تار آذری چقدر با تار شیرازی تفاوت دارد؟

تفاوت تار آذری با تار شیرازی چیست؟ این سوال را هنرجویان مبتدی که می‌خواهند یادگیری تار را آغاز کنند زیاد می‌پرسند. همان‌طور که می‌دانید تار، سازی بسیار قدیمی و پرطرف‌دار است و افراد زیادی علاقه به یادگیری این ساز خوش‌نوا دارند. ساز تار در بسیاری از کشورها مانند ایران، آذربایجان، گرجستان و … وجود دارد. در این میان جالب است بدانید که این ساز به لحاظ شکل فیزیکی، نحوه‌ی نواختن و نوع صدا، تقاوت‌هایی با تار اصیل ایرانی دارد. اگر مشتاق هستید که این تار را بیش‌تر بشناسید، در این مطلب قصد داریم که به مقایسه تار آذری و تار ایرانی بپردازیم.

تاریخچه ساز تار آذری و منشاء تفاوت تار آذری با تار شیرازی

به عنوان هنرجوی مبتدی که آموزش تار را به تازگی آغاز کرده‌اید، خوب است، اطلاعات کاملی درباره‌ی تار آذری داشته باشید. زیرا یکی از معروف‌ترین انواع ساز تار در خاورمیانه، تار آذری است. میرزا صادق اسداوغلو معروف به صادق جان از موسیقی‌دانان معروف آذری بوده که در قرن 18 در شهر شوشا زندگی می‌کرده است. تار آذری حاصل تغییراتی است که صادق جان روی تار پنج سیم ایرانی به وجود آورد. آن زمان هنوز به تار ایرانی نیز سیم ششم اضافه نشده بود و این ساز 5 سیم داشت. با تغییراتی که صادق جان روی این ساز اعمال کرد، این ساز از نظر شکل، نحوه‌ی نواختن و صدادهی تفاوت‌های زیادی با تار ایرانی پیدا کرد. به همین دلیل به تار آذری، آذربایجانی یا قفقازی معروف شد؛ زیرا در منطقه قفقاز ساخته و تکامل پیدا کرد. این ساز، سازی زهی است و اندازه‌ی استانداردی ندارد. اغلب در یک اندازه کلی کوچک برای کودکان و یک اندازه کلی بزرگ ساخته می‌شود و هرکس با توجه به وضعیت جسمانی خود تار موردنظرش را انتخاب می‌کند.

از جمله تغییراتی که صادق جان روی این ساز اعمال کرد، شامل موارد زیر می‌شوند:

• افزایش تعداد وترها؛
• تغییر شکل کاسه طنینی؛
• کم کردن حجم کاسه طنینی؛
• تغییر کوک؛
• تغییر شکل دسته؛
• تغییر شکل خرک؛
• تغییر شکل سیم گیر؛
• تغییر شکل شیطانک؛
• تغییر شکل مضراب؛
• تغییر نحوه اتصال دسته به کاسه؛
• تغییر شکل کل نوازندگی.

همان‌طورکه موسیقی ایران، برپایه‌ی دستگاه‌های خاصی است، موسیقی آذربایجان نیز از مقامات تشکیل شده است. درواقع منظور از مقامات، مجموعه‌ای منظم و دقیق از نغمه‌ها، گوشه‌ها و مقام‌های مختلف است. تار آذری، مهم‌ترین ساز در اجرای مقامات است. به همین دلیل کاربرد زیادی دارد و قابلیت تک‌نوازی، همراهی با آواز و هم‌نوازی با سایر ساز‌ها را دارد.

در ابتدا، سازی که صادق جان ابداع کرد، 18 سیم داشت ولی به دلیل ایجاد فشار به خرک و پوست ساز، تعداد سیم‌ها به 11عدد تغییر پیدا کرد.

 

بررسی تفاوت تار آذری با تار ایرانی

احتمالا تا به این‌جا نیز با توجه به توضیحاتی که ارائه شد، متوجه برخی تفاوت‌های تار آذری با تار ایرانی شده‌اید. با این‌حال، در این بخش به طور کامل و با جزئیات و با بررسی اجزای تشکیل‌دهنده تار آذری، به تفاوت تار آذری و تار شیرازی یا ایرانی می‌پردازیم.

کاسه طنینی

این ساز مانند تار ایرانی از دو قسمت کاسه‌ی بزرگ (بویوک چاناق) و نقاره یا کاسه کوچک (کیچیک چاناق) تشکیل می‌شود. کاسه‌ی طنینی تار آذری یک تکه و تقریبا کشیده است و در مقایسه با تار شیرازی کوچک‌تر و کم‌حجم‌تر است. پشت کاسه نسبت به تار فارسی، صاف و تخت است و همین مورد باعث می‌شود که نوازنده بتواند آن را به راحتی روی سینه‌ی خود قرار دهد. جنس کاسه‌ی طنینی این ساز از چوب توت سیاه است .

خرک

از دیگر تفاوت تار آذری با تار ایرانی، خرک ساز است. خرک تار آذری از تار فارسی بزرگ‌تر و پهن‌تر است. علت پهن بودن خرک تار آذری این است که یازده وتر از روی آن عبور می‌کند. جنس  این خرک از شاخ بزکوهی است.

 

دسته

دسته‌ی تار آذری در مقایسه با تار فارسی قطورتر و پهن‌تر است و در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است، فرو می‌رود. پشت دسته‌ی این تار، هرمی شکل است. جنس دسته‌ی این تارها از جنس چوب گردو است و البته روی بعضی از دسته‌ها صدف کاری می‌شود و افرادی که حرفه‌ای هستند می‌نوازند. روی دسته، 22 تا 24 دستان در فاصله‌های مشخصی قرار گرفته‌اند.

سرپنچه

از دیگر تفاوت تار آذری با تار شیرازی باید به تفاوت در سرپنجه اشاره کرد. سرپنجه تار آذربایجان که در ابتدای دسته قرار گرفته است؛ در مقایسه با سرپنجه تار شیرازی کوچک‌تر است. یعنی طول آن بیش‌تر و عرض آن کمتر است. سطح جانبی سرپنجه مانند تار ایرانی، دارای دریچه یا سوراخ است و شش عدد گوشی برای کوک کردن سیم‌ها، روی آن نصب می‌شوند.

خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!

هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.