ساز دودوک یکی از سازهای بادی اصیل ارمنی است. دودوک در زبان ترکی به نام بالابان و در زبان کردی به نام نرمه نای خوانده می شود. این ساز از سازهای هوا صداساز یا آیروفون محسوب می شود که در ادامه، توضیحات بیشتری در ارتباط با این ساز خواهیم داد.
تاریخچه ساز دودوک
دودوک را نی سنتی ارامنه معرفی کرده اند. این ساز یکی از سازهای باستانی محسوب می شود که قدمتی سه هزار ساله دارد. ساز دودوک مربوط به دوران پادشاهی تیگران بزرگ در سرزمین کوهستانی ارمنستان است. در سال ۲۰۰۵ میلادی ساز دودوک به عنوان شاهکار میراث معنوی و شفاهی بشریت معرفی شد. ساز دودوک را غمگین ترین ساز دنیا می دانند و از آن در موسیقی متن فیلم های زیادی جهت زدن رنگ شرقی و عرفانی به موسیقی استفاده شده است.
ساختمان ساز دودوک
ساز دودوک سازی استوانه ای شکل و توخالی است که برای ساخت آن از شاخه و چوب کهنه شده ی ساقه درخت پنجاه تا شصت ساله زردآلو استفاده می‌کنند. ساز دودوک 25 تا 40 سانتی متر طول دارد و دارای 9 حفره در سمت بالا و یک حفره در قسمت پایین پشت نی مخصوص انگشت شصت می باشد. برای ساخت بخش دهانی آن از یقک که در ساحل رود ارس می‌روید استفاده می کنند. دودوک دارای یک نی کوچک است که قمیش نام دارد، طول آن 9 تا 14 سانتی متر است و وظیفه ی تولید صدا را به عهده دارد. قمیش به وسیله بست چوبی انعطاف پذیری احاطه شده که در طول نی متحرک است. یعنی قمیش های مختلفی را می توان بر روی دودوک نصب کرد که هر کدام صداهای مختلفی را تولید می کنند.
نواختن ساز دودوک
نحوه فوت کردن و تولید صدا درای ساز کمی دشوار است و افراد کمی می توانند آن را بنوازند. برای نواختن ساز دودوک لازم است که نوازنده با تمام توان خود در آن بدمد. دودوک مانند یک نی معمولی نیست که به راحتی در آن فوت کنید. در کار با دودوک ابتدا باید طرز باز کردن قمیش را یاد بگیرید، چون قمیش ها در دودوک متحرک هستند، نوازندگان نسبتا حرفه ای مجموعه ای از قمیش ها را به همراه دارند تا با توجه به حس و حال خود از قمیش های مختلف برای تولید صداهای مختلف استفاده کنند.
نحوه نگهداری قمیش
نحوه نگهداری از قمیش بسیار مهم است. قبل از نواختن دودوک نوک قمیش را در ارتفاع چند میلی متری آب قرار می دهند. به همین دلیل قمیش تا حدی رطوبت دارد. قمیش را باید در محفظه ای سوراخ دار مثل ظرف پلاستیکی سوراخ دار قرار دهید تا جریان هوا در اطراف آن برقرار باشد. در غیر این صورت کپک های سبزی روی قمیش چوبی دودوک رشد خواهد کرد و شما دیگر نمی توانید با آن قمیش، دودوک بنوازید.
جیوان گاسپاریان معروف ترین نوازنده دودوک
معروف ترین نوازنده دودوک، جیوان گاسپاریان است که در سولاک ارمنستان زندگی می کند. او از شش سالگی شروع به نواختن و یادگیری دودوک کرده و در ۲۱ سالگی اولین اجرا و تکنوازی اش را در ارکستر سمفونیک تاتول آلتونیان داشته است.
