ساز ترمین ( theremin ) سازی است که در سال 1919 توسط لئون ترمین فیزیکدان روسی اختراع شده است. این ساز به هیچ سازی شباهتی ندارد وساختاری کاملا متفاوت با بقیه سازها دارد. ساز ترمین صدا و ظاهری عجیب دارد و شیوه نواختن آن با سازهای دیگر متفاوت است به همین دلیل بسیار مورد توجه هنرمندان قرار گرفته شده است.
ساز ترمین در اصل یک ساز الکتریکی است که برای نواختن آن نیاز به تماس فیزیکی و لمس ساز نیست. در این ساز صدا توسط دو نوسان ساز به وجود می آید که با هم به ارتعاش درمی آیند. یکی از نوسان سازها درفرکانسی با طیفی بالاتر از حد شنوایی انسان عمل می کند و فرکانس های نوسان ساز دیگر با ورود دست به میدان مغناطیسی تغییر می کند. این ساز با نام های دیگری مثل آتروفون، ترمینوفون و ترمینووکس نیز شناخته می شود.
ساختار و کارکرد ساز ترمین
ساز ترمین از یک جعبه و دو آنتن فلزی تشکیل شده است. زمانی که این دستگاه روشن می شود یک میدان مغناطیسی در اطراف ساز تشکیل می شود که تحت تاثیر حرکات نوازنده است. این ساز براساس حرکات دست کار می کند یعنی نوازنده با حرکات دستش دراین میدان مغناطیسی می تواند فرکانس راتغییر دهد و یا می تواند شدت یا صدای ساز را افزایش یا کاهش دهد. ساز ترمین از دو اسیلاتور( نوسانگریا مولد فرکانس رادیویی) که به دو آنتن وصل شده است تشکیل شده است، یک آنتن عمودی که برای تنظیم میزان بلندی صدا است ودیگری یک آنتن افقی به شکل دایره برای کنترل میزان فرکانسی است. زمانی که دست نوازنده به سمت آنتن عمودی حرکت می کند صدا زیرتر می شود و وقتی دست او به سمت آنتن افقی حرکت می کند سبب کم شدن صدا می شود. بین ساز و نوازنده هیچ تماس فیزیکی وجود ندارد به همین دلیل نواختن این ساز به مهارت بالا وگوش موسیقی عالی نیاز دارد.
خیلی جالب است بدانید که یکی از طرفداران این ساز آلبرت انیشتین بوده است. این ساز در آمریکا از طرفداران زیادی برخوردار بوده به همین دلیل کمپانی RCA دست به تولید انبوه این ساز زده است . حتی ارکستری در کارنگی هال برنامه ای اجرا کردند که ساز آنها تنها ترمین بوده اما چون نواختن ترمین کمی دشوار بود با استقبال انبوه مواجه نشده است. یکی از برجسته ترین شاگردان ترمین کلارا راکمور (Clara Rockmore) بود که هم به اجرای سولو و هم همراه با ارکستر سمفونیک می پرداخت.
صدای ساز ترمین در سال های 50 در سینمای علمی تخیلی از طرفداران زیادی برخوردار بود. از فیلم های مشهوری که موسیقی آنها با ترمین نواخته شده است میتوان به طلسم شده (Spellbound) و تعطیلات از دست رفته (The LostWeekend) اشاره کرد.
