ریز در سنتور چگونه اجرا می شود؟ برای هنرجویان این ساز اهمیت زیادی دارد که تکنیک های آن را به خوبی یاد بگیرند چرا که با یادگیری و تسلط بر این تکنیک ها می توانند نوازندگی بهتری داشته باشند. یادگیری این تکنیک ها صرفا جهت قطعه نوازی نیست و برای اینکه هنرجویان به سنتورنوازان حرفه ای تبدیل شوند نیاز دارند علاوه بر یادگیری همه جوانب، اصول و تکنیک های نوازندگی، با چالش های زیادی در مسیر آموزش خود رو به رو شوند.
تکنیک ریز در سنتور
جهت نشان دادن کشش نت ها در سازهای مضرابی، یکی از روش ها استفاده از تکنیک ریز می باشد، تکنیک ریز به این معناست که برای اجرای کشش یک نت، چند ضربه پی در پی تند بزنید بطوری که صدای آن یکنواخت باشد. این تکنیک در برخی موارد برای ایجاد حالت های خاص نیز استفاده می شود. ریز در سنتور دو نوع دارد: ریز کشش و ریز زینت.
شروع تکنیک ریز در بیشتر موارد با مضراب راست انجام می شود و تمام کردن آن به حالت قطعه ی مورد نظر بستگی دارد. تعداد آن نیز از دو مضراب به بالا می تواند باشد.
برخی انواع ریز کشش عبارت اند از: ریز ساده، ریز با چپ، ریز لگاتو یا ملایم، ریز پیوسته؛ که در ادامه آن ها را توضیح می دهیم.
ریز ساده
ریز ساده به این صورت اجرا می شود که مضراب چپ و راست به طور پی در پی و سریع نواخته شود. در این نوع از ریز زدن، بین مضراب راست و چپ هیچ اختلافی نباید باشد. این ریز باید به گونه ای مساوی باشد که پس از نواختن آن مشخص نشود کدام مضراب راست و کدامیک چپ بوده است. ریز سنتور اگر درست نواخته شود صدای آن بسیار صاف و دلنشین است. بسیاری از هنرجویان نمی توانند آن را درست اجرا کنند چراکه قدرت دست راست و چپ آن ها یکسان نیست و معمولا چپ آن ها ضعیف تر است که البته راه حل آن تقویت دست چپ و مضراب زدن آن است. همینطور بسیاری با مچ خود مضراب نمی زنند که این نیز باعث ضعف در تکنیکی نواختن آن ها می شود.
ریز ساده همیشه با دست راست شروع می شود و پایان یافتن آن در وسط قطعه با دست چپ، در انتهای قطعه با دست راست است. همچنین اگر در وسط قطعه بعد از آ سکوت داشته باشیم ریز ساده با مضراب راست تمام می شود.
ریز با چپ
در بعضی موارد شروع ریز در سنتور با مضراب راست امکان پذیر نیست. اولین مورد این است که مضراب راست قبل از شروع ریز در حال اجرای نت دیگری بوده و نمی تواند بلافاصله برای ریز زدن آماده باشد. مورد بعدی هم در تغییر پوزیسیون از بم به زیر است؛ نت اول پوزیسیون زیر معمولا با مضراب چپ شروع می شود که اگر بخواهید آن را با ریز اجرا کنید، مجبور هستید با مضراب چپ شروع کنید، بخصوص در پاساژهای سریع که آن بیشتر نیاز می شود. در نتیجه ریز را به صورت ریز مجزا و ابتدا با مضراب چپ شروع خواهیم کرد.
ریز لگاتو (ملایم)
وقتی چند کشش متوالی و پی در پی را با ریز ساده بنوازید و ریزها را به هم متصل کنید ریز لگاتو نواخته اید. در ریز لگاتو باید همه ی مضراب ها با هم برابر باشند که تغییر نت ها در آن مشخص نباشد.
