید طبق شاهنامه این ساز را اخترع کرده است. تعداد زیادی از آثار باستانی هم مربوط به ساسانیان وجود دارد که ثابت می کند این ساز در آن دوران وجود داشته است مثلا در یکی از لیوان های نقره ای که از این دوره پیدا شده است شخصی مشاهده می شود که در حال نواختن این ساز ایرانی است و این نشان می دهد این ساز در دوره ی ساسانی وجود داشته است. امروزه ما می توانیم این ساز را در ارمنستان، آذربایجان، تاجیکستان ، ترکیه و سرتاسر خاورمیانه ببینیم.
ریشه لغت سرنا
سرنا به معنای بوق می باشد. این ساز به دلیل این که از شاخ حیوانات ساخته شده است در میان اقوامی که زبان هند و اروپایی اولیه را صحبت می کردند به این اسم خوانده شده است.
ساختمان ساز سرنا
ساز سرنا از چهار قسمت تشکیل شده است: قمیش، لب گیر، انبرک ، بدنه ساز
قمیش
قمیش در سرنا از نوعی نی نرم به نام آکس تهیه می شود و آن را با آب ولرم می خیسانند و داخل دهان قرار می دهند و به وسیله ی مجرای باریکی که در وسط قمیش قرار دارد بازدم سرنا می شود. طول قمیش که به لب گیر بسته می شود حدود 1 تا 2 سانتی متر می باشد.
لب گیر
لب گیر ما بین لب نوازنده و سرنا قرار می گیرد و به صورت دایره ای واشر مانند است و جنسی فلزی دارد. قطر لب گیر به طور تقریبی 4 سانتی متر و طول آن به طور تقریبی 14 سانتی متر می باشد.
بدنه سرنا
بدنه ی سرنا لوله ای مخروطی شکل می باشد که از چوب شمشاد یا گردو و گاهی هم از توت ساخته می شود. چوب از نوع شمشاد از صدای بهتری برخوردار است.انتهای بدنه سرنا به صورت مخروطی و مانند صدای شیپور طراحی شده است. طول سرنا به طور تقریبی 30 تا 40 سانتی متر می باشد و در بعضی نقاط به 60 سانتی متر هم می رسد. سرنا ی بلند تر صدای بم تری نسبت به سرنای کوتاه دارد.
نحوه نواختن
نوازنده قبل از نواختن زبانه ساز را کمی خیس می کند و برای دمیدن در سرنا ابتدا شش های خود را پر از هوا کرده و هنگام نواختن، هوا را به دهان منتقل می کند. قبل از این که هوای انباشته شده در شش ها و دهان به اتمام برسد از راه بینی دوباره شش ها را پر از هوا می کند و بدون این که صدای ساز قطع شود نوازنده نفس گیری می کند.
آهنگ های سرنا
آهنگ هایی که با سرنا نواخته می شود عبارت اند از: یک چوبه، دوچوبه، سه چوبه،پیشنمازی، ترکمنی،کتولی، ورساقی.
کاربرد سرنا
در گذشته ساز سرنا به همراه نقاره از مهم ترین آلات موسیقی در گیلان بوده است و در مراسم های جشن و شادی به کار می رفته است. سرنا نوازان بزرگترین میراث داران هنر موسیقی در گیلان می باشند.اجرای قطعات محلی توسط آنان بیانگر جنگاوری و همیاری افراد این منطقه است.
نوازندگان معروف
از نوازندگان معروف می توان به رضا مریدی دلفان، شامیرزا مرادی، علی اکبر مهدی پور دهکردی، احسان عبدی پور اشاره کرد.
