بدون شک یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساز سنتور، سیم‌های آن است که منبع اصلی تولید صدا هستند و نمی‌توان تأثیر سیم‌ها در صدای سنتور را کتمان کرد. از این‌رو مراقبت و نگهداری درست از آن‌ها برای صدادهی بهتر و افزایش طول عمر ساز، مهم است. از آن‌جایی‌که مراقبت بدون شناخت میسر نمی‌شود، شما باید به خوبی سیم‌های سنتور را بشناسید. در این مقاله با جزئیات کامل به بررسی سیم‌های ساز سنتور و نکاتی که برای نگهداری درست از آن‌ها باید بدانید، می‌پردازیم.
سیم‌های سنتور، قلب تپنده‌ی سنتور
احتمالا در آغاز آموزش سنتور، به طور مفصل درباره‌ی سیم‌های ساز سنتور به شما توضیح داده شده است. درنتیجه می‌دانید که سیم‌ها عامل اصلی تولید صوت در سنتور هستند. وقتی مضراب با سیم برخورد می‌کند، ارتعاش آن از طریق خرک به صفحه‌ی چوبی سنتور منتقل می‌شود و باعث تولید صدا می‌شود. بنابراین، سلامت و کیفیت سیم‌ها مستقیماً بر طول عمر ساز، رنگ صوت، شفافیت و کوک ساز اثر می‌گذارد.
به طور کلی سنتور استاندارد دارای ۷۲ سیم است که به صورت چهارتایی روی خرک‌ها قرار می‌گیرند. این سیم‌ها به ۱۸ دسته چهارتایی تقسیم می‌شوند. یعنی هر خرک روی صفحه‌ی سنتور، چهار سیم هم‌صدا را در بر می‌گیرد. درنتیجه هر 4 سیم مانند یکدیگر کوک می‌شوند و اگر یک سیم یا بیش‌تر سیم‌های ساز کوک نباشند، صدای تولید شده توسط آن‌ها بسیار آزار‌دهنده می‌شود. به همین دلیل کوک کردن سیم‌های سنتور هرچند زمان‌بر است ولی در صدای ایجادشده‌ی نهایی بسیار مهم است.
در سنتورهای معمول، ۹ خرک در سمت راست (بخش نت‌های بم‌تر) و ۹ خرک در سمت چپ (بخش نت‌های زیرتر) قرار دارند. این خرک‌ها سیم‌ها را از سطح کلاف جدا کرده و کمک می‌کنند تا مضراب به‌درستی روی سیم‌ها فرود آید.
لازم به ذکر است که جنس سیم‌های ساز سنتور اصولا از فولاد و برنج است. درواقع سیم‌های برنجی همان سیم‌های زرد یا بم و سیم‌های فولادی همان سیم‌های سفید یا زیر هستند. استفاده از این سیم‌ها در اوایل قرن 20 میلادی رایج شد. پیش از آن، سیم فلزی موجود نبود و به همین دلیل نوازندگان و سازگران سنتور از ابریشم تابیده‌شده به عنوان سیم سنتور استفاده می‌کردند. ضخامت سیم‌های سنتور، معمولا 0.40 تا 0.45 است که با توجه به جنس سیم، صدا تغییر می‌کند. البته که کیفیت سیم‌ها تأثیر بسیاری در صدادهی ساز دارد.
آیا تعویض سیم سنتور ضرورت دارد؟
اگر هنگام نواختن به ساز خود دقت کنید متوجه خواهید شد که سیم‌های سازتان در قسمت شیطانک و خرک، فشار زیادی را متحمل می‌شوند. با توجه به این فشار زیاد و سایش فلز روی فلز در همان قسمت، سیم‌ها به مرور زمان فرسوده می‌شوند. با وجود این فشار‌ها، به تدریج خورده شده و از بین می‌روند. این موارد نیز می‌توانند از دلایل نرسیدن به کوک خوب و مناسب در سنتور باشند.
سیم‌های کهنه، زنگ‌زده یا فرسوده می‌توانند صدای مات، خفه یا حتی ناصاف تولید کنند و باعث شوند هنرجو دچار سردرگمی یا احساس نارضایتی از ساز شود. بنابراین، تعویض سیم‌های سنتور یکی از اصول مهم نگهداری سنتور است.
به طور کلی هنرجویان و نوازندگان سنتور که استفاده‌ی معمولی از ساز خود دارند، هر دو سال یکبار باید سیم‌ها را تعویض کنند. اما نوازندگان حرفه‌ای که استفاده‌ی بیش‌تر و حرفه‌ای‌تری از ساز خود دارند هر 4 ماه تا 1 سال با توجه به شرایط ساز و سیم‌ها، باید آن‌ها را تعویض کنند.
کدام دسته از سیم‌های ساز، بیش‌تر از کوک خارج می‌شوند؟
به طور کلی سیم‌های زرد، سریع‌تر کوک خالی می‌کنند و درنتیجه نیاز به کوک بیش‌تری دارند. زیرا ضخامت سیم‌های زرد از سیم‌های سفید کم‌تر است و به همین دلیل برای رسیدن به نت موردنظر نیاز به کشش بیش‌تری دارند و ناپایدارتر هستند. در نتیجه به تغییرات دما، رطوبت و ضربه حساس‌تر هستند و سریع‌تر از کوک خارج می‌شوند.
