تصنیف از کفم رها شد قرار دل در سال 1329 هجری قمری توسط عارف قزوینی شاعر، تصنیف ساز و خوش نویس ایرانی ساخته شد. این تصنیف عاشقانه در آواز افشاری آهنگسازی شد و بعدها نیز در آواز ابوعطا ضبط شد. او حدود 25 تصنیف عاشقانه دارد و البته اولین کسی بود که تصانیف و اشعاری با اهداف سیاسی می نوشت.
تصنیف از کفم رها شد قرار دل از آثار شاخص و ستایش شده ی عارف قزوینی می باشد و یکی از قدیمی ترین نسخه های آن با آواز عبدالله دوامی و ساز درویش خان در تفلیس ضبط شده بود. این اثر به مشهورترین صفحه ی (گرامافون) ضبط شده دوامی تبدیل شد.
عارف قزوینی که بود؟
عارف قزوینی شاعر و تصنیف ساز متولد سال 1259 شمسی در قزوین می باشد. او همچنین خوشنویس بود و خط شکسته و نستعلیق را بسیار خوب می نوشت. وی موسیقی را نزد میرزا صادق خرازی آموخت. اولین تصنیف خود را در 18 سالگی ساخت. تصنیف های او عموما وطنی سیاسی و یا عاشقانه بوده اند. او بسیار بی باک و سنت شکن بود و تصانیفش تأثیر زیادی در جامعه ی خود داشت. اولین کسی که در ایران کنسرت گذاشت و به غیر مجلسی و مردمی بودن کنسرتها تأکید می کرد. صراحت عارف در زندگی او از تصنیف های اجتماعی سیاسی او مشهود بود.
تصنیف از کفم رها شد قرار دل چگونه ساخته شد؟
عارف قزوینی پس از جدایی از دوست وفادار خود به نام علی محمد معمارباشی این تصنیف را در مکانی بین قم و اصفهان ساخت. و در ابتدا با نام تصنیف چهاردهم در دیوان عارف به چاپ رسید. در همان سال 1329 قمری عبدالله دوامی با همسفر خود درویش خان به تفلیس می رفتند تا قطعاتی را روی صفحه های گرامافون ضبط کنند. عارف قزوینی تصنیف شوستر با مضامین سیاسی را نوشته بود و از دوامی خواهش کرد که آن را ضبط کنند. درویش خان به دلیل محتوای سیاسی آن، نپذیرفته و زمانی که دوامی ناگهان تصنیف شوستر را اجرا می کند، درویش خان با خشم اجرا را ترک می کند. عبدالله دوامی او را متقاعد می کند که یک تصنیف غیر سیاسی و عاشقانه از عارف را اجرا و ضبط کنند. و به همین صورت تصنیف از کفم رها در آواز افشاری توسط آنها ضبط می شود و بدین ترتیب به مشهورترین صفحه ی گرامافون ضبط شده دوامی شناخته می شود.
کدام آوازخوانان تصنیف از کفم رها شد قرار دل را خوانده اند؟
همانطور که گفتیم اولین و قدیمی ترین اجرای این تصنیف، با آواز عبدالله دوامی و ساز خوش صدای یحیی اجرا شد. بعدها با اجرای خوانندگان دیگری نیز پخش شد: محمدرضا شجریان در سال 1358 با تنظیم فرامرز پایور در آلبوم انتظار دل و در سال 1377 در آلبوم آرام جان آن را خوانده است. سیما بینا در آلبوم چاووش 8 با آهنگسازی محمدرضا لطفی در سال 1357 اجرا نمود. محمد معتمدی نیز با آهنگسازی محمدرضا لطفی در آلبوم یادواره عارف قزوینی اجرا نمود. محمد رضا لطفی نیز این تصنیف را در آواز ابوعطا اجرا کرد و در آلبوم خموشانه قرار داد.
صادق رضازاده شفق پژوهشگر، مترجم و سیاستمدار ایرانی این تصنیف را به زبان ترکی در استانبول منتشر کرد و آن را از شاهکارهای عارف خواند.
عارف قزوینی تصنیف از کفم رها شد قرار دل را در قالب یک غزل با 14 بیت سرود اما مشخص نیست که تمام آن را بصورت یکجا اجرا می نموده یا نه. اما خوانندگانی که این اثر ماندگار را اجرا کرده اند معمولا 3 الی 6 بیت آن را یکجا می خوانند.
در ادامه اجرای این تصنیف را با آواز زیبای استاد شجریان قرار داده ایم:
و متن کامل تصنیف:
از کفم رها، شد قرار دل
نیست دست من، اختیار دل
هیز و هرزه گرد، ضد اهل درد
گشته زین در آن در مدارد دل
بی شرف تر از دل مجو که نیست
غیر ننگ و عار، کار و بار دل
خجلتم کُشد، پیش چشم از آنک
بود بهر من در فشار دل
بس که هر کجا رفت و برنگشت
دیده شد سفید، ز انتظار دل
عمر شد حرام، باختم تمام
آبرو و نام، در قمار دل
بعد ازین ضرر، ابلهم مگر
خم کنم کمر زیر بار دل
هر دو ناکسیم، گر دگر رسیم
دل به کار من، من به کار دل
داغدار چون لاله اش کنم
تا به کی توان بود خار دل
همچو رستم از تیر غم کُنم
کور چشم اسفندیار دل
خون دل بریخت از دو چشم من
خوشدلم از این، انتحار دل
افتخار مرد در درستی است
وز شکستگی است اعتبار دل
عارف این قدر لاف تا به کی
شیر عاجز است از شکار دل
مقتدرترین خسروان شدند
محو در کف اقتدار دل