ریز پیوسته
این ریز از مسائل مهم و پایه ای در تکنیک های سنتور محسوب می شود که تا حدودی هم مشکل است. ریز پیوسته مشابه ریز لگاتو می باشد اما مضراب اول آن قوی و آکسان دار نواخته می شود. تمام سه لا چنگ ها در اجرای این ریز باید مساوی باشند. تنها مضراب اول قوی زده می شود و حالت مطبوعی به وجود می آورد. یادگیری این ریز در سنتور کمی دشوار است و به تمرین زیادی نیاز دارد.
ریزهای زینت
ریزهای زینت نیز انواعی دارند که از بین آن ها می توان به ریز سه تایی یا شلال و ریز خارج از ضرب اشاره کرد.
ریز سه تایی یا شلال
برای ریز شلال یا سه تایی، قبل از نت اصلی باید دو مضراب پی در پی و بسیار سریع راست و چپ بزنید. این مضراب ها باید بصورت حروف کوچک باشند و روی همان نت اصلی نواخته شوند، سپس مضراب راست مطلب را شروع کند. این سه مضراب نیز باید به گونه ای نواخته شوند که همانند یک مضراب شنیده شود.
ریز خارج از ضرب
یکی از مهمترین تکنیک های سنتور ریز خارج از ضرب می باشد. این ریز در سنتور دشوار به نظر می آید و هنرجویان نیاز به دانستن مفهوم آن دارند. در ساز سنتور، قبل از شروع مطلب یک یا چند مضراب خارج از آن، فقط برای باشکوه جلوه دادن ساز نواخته می شود.
در ریز شلال وقتی یک سیاه را با مضراب تک اجرا می کنید، به جای یک مضراب، سه مضراب می نوازید که دو تای اول تند هستند ولی مقداری از ضرب را اشغال خواهند کرد. مضراب سوم که مطلب را می بایست اجرا کند، لحظه ای بعد از شروع بر سیم می خورد. اگر دو مضراب اول را خارج از ضرب اجرا کنید بطوری که مضراب سومی درست سر ضرب زده شود این نوع اجرا همان ریز خارج از ضرب است که برای اجرای آن باید دقت بسیاری داشته باشید. در مورد ریز دوتایی نیز همین مطلب صدق می کند و باید مضراب چپ اضافی که قبل از مطلب اصلی زده می شود خارج از ضرب باشد. بغیر از ریز دوتایی و سه تایی ممکن است مضراب های بیشتری نیز خارج از ضرب زده شود ولی اساسی ترین ریز خارج از ضرب نوع سه مضرابی آن می باشد.
برخی نکات مربوط به مضراب زدن در تکنیک ریز
نحوه فرود آمدن مضراب در اجراهای ریز به شکلی خاص می باشد. بالا بردن مضراب از روی صفحه ساز، کار را نه تنها در ریز زدن بلکه در تمام تکنیک ها سخت می کند و این کار اغلب توسط نوازندگان انجام می گیرد. بالا بردن مضراب، رفت و برگشت ها را کند می کند و قدرت ضربه را بالا می برد که باعث ایجاد صدایی خشن می شود. نزدیک بودن مضراب به سیم در حرکت های سریع، رفت و برگشت را سریع تر می کند و موجب می شود مضراب های چپ و راست بسیار سریع با فاصله کم به سطح ساز برسند. این باعث می شود چون سر مضراب ها زیاد به بالا نمی رسد صدای نرم و لطیف تری به گوش برسد.
پایین بودن مضراب باعث بالا بردن سرعت پاساژها و آرپژها می شود. و نکته ی آخر اینکه برای اجرای انواع تکنیک ها از جمله ریز، از آنجا که نیاز به ظرافت و سرعت خاصی دارند نوع مضراب تاثیر زیادی در نواختن آن ها دارد. مضراب ها باید سبک باشند و اگر خیلی سنگین انتخاب شوند چابکی و لطافت نوازندگی را کم می کند.