بر همین اساس توصیه می‌شود که نوازندگان چند ساعت قبل از اجرا، ساز را به محل اجرا ببرند تا ساز با دمای محیط وفق پیدا کند و بعد آن را کوک کنند.
آیا هنگام نوازندگی سنتور از همه سیم‌ها به طور همزمان استفاده می‌شود؟
از آن‌جایی‌که تعداد سیم‌های سنتور زیاد است شاید برای‌تان سوال پیش بیاید که آیا تمامی سیم‌ها در یک قطعه به کار می‌رود؟ پاسخ این سوال منفی است. زیرا در قطعات مختلف موسیقی، بسته به گام و کوک قطعه، ممکن است فقط بخشی از سیم‌ها درگیر اجرا شوند. بعضی از سیم‌ها به‌عنوان واخوان استفاده می‌شوند و برخی دیگر فقط برای کوک خاصی مورد استفاده قرار بگیرند. درواقع نوازنده بسته به نیازش از سیم‌ها استفاده می کند. البته که نوازندگان حرفه‌ای چون قطعات پیچیده‌تری می‌نوازند، طبیعتا از سیم‌های بیش‌تری استفاده می‌کنند. ولی برای هنرجویان مبتدی، تمرین روی خرک‌های رایج و نت‌های اصلی نقطه‌ی شروع خوبی است.
شیوه‌ی نگهداری و مراقبت از سیم‌های ساز سنتور
با توجه به این‌که کیفیت و سلامت سیم‌ها روی صدادهی ساز نقش زیادی دارد، باید از ساز و به خصوص سیم‌های آن به خوبی مراقبت کنید. در این بخش به اصول نگهداری از سیم‌های این ساز می‌پردازیم.
- تمیز کردن سیم‌ها با پارچه خشک بعد از تمرین برای جلوگیری از زنگ‌زدگی؛
- خودداری از تماس مستقیم دست با سیم‌ها چون چربی پوست باعث کدر شدن یا زنگ‌زدن آن‌ها می‌شود؛
- تعویض دوره‌ای سیم‌ها، به‌ویژه زمانی که تغییر رنگ داده‌اند، یا صدای آن‌ها افت پیدا کرده است؛
- نگهداری از سنتور در محیط خشک و بدون رطوبت زیاد برای جلوگیری از اکسید شدن سیم‌ها.
- قراردادن ساز در کاور یا جعبه‌ی مخصوص برای محافظت در برابر گردوغبار، رطوبت و ضربه.
- توجه به ساز و رفع آسیب‌دیدگی‌ها و تعویض دوره‌ای سیم‌های فرسوده برای افزایش کیفیت صدای ساز.
نتیجه‌گیری
همان‌طورکه مطالعه کردید، شناخت سیم‌های سنتور، باعث می‌شود که به اهمیت جایگاه آن‌ها در صدادهی ساز پی ببریم و درنتیجه از آن‌ها به درستی مراقبت کنیم. هرچند که در نگاه اول، سیم‌ها فقط چند رشته‌ی فلزی به‌نظر می‌رسند، اما همین رشته‌ها هستند که به سنتور، جان می‌بخشند. به همین دلیل باید به خوبی از آن‌ها نگهداری کنید. ضمن این‌که مراقبت سیم ساز، فقط چند دقیقه زمان می‌برد، اما تأثیر بلندمدتی بر کیفیت صدای ساز شما می‌گذارد.
اگر به تازگی یادگیری سنتور را آغاز کرده‌اید و یا از سرعت رشد و پیشرفت خود راضی نیستید و به دنبال آموزشگاه خوب می‌گردید، ما در وب نوازان کنار شما هستیم. هدف ما در وب نوازان این است که مرزهای موسیقی را گسترش دهیم و به همین دلیل از شیوه‌ی آموزش آنلاین بهره می‌بریم. زیرا در این شیوه‌ی آموزشی بسیاری از محدویت‌های مکانی، زمانی، دغدغه‌های خانوادگی رفع می‌شود. همچنین در آموزش آنلاین موسیقی دسترسی به اساتید باتجربه و بادانش نیز امکان‌پذیر است. درنتیجه شما به سادگی می توانید از گوشه‌ی دنج خانه‌تان در کلاس آنلاین موسیقی شرکت کنید. کلاس‌های ما به شکل آنلاین، تصویری و کاملا خصوصی برگزار می‌شود. شما در کلاس، آموزش استاد را دریافت می‌کنید و می‌توانید هر سوالی که داشتید همان‌جا از او بپرسید. همچنین امکان برقراری ارتباط با استاد بعد از کلاس و در طول دوره نیز وجود دارد.
درنهایت نیز با پشتیبانی تمام وقت شما را در طول دوره حمایت می‌کنیم و مانع از بروز هرگونه اختلال در روند برگزاری کلاس‌های‌تان می‌شویم تا با آسودگی خاطر موسیقی را یاد بگیرید. با این حساب اگر سوال یا ابهام خاصی دارید می‌توانید از کارشناسان ما بپرسید و از خدمات و راهنمایی تخصصی و رایگان موسیقی برخوردار شوید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
